Screenshot van de filmtrailer.

Stel je voor: een verhaal waarin intriges en politiek botsen, en een wereld onthuld wordt waar achter gesloten deuren invloed wordt gekocht en verkocht. Dit is geen fictie; het is de waargebeurde saga van de inspanningen van Azerbeidzjan om zijn imago op het Europese toneel op te poetsen, ondanks zijn slechte staat van dienst op het gebied van mensenrechten en vrijheden.

Centraal in dit verhaal staan zowel Azerbeidzjan, een land dat rijk is aan energiebronnen en dat onder vuur ligt vanwege de autoritaire praktijken van de heersende regering, als ook Europese landen, bekend als voorvechters van democratie, rechtsstaat en mensenrechten, en die lange tijd mentor zijn geweest van  de opkomende landen uit het Sovjettijdperk. Maar nu komt het: in plaats van dat zij deze gekoesterde waarden verspreiden, lijkt het erop dat ook zij kwetsbaar zijn voor corruptie.

In de loop der jaren navigeerde Bakoe zich slim door de wandelgangen van de macht in Europa en kon politici voor zich winnen met een mix van luxe reizen en directe contante betalingen. Het doel? Ervoor zorgen dat deze invloedrijke stemmen opkomen voor de belangen van Azerbeidzjan, met name in de zalen van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa (PACE) en zelfs de Bondsdag van Duitsland. Al die tijd bleven kritische stemmen van het regerende Bakoe thuis achter en voelden zich in de steek gelaten.

Dit ingewikkelde web van beïnvloeding en manipulatie wordt aan het licht gebracht door een baanbrekende film van de Duitse omroep ARD, “Am Abgrund” (Op de rand van de afgrond). Hoewel de film fictie is, is hij gebaseerd op een reeks onderzoeken die “Azerbaijani Laundromat” worden genoemd, en die blootleggen hoe de Azerbeidzjaanse regering de politici van de Raad van Europa omkocht. Het onderzoek dat in 2017 gepubliceerd werd, bracht aan het licht hoe de regering van Azerbeidzjan de drijvende kracht was achter een geheim doorsluisfonds van 2,9 miljard dollar waarmee het mogelijk Europese politici heeft omgekocht.

Gemaakt door regisseur en onderzoeksjournalist Daniel Harrich, duikt de film diep in het Azerbeidzjaanse web van politieke connecties en corruptie. Hij zal worden aangevuld met een nog uit te brengen documentaire die de volledige omvang van deze affaire probeert bloot te leggen.

De film ging op 20 februari in première tijdens een evenement georganiseerd door het Duitse parlement. De vertoning werd gevolgd door discussies over hoe zo'n corruptieschandaal tot stand is gekomen, wat er wordt gedaan om het aan te pakken en hoe Duitse politici dergelijke gebeurtenissen in de toekomst kunnen voorkomen.

Het verhaal 

De film onthult het harde optreden tegen stemmen die kritiek uiten op het onderdrukkende regime van Azerbeidzjan. Dramatische scènes repliceren beelden van verborgen camera's die in 2012 in de slaapkamer van de beroemde journaliste Khadija Ismayilova geplant werden, en die haar privéleven blootleggen. De gelekte beelden waren bedoeld om de reputatie van de journaliste aan te tasten. Ismayilova schreef een reeks artikels over onderzoeken naar corruptie bij de overheid die in verband wordt gebracht met de heersende familie van Aliyevs. Ismayilova werd later gevangen gezet op basis van valse beschuldigingen en bracht als gevolg daarvan twee jaar achter de tralies door.

De film toont Duitse politici die deze praktijken negeren.

Centraal in het verhaal staat Gerd Meineke, een fictief lid van de Duitse Bondsdag die ook in de Raad van Europa zit. Meineke ontdekt dat deze instelling, die in 1949 werd opgericht om de democratie en de rechtsstaat te bevorderen, in het gedrang is gekomen en dat Duitse parlementsleden beïnvloed zijn door het regime van Azerbeidzjan. Ze ruilden hun stemmen in de Raad van Europa voor geld, goud, prostituees en andere steekpenningen – een verraad aan de principes van democratie en mensenrechten.

De corruptie wordt overduidelijk tijdens een stemming die door Meineke is geïnitieerd om Azerbeidzjan te veroordelen voor zijn talrijke politieke gevangenen. De resolutie wordt verworpen, dankzij de goed gecompenseerde bondgenoten van het regime. Op spottende toon beschimpt een vertegenwoordiger van het regime Meineke en zegt: “Dit is niet uw Raad van Europa, dit is onze Raad van Europa!”. Meineke blijft verbijsterd achter.

Toen hem werd gevraagd naar zijn beweegredenen om de film te maken, in een discussie die volgde op de vertoning, zei regisseur Harrisch: “Ik kan corruptie en mensenrechtenschendingen niet accepteren”. Hij voegde eraan toe dat de kwestie verder reikt dan de regering van Azerbeidzjan en dat ze westerse politici en samenlevingen betrok bij de corrupte praktijken in Azerbeidzjan, die aangewakkerd worden door de natuurlijke hulpbronnen in het land.

Harrisch vertelde later in een interview aan Global Voices dat hij en zijn crew vanwege de gecompliceerde en restrictieve toestand in het land geen toestemming konden krijgen om in Azerbeidzjan te filmen. Als gevolg hiervan werden veel van de scènes gefilmd in buurland Georgië.

“Ze (de regering) wilden gewoon niet dat iemand daar filmde”, vertelde Harrisch aan Global Voices.

Eén van de gasten bij de vertoning was het Duitse parlementslid Frank Schwabe, die onlangs bekend is geworden door zijn luide kritiek op de Azerbeidzjaanse regering. Het was Schwabe die de geloofsbrieven van de Azerbeidzjaanse delegatie bij de PACE in twijfel trok tijdens de openingswinterzitting van de Assemblee in januari 2024.

In een interview met Global Voices legde Schwabe uit waarom hij zich heeft uitgesproken over de situatie in Azerbeidzjan: “Ik hoop op democratie in Azerbeidzjan, maar realistisch gezien kan ik dat zelf niet tot stand brengen. Wat ik wel kan doen, is de waarheid spreken over de situatie daar, wat aansluit bij de missie van de Raad van Europa. Als een lid van deze organisatie haar principes niet respecteert, dan is actie noodzakelijk.”

Het Duitse parlementslid vermeldde ook over de complexiteit van de betrekkingen tussen Europa en Azerbeidzjan, vooral in het licht van de toegenomen afhankelijkheid van Europa van Azerbeidzjan voor alternatieve energiebronnen, na de Russische invasie van Oekraïne. Hij wees op de realiteit van het samenwerken met autoritaire regimes voor handel, ondanks hun staat van dienst op het gebied van vrijheden en mensenrechten. “Het is van cruciaal belang dat we mensenrechtenschendingen niet over het hoofd zien omwille van handelsrelaties. Dat is wat ik verwacht van de Duitse regering en de Raad van Europa,” vertelde Schwabe aan Global Voices.

Hij hoopt dat de grotere zichtbaarheid van de film meer druk zal uitoefenen op de Europese instellingen om deze problemen krachtiger aan te pakken.

Der Film „Am Abgrund“ über die durch Aserbaidschan organisierte Korruption rund um #Bundestag + Europarat wird erstmals präsentiert. Der Film soll aufrütteln + verändern. Menschenrechte schützen + Korruption verhindern. 🙏 , dass wir ihn fraktionsübergreifend präsentieren können. pic.twitter.com/FxlcxnpBW6

— Frank Schwabe #FreeNahid (@FrankSchwabe) February 16, 2024

De film “Am Abgrund” over de corruptie, georganiseerd door Azerbeidzjan rond de #Bundestag + Raad van Europa wordt voor het eerst gepresenteerd. De film is bedoeld om wakker te schudden + te veranderen. Mensenrechten beschermen + corruptie voorkomen. 🙏 dat we hem kunnen presenteren over de fractiegrenzen heen. pic.twitter.com/FxlcxnpBW6

— Frank Schwabe #FreeNahid (@FrankSchwabe) 16 februari 2024

De timing

De film komt op een moment van verslechterende banden tussen Azerbeidzjan en het Westen, vooral nadat PACE  weigerde om de geloofsbrieven van de Azerbeidzjaanse delegatie op 24 januari te bekrachtigen, daarbij verwijzend naar de slechte staat van dienst van het land op het gebied van mensenrechten en democratie.

“De timing [voor de lancering van de film] kon niet beter zijn”, zei Gerald Knaus – voorzitter van het European Stability Initiative, een denktank – en een uitgesproken criticus van de Azerbeidzjaanse regering, in een interview met Global Voices. Zijn denktank bedacht in 2012 de term ‘kaviaardiplomatie‘ en was de eerste die de invloed van Azerbeidzjan bij de Raad van Europa documenteerde .

De film zou landen als Duitsland en Frankrijk, evenals anderen in het Comité van Ministers, moeten aanmoedigen om de PACE-beslissing te steunen, om de Azerbeidzjaanse delegatie van haar geloofsbrieven te ontdoen, en verder te blijven aandringen – inclusief het stellen van een ultimatum aan Bakoe – op een totale schorsing van de organisatie [tenzij ze hun staat van dienst op het gebied van mensenrechten kunnen opschonen]. In een interview met Global Voices ging Knaus hier verder op in en legde hij uit dat Azerbeidzjan in de aanloop naar april 2024, het 75-jarig jubileum van de Raad van Europa, al zijn politieke gevangenen moet vrijlaten en dat niet-naleving kan leiden tot de schorsing van het land uit de organisatie.

“Nu het parlement zijn standpunt over Azerbeidzjan met 180 graden heeft herzien, is het tijd voor het Comité van Ministers om dit voorbeeld te volgen. Ik ben optimistisch dat dit kan leiden tot de vrijlating van de gevangenen als alternatief voor de uitsluiting van Azerbeidzjan”, aldus Knaus.

Volgens schattingen van lokale burgerinitiatieven zijn er meer dan 200 politieke gevangenen in Azerbeidzjan.