Screenshot van het Wit-Russische propagandakanaal op YouTube van het interview met Tatiana Sobol, die uit het buitenland terugkeerde in afwachting van haar proces. Redelijk gebruik.

Volgens mensenrechtenorganisatie Viasna werden tenminste 207 mensen gearresteerd, nadat ze in 2023 de grens met Wit-Rusland waren overgestoken. Onder hen bevonden zich, behalve Wit-Russen, ook  inwoners van Oekraïne, Litouwen en Rusland. Bijna alle arrestanten kregen een boete en 24 uur gevangenisstraf opgelegd. Minstens achttien  van hen werden veroordeeld op grond van strafartikelen en twaalf werden er  naar strafkolonies gestuurd. Viasna heeft op haar website alle bekende informatie over de vervolging van mensen die vanuit het buitenland naar Wit-Rusland terugkeren, verzameld.

De aanleiding om te vervolgen is vaak het in bezit hebben van foto's van de demonstraties in 2020, reacties op sociale media, het doorsturen van “extremistische” berichten, foto's met wit-rood-witte symbolen op telefoons en op sociale netwerken, maar ook foto's van solidariteitsacties in het buitenland. Dit alles wordt getraceerd door wetshandhavers op sociale netwerken tijdens controles van telefoons aan de grens, vertellen mensenrechtenactivisten.

Lees meer: Omdat Wit-Russen in ballingschap in het buitenland hun paspoort niet kunnen verlengen, blijven ze in het ongewisse

Viasna meldt dat het algemeen bekend is dat mensen meestal na terugkeer uit Litouwen worden vastgezet, maar controles en aanhoudingen bij de grenscontroleposten plaatsvinden, waaronder die van Rusland. Veiligheidstroepen halen mensen uit bussen, pakken ze op bij bus- of treinstations of na terugkomst thuis.

Lees meer: Strafmaatregelen tegen dissidenten in het Wit-Rusland van Loekasjenko

Vorig jaar benadrukte Viasna dat de Wit-Russische autoritaire leider Alexander Loekasjenko de oprichting van een commissie aankondigde, die samenwerking moest zoeken met Wit-Russische emigranten die naar hun land wilden terugkeren, te informeren over hun terugkeermogelijkheid, zonder achter de tralies te belanden.  Het vermoeden bestaat dat de commissie elke aanvrager zorgvuldig wilde doorlichten om te voorkomen dat “extremisten en terroristen” Wit-Rusland zouden binnenkomen. De commissie staakte eind 2023 haar activiteiten.

Een ander programma,”De Weg Terug”, werd eind 2021 opgezet door de Wit-Russische veiligheidsdiensten, meldt Viasna. Hierdoor zouden “degenen die het land hadden verlaten, waarschijnlijk zonder gevolgen kunnen terugkeren.” Maar de Wit-Russen moesten wel aan bepaalde voorwaarden voldoen. Dit programma eindigde eind 2022.

Lees meer: ‘De mensen in Wit-Rusland leven onder een voortdurende terreur, uit angst voor een systeem dat zich op iedereen kan richten’

Maar mensenrechtenactivisten uit Viasna vertellen dat ze op de hoogte zijn van zeker drie gevallen, waarbij ondanks de “afspraken”, strafzaken zijn gestart tegen mensen die de autoriteiten geloofden en naar Wit-Rusland terugkeerden. 

Tatyana Kurilina, beheerder van protestchats, maakte bijvoorbeeld gebruik van het “Road Home” programma. Maar uiteindelijk werd ze veroordeeld tot vier en een half jaar strafkolonie, op grond van twaalf artikelen in het Wetboek van Strafrecht. 

In november 2023 werd de 30-jarige Igor Nemirovich, die naar Wit-Rusland terugkeerde via een beroep op de “terugkeercommissie”, veroordeeld tot een jaar strafkolonie wegens belediging van Loekasjenko, meldt Viasna.

In december 2023 publiceerden propagandisten een interview met Tatyana Sobol, die naar verluidt ook via de “commissie”naar Wit-Rusdland terugkeerde. Onder dwang moest ze vertellen over haar slechte leefomstandigheden in het buitenland en hoe ze “onder invloed” deelnam aan de protesten in 2020. Sobol is nu in afwachting van haar proces in Wit-Rusland.

Viasna publiceerde ook op haar website gedetailleerde informatie over elk individueel geval van mensen die na terugkeer naar Wit-Rusland gevangen werden gezet. Ze werden tot jarenlange gevangenisstraffen veroordeeld, omdat ze chatberichten stuurden of 16 dollar wilden doneren, bestemd voor Wit-Russen die voor Oekraïne vechten, hoewel de transactie zelfs nog niet was uitgevoerd.