Afbeelding waarvoor de jongeman uit Jaén in Spanje een boete opliep, omdat hij “religieuze gevoelens kwetste”. Foto gepubliceerd door laicismo.org en gebruikt met toelating.

Daniel Serrano kreeg een boete van 480 euro omdat hij zijn gezicht fotoshopte over dat van Christus en de collage op het internet verspreidde.

Ongeveer een jaar geleden plaatste de 24-jarige de foto op zijn Instagramaccount met de titel ‘Christus ontkleed’. De afbeelding van Christus kwam van een beeldhouwwerk dat eigendom is van de Hermanidad de la Amargura (broederschap van bitterheid). Zij gebruiken het beeld tijdens de Goede Weekprocessie in het Spaanse Jaén.

Volgens de stadskrant [es] eiste de broederschap dat Serrano de foto van zijn account zou verwijderen. Hij weigerde omdat volgens hem het beeld niet beledigend was. Daarop besloot de broederschap de kwestie aan te geven en een plaatselijke rechtbank ging akkoord om de zaak te horen.

De aanklagers beweerden dat Serrano “een gebrek aan achting voor de broederschap vertoonde en van hen een karikatuur maakte”, en ze voegden eraan toe dat de foto was gemaakt met de “intentie de religieuze gevoelens van de leden te kwetsen”. Zij vroegen een boete van 2160 euro, of 180 dagen gevangenisstraf indien hij niet zou kunnen betalen.

Geconfronteerd met  een eventuele celstraf, sloot hij een akkoord met de aanklager om schuldig te pleiten in ruil voor een boete van 480 euro.

Serrano, die een tijdelijke job heeft in een bedrijf dat olijven verwerkt, schat dat de boete overeenkomt met het loon van 10 werkdagen [es].

De weerklank op het Web

De beslissing van de rechter veroorzaakte online een golf van verontwaardiging en solidariteit met Serrano. Supporters maakten een crowd-funding [es]-steunpagina aan en in minder dan een uur werd genoeg geld opgehaald om de boete te betalen.

Wijdverspreide ergernis omtrent de beslissing veroorzaakte een “Streisand effect”, het tegenovergestelde van wat de broederschap probeerde te bereiken. In plaats van het beeld minder zichtbaarheid te geven, maakte de rechtszaak nu dat het overal op het internet te zien [es] was.

Op Twitter verschenen tal van memes van beelden van Christus en van “Christus ontkleed” met een assortiment van gezichten:

@amargura_jaen ya tenéis 480€ pero muy poca vergüenza.

El efecto Streisand en la cara de Cristo: la red se rebela ante la multa a un joven por su montaje https://t.co/uOdn9tBCQB #KallaLaBoca #OpFreeSpeech pic.twitter.com/TugdI2JiNt

— M. (@Ma_Madrid) 8 de febrero de 2018

@amargura_jaen  Jullie hebben 480 euro, maar schaamte noch manieren.

Het Streisandeffect op het gefotoshopte gezicht van Christus: het web rebelleert tegen de boete van de jonge Spanjaard https://t.co/uOdn9tBCQB #KallaLaBoca #OpFreeSpeech pic.twitter.com/TugdI2JiNt

— M. (@Ma_Madrid) 8 februari 2018

#CristoFace El cristo de la amargura ya no está amargao. Ahora se llama Yisus B Boy y tiene todo el flow! pic.twitter.com/U0QLPZD2x7

— Athman M. Charles (@AthmanMCharles) 10 de febrero de 2018

#CristoFace  het beeld van de verbitterde Christus is niet meer zo verbitterd. Hij heet nu Yisus B Boy en hij danst! pic.twitter.com/U0QLPZD2x7

— Athman M. Charles (@AthmanMCharles) 10 februari 2018

Twittergebruiker Carlos Vidal Ojea maakte zelfs een webpagina aan waarop iedereen makkelijk zijn/haar  gezicht kan fotoshoppen op het beeld in kwestie.

Joaquín Urias , ex-magistraat van het Grondwettelijk Hof van Spanje, heeft zich aangesloten bij de internetgebruikers die de foto reproduceerden. Zo wilde hij zijn positie i.v.m. het recht op vrije meningsuiting kracht bijzetten:

Bueno, pues como lo de condenar a un chaval por hacer un montaje de su cara con un Cristo me parece una barbaridad…me solidarizo. Un saludo a la fiscalía!! pic.twitter.com/JB2sFUpizj

— Joaquín Urias (@jpurias) 7 de febrero de 2018

Nou, een jonge gast straffen omdat hij zijn gezicht op een beeld van Christus gefotoshopt heeft, lijkt me barbaars. Ik sta aan jullie kant. Een hartelijke groet aan het Openbaar Ministerie!! pic.twitter.com/JB2sFUpizj

— Joaquín Urias (@jpurias) 7 februari 2018

Alles onder de microscoop

Deze zaak is slechts het recentste voorbeeld van aanvallen op vrijheid van meningsuiting in Spanje tijdens de afgelopen jaren. Vanwege een reeks wetsherzieningen in 2015 kan artikel 525 van het Spaanse Strafwetboek [es] nu een veroordeling van acht tot twaalf maanden opleggen voor:

“…het kwetsen van de religieuze gevoelens van leden van een geloofsgroep, door middel van openbare speeches, of geschriften of door gelijk welk document met spottende opmerkingen aangaande de dogma's, overtuigingen, rituelen of ceremonies, of voor het openlijk intimideren van diegenen die geloven of hun geloof belijden.”

Dragqueen Sethlas in het Dragqueengala van 2017. Foto van eldiario.es, met licentie CCBY-SA

De vaagheid van de wet betekent dat de ernst van het vergrijp vaststellen een compleet subjectief proces is, afhankelijk van de interpretatie van de rechter, en die kan sterk variëren.

In een opiniestuk voor de krant ElDiario.es (de Spaanse krant), verduidelijkte professor strafrecht Isabel Elbal [es] dat al deze zogeheten “misdaden” al strafbaar waren volgens de burgerlijke rechtbank, hoewel met een kleinere strafmaat.

Komt daar nog bij dat, terwijl civielrechtelijke procedure alleen maar kan begonnen worden door mensen die rechtstreeks bij de zaak betrokken zijn, de strafrechtelijke procedure toegankelijk is voor om het even welke eiser. Gecombineerd met het eerder vernoemde gebrek aan duidelijkheid van de wet, heeft dit geleid tot een golf klachten (meestal te gek voor woorden) van mensen en organisaties die extreme politieke of religieuze groepen vertegenwoordigen.

Zo is er het geval van een proces aangespannen tegen Dani Mateo en Gran Wyoming [es] door de Asociación para la defensa del Valle de los Caídos [es]. Die organisatie beschuldigde het tweetal ervan de spot te drijven met het enorme kruis op de top van het gigantische monument opgericht na de Spaanse burgeroorlog waar zich ook de graftombe van de Spaanse dictator Franco bevindt. De zaak werd later geseponeerd.

De Spaanse Vereniging van Christelijke Advocaten zorgde ook voor een aantal opvallende zaken. Een jaar geleden daagde de organisatie de kunstenaar Dragqueen Sethlas voor de rechter wegens een show waarmee hij de Gala Dragqueenprijs 2017 won tijdens het carnaval van Las Palmas, Gran Canaria. Ook deze zaak werd later geseponeerd.

De vereniging spande ook een zaak aan tegen een groep mensen die met een enorme vagina door de straten van Sevilla defileerden in wat ze de processie van de “Gezegende Rebelse Vagina” noemden, een parodie op de figuur van de maagd Maria in de optocht van de Goede Week. Zij hadden minder geluk, hun proces werd heropend nadat de Christelijke Advocaten beroep aantekenden tegen de seponering van de zaak.

Poster van het Carnaval in Coruña  in 2017. Foto van eldiario.es, met licentie CC BY-SA

Een van de meest bizarre gevallen van de laatste tijd was de aanklacht die de voorzitster van de Vereniging van Weduwen van de stad Lugo in het noordwesten van Spanje indiende tegen de Schepen van cultuur van de nabijgelegen stad La Coruña. Die had ingestemd met reclameposters voor de carnavalsviering waarop een poppetje verkleed als paus was afgebeeld. Die zaak werd ook geseponeerd.

Hoewel de meerderheid van deze gevallen niet hebben geleid tot strafrechtelijke vervolging, zijn er toch veel andere geëindigd met sancties [es] tegen de beklaagden. Bovendien eisen ook de stress en de kosten die gepaard gaan met zulke zaken hun tol; eigenlijk worden deze mensen voor het gerecht gedaagd louter omdat ze hun recht op vrije meningsuiting gebruiken, hetgeen theoretisch gewaarborgd wordt door de Spaanse Grondwet [es].

Joaquín Urías, professor Grondwettelijk Recht, meent in zijn artikel ¡Menudo Cristo! ¿Qué hacemos con el delito de blasfemia? [es] (Wat een zooitje! Hoe zit het met de blasfemiewetgeving?) dat de Spaanse rechtspraak nog steeds sterk aanleunt bij de principes en waarden van het Francotijdperk:

La sobrevaloración del fenómeno religioso -especialmente católico- permite que todavía se utilice a menudo un parámetro religioso para decidir los límites de la libertad de expresión.

El derecho penal puede perseguir las ofensas contra quienes practican una religión. Pero no corresponde a los practicantes definir qué es lo ofensivo.

De overwaardering van religieuze fenomenen – in het bijzonder wanneer die katholiek zijn – betekent dat religieuze parameters soms nog steeds gebruikt worden om de grenzen van de vrije meningsuiting te bepalen. De strafwetgeving kan worden gebruikt om overtredingen te vervolgen tegen mensen met een bepaalde geloofsovertuiging. Het is evenwel niet de taak van die gelovigen om te bepalen wanneer iets een overtreding is.