Voorbijgangers en het lijk van een gestorven man op een straat in Chrakov, Oekraïne, USSR, 1932. Publiek domein foto Alexander Wienerberger — Diocesan Archive of Vienna (Diözesanarchiv Wien)/BA Innitzer, via Wikipedia.

Veel Oekraïners hebben de 90ste verjaardag van de Holodomor [en] herdacht. Ze deden dit door het delen van binnen de familie overgeleverde herinneringen aan de Holomodor [nl], de hongersnood van menselijke makelij in de jaren 1932-1933 waarbij miljoenen Oekraïners omkwamen. Ik vroeg mij af in hoeverre de wereld buiten de Sovjet-Unie daar destijds van op de hoogte was. 

De Holodomor, afgeleid van de Oekraïense woorden holod (honger) en mor (uitroeiing), maakte deel uit van een grotere hongersnood in de belangrijkste graan producerende gebieden van de Sovjet-Unie [en], waaronder Koeban in Zuid-Rusland, Kazachstan en de Kaukasus. De regering in Moskou richtte haar repressieve acties op de Oekraïense boerenbevolking door haar doelgericht de toegang tot voedsel te ontzeggen. Wetenschappers en regeringen hebben de beleidsmaatregelen daarom genocidaal genoemd. Volgens de Encyclopedia Britannica [en] “waren van de naar schatting vijf miljoen mensen die tussen 1931 en 1934 in de Sovjet-Unie zijn omgekomen bijna vier miljoen Oekraïners.”

Voor november 2022 hebben Oekraïne en 14 andere landen [en] de Holodomor erkend als een genocidale daad tegen Oekraïners door het totalitaire regime van Joseph Stalin. Tijdens de 90ste herdenking in 2022 hebben zich daarbij Duitsland, Ierland, Moldavië, Roemenië, Brazilië, de Tsjechische republiek, het Vaticaan en de Belarussische oppositie in ballingschap gevoegd, waarmee het aantal op 22 landen komt.

Doelgerichte, repressieve maatregelen gericht tegen Oekraïners in de USSR in 1932 en 1933 waren het confisqueren van Oekraïens graan, het sluiten van de grenzen tussen de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek [nl] en andere Sovjetrepublieken en het verbieden van voedseltransporten naar de getroffen gebieden in Oekraïne. 

Iedere vierde zaterdag in november wordt in Oekraïne Holomodor Memorial Day [en] herdacht. De herinnering aan de Holomodor wordt echter ook buiten Oekraïne levend gehouden. Veel Oekraïners gebruiken sociale netwerken om bewustwording te creëren, vooral omdat ze de voortdurende Russische agressie tegen hun land zien als een voortzetting van dezelfde imperialistische onderdrukking.

De journaliste Margo Gontar vertelt hoe haar overgrootvader zijn laarzen gebruikte om graan uit een pakhuis te stelen om zijn gezin van voedsel te voorzien:

Mijn overgrootvader Mykola was een grote en knappe man. Toen de Sovjets [nl] de Holomodor begonnen – waarbij ze voedsel van de Oekraïners in beslag namen en ons uithongerden – kreeg Mykola een baan in een graanpakhuis. Als hij naar zijn werk ging, trok hij laarzen met een wijde schacht aan en liep daarmee rond in het pakhuis.

— Margo Gontar 🇺🇦 (@MargoGontar) November 26, 2022

Andere Twitter-accounts deelden korte, hartverscheurende anekdotes uit mondeling overgeleverde familiegeschiedenissen.

De jongste broer van mijn oma is gestorven door voedselgebrek. Zijn vader, mijn overgrootvader, is vanuit Oekraïne naar Moskou gegaan om iets te eten te halen voor zijn vrouw en vijf kinderen. Bij zijn terugkeer was Vasily, zijn zoon, al overleden. Hij was de kleinste, de zwakste. Rusland, ik vergeef het je nooit.

— levkin (@levkin35239116) November 25, 2022

De historicus Taras Bilous vertelde een bijzonder verhaal over hoe de vader van zijn Russische overgrootmoeder uit de regio Lipetsk in Rusland een zak graan smokkelde naar de Donbas in Oekraïne.

Vandaag is het Holomodor Memorial Day

Waarschijnlijk kennen de meeste Oekraïners (uitgezonderd West-Oekraïne dat destijds geen deel uitmaakte van de USSR) in hun familie een verhaal over de Holodomor. Ook ik, maar dan een beetje anders. 🧵 pic.twitter.com/RQYBVed5wC

— Taras Bilous (@ahatanhel) November 26, 2022

Bij het lezen van deze getuigenissen vroeg ik mij af wat mijn eigen grootouders, die in de jaren dertig leefden, van deze gebeurtenissen wisten of hadden kunnen weten. Mijn eigen grootouders kon ik het niet vragen omdat ze zijn overleden. Daarom besloot ik kranten uit die tijd, beschikbaar in het koninkrijk Joegoslavië via het online archief van de Servische Nationale Bibliotheek [en], te lezen.

Mijn grootouders zullen die kranten waarschijnlijk niet hebben gelezen omdat ze in 1932 nog kleine kinderen waren. Ze weerspiegelen echter de bekendheid bij het grote publiek in de Joegoslavische media bij aanvang van de hongersnood.

Het eerste artikel op de voorpagina van de nieuwskrant Vreme uit Belgrado, gepubliceerd op 30 november 1932, wordt hier vanwege zijn beknoptheid in zijn geheel vertaald.

Ужасна глад у Совјетској Русији

Глад је већа од оне 1921  године

Варшава, 29 новембра. — Пољски листови објављују онеспокојавајуће вести о глади у Русији. Садашња глад, у погледу ужаса, надмаша глад иѕ 1921 године. Цене намирница  скачу из дана у дан, и достижу већ фантастичне бројеве. Пола килограма масла продаје  се данас ѕа 20 рубаља (400 динара), кило сапуна за  20 рубаља, четврт литра млека за  четири рубље…

Чак и страни инжињери пате од ове несташице, јер се у провинцији ништа не може купити, чак ни са страним валутама. Ова ситуација изазвана је нарочито отпором сељака против политике совјетске владе.

По пољским листовима странци говоре нарочито о запуштеном стању земљорадничке културе. Сама „Правда“ бележи, да је коров по њивама у Кавказу висок преко једног метра. (Време)

Verschrikkelijke honger in de Sovjet-Unie

De honger is erger dan in 1921

Warschau, 29 november — In Poolse nieuwsbladen verschijnen verontrustende nieuwsberichten over honger in Rusland. De huidige hongersnood overtreft qua verschrikking de honger van 1921. Voedselprijzen stijgen iedere dag tot exorbitante hoogtes. Een halve liter olie wordt vandaag de dag voor 20 roebel verkocht (400 dinar), een kilo zeep voor 20 roebel en een kwart liter melk voor vier roebel …

Zelfs buitenlandse ingenieurs gaan gebukt onder deze tekorten, omdat in de provincies niets kan worden gekocht, zelfs niet met vreemde valuta. Deze situatie is veroorzaakt door het verzet van boeren tegen het sovjet-beleid.

In Poolse kranten vertellen buitenlanders over de verwaarloosde staat van de landbouw. Zelfs de Pravda [nl] schrijft dat de gewassen in de Kaukasische velden tot hoger dan een meter zijn gegroeid (Vreme). 

Opgemerkt dient te worden dat bekendheid met de context van Sovjet-Rusland, en de hongersnood van 1921-1922 [nl] als gevolg van de Russische burgeroorlog [nl], vrij groot was in Joegoslavië, waar in die jaren meer dan 40.000 vluchtelingen [en] of Witte Russische emigranten [nl] werden opgevangen die in de vroege jaren twintig het communistische regime waren ontvlucht.

In het artikel worden extreem hoge prijzen genoteerd, ook als je bedenkt dat de officiële sovjet-wisselkoers altijd hoger was dan de roebel. The New York Times schrijft [en] op 31 december 1931 dat ‘de nominale wisselkoers van de roebel 50 dollarcent is’. Met gebruik van een inflatiecalculator [en] zien we de nominale waarde van 1 roebel in 1932 voor 11 USD-dollar in de huidige koers. De prijzen in dit artikel zouden dan als volgt zijn: 1 liter olie voor 440 USD, 1 kilo zeep voor 220 USD en 1 liter melk voor 176 USD.

De buitenlandse ingenieurs die in het artikel worden genoemd, waren destijds een belangrijke factor in de USSR. De industrialisatie, die prioriteit had in Stalins regime, steunde op geïmporteerde Westerse knowhow en technologie en het verlengde verblijf van Amerikaanse experts die sovjet-fabrieken bouwden.

Een belangrijke reden voor de Holodomor was de noodzaak van de USSR om de graanexport te intensiveren om harde valuta te krijgen om buitenlandse bedrijven voor dergelijke import te betalen, vooral die welke betrokken waren bij de bouw van militair-industriële fabrieken.

In het nummer van 1 januari 1933 meldde [rs] Vreme in een artikel met de sensationele kop “Civil War in Russia”, refererend aan een Duitse krant, dat de onrust onder de boeren de “ontevredenheid”, “opruiing” of “opstand” was ontstegen.

Реон је цео југ и југоисток совјетске Уније. Званични назив овога што се тамо одиграва јестее борба против кулака. Међутим за све је јасно да су то не кулаци већ баш колхозници, тј. они сељаци који су вођени самом совјетском влашћу. И сада се совјетска власт ухватила у коштац са њима борећи се за свој даљи опстанак и живот!
Узроци су сасвим јасни: потпуна пропаст економске политике. Виљем Штајн, добро обавештени московски дописник „Фосише цајтунг“ пише: „Пропаст социјалистичке земљорадње више се не може оспоравати“. Исто тако добро обавештени „Социјалистички весник“ доноси чланак под насловом „Ишчезла је друга Пјатилетка“ и ту позивајући се на совјетску штампу прича о томе како се после „свечаних фанфара за време припрема друге пјетилетке” та реч потпуно изгубила из стубаца совјетских новина.
Пропаст на пољопривредном фронту и пропаст на индустријском фронту!
Зар то нису озбиљни узроци грађанског рата?

Het getroffen gebied (district) beslaat het hele zuiden en zuidoosten van de Sovjet-Unie. De officiële lezing van de gebeurtenissen daar is de strijd tegen de koelakken (rijke antirevolutionaire boeren).
Het is echter voor iedereen duidelijk dat dit geen koelakken, maar kolchozniki, de boeren op collectieve boerenbedrijven (kolchozen) die door de sovjet-autoriteiten zelf werden geleid. En nu is de sovjet-regering tegen hen aan het vechten, strijdend voor hun overleving en leven!

De redenen zijn duidelijk: een complete ineenstorting van economisch beleid. Wilhelm Stein, de goed geïnformeerde correspondent in Moskou van de Vossische Zeitung schreef dat de “teloorgang van de socialistische landbouw niet langer kan worden ontkend”. De even zo goed geïnformeerde Socialist Newspaper heeft een artikel met de kop “Disappearance of the second Five Year Plan” waarin wordt opgemerkt dat na veel ophef tijdens de voorbereidingen van het tweede vijfjarenplan [en] deze term niet langer wordt gebruikt in de sovjet-pers. Een catastrofe aan het agrarisch en industrieel front! Zijn dat niet genoeg redenen om een burgeroorlog te beginnen?

Het artikel geeft details over de strafexpeditie van het sovjet-regime, geleid door de doorgewinterde bolsjewiek en lid van het Centraal Comité van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie Anastas Mikoyan [nl] (1895-1978).

Сада су један део Украјине на левој обали Дњепра, затим Донски округ и Кубањ где је устало неколико хиљада козака, Вороњешка и Курска губернија, доњи ток Волге, северни Кавказ и Закавказје стављени под власт трупа ГПУ које се боре против оних који “искривљују партијску линију”. Целокупна ова војска била је под командом Микојана, чији се штаб, као и у добро старо време, налазио у нарочитој железничкој композицији. На расположењу “главнокомандујућег” било је око 20.000 комуниста, чланова партије, окривљених због проневера, крађа и сличних дела, хтела им се пружити могућност да својом ревношћу и добром службом оперу своје раније грехе, и да се истакну у борби за “социјалистичку отаџбину”.
Са овом војском тренираних чекиста и злочинаца – комуниста, Микојан је почео свој посао “умиривања” на простору већем но што је цела Средња Европа.

Nu een deel van Oekraïne op de linkeroever van de Dnipro, destijds het gebied van de Don en de Koeban, waar ettelijke duizenden kozakken woonden, evenals de gouvernementen Voronezh en Koersk, het stroomgebied van de benedenloop van de Wolga,  de noordelijke en zuidelijke Kaukasus, zijn onder leiding van de troepen van de GPU[en], in de jaren 1923-1934 de staatsveiligheidsdienst en geheime politie van de USSR die degenen bestreden “die afweken van de partijlijn”.

Dit hele leger stond onder commando van Mikoyan, wiens hoofdkwartier zich in een speciale trein bevond, zoals in de goede oude tijd. De commandant had de beschikking over 20.000 communisten, partijleden die waren beschuldigd van verduistering, diefstal en gelijksoortige misdaden, die in de strijd voor het “socialistisch vaderland” hun vroegere zonden konden kwijtschelden. Met dit leger dat was samengesteld uit geoefende leden van de Tsjeka, de geheime politie van de bolsjewieken, en communistische criminelen, begon Mikyan aan zijn taak van het pacificeren van dit gebied dat groter is dan heel Midden-Europa.

De represailles waren zo heftig dat er een collectief protest uitbrak bij alle instituties van de communistische partij en het gouvernement van Stavropol [nl]. Nadat troepen van de GPU 200 kolchozniki van de Komsomol, de bevolking van het Terek-Koemalaagland [nl] (in de noordelijke Kaukasus, tegenwoordig Zuid-Rusland) hadden geëxecuteerd, om wapens te confisqueren om de opmars van Mikoyans strafexpeditie te weerstaan en hinderlagen op te zetten. Het verzet vermoordde het hoofd van de GPU in Tbilisi, de hoofdstad van Georgië.

 

Voorpagina van Vreme, het dagblad van Belgrado, 1 januari 1933, met een artikel ‘Civil War Russia.’ Foto gebaseerd op het digitale nieuwsblad uit de Servische Nationale Bibliotheek. Publiek domein.

Het artikel in Vreme vermeldt dat Moskou probeerde de spanningen te verzachten door Andrei Boebnov [nl] (1883-1937) te sturen om de leiding op zich te nemen. Hij liet enkele van de meest beruchte aanhangers van Mikoyan executeren of arresteren. De Pravda beschuldigde plaatselijke leden van de Communistische Partij van het “falen van de algemene politieke lijn, het falen van het vijfjarenplan en de collectivisatie.”

A.R.K. Parfenov, de schrijver van het artikel, merkt aan het einde op dat ‘zuiveringen’ worden verwacht, omdat arbeiders en gewone leden van de communistische partij tandenknarsend dromen van de behoefte aan een ‘sterke arm’ die de koers zal wijzigen. Hij schreef dat de retoriek gelijk is aan die van voor de Oktoberrevolutie [nl] en dat het communistisch leiderschap ontzet is in afwachting van grote veranderingen.

De twee artikelen in dit bericht beschrijven slechts een glimp van de situatie en er is veel meer onderzoek nodig om het hele plaatje te schetsen van hoeveel de wereld buiten de Sovjet-Unie wist van die verschrikkelijke gebeurtenissen in de jaren dertig. De Holodomor heeft uiteindelijk zeven tot tien miljoen slachtoffers gemaakt, maar ook andere gevolgen gehad. Op het eerste gezicht lijkt het dat de etnische zuivering en genocidale aspecten in de internationale pers niet zijn opgemerkt.

Tijdens de gewelddadige, stalinistische zuiveringen [nl] waar het tweede artikel voor waarschuwde, en door het systeem van de goelag [nl] dat tot 1950 operationeel was, zijn meer dan een tot twee miljoen mensen (waaronder de bolsjewistische leider Boebnov in 1937) omgekomen.

Het begrijpen en herinneren van deze gebeurtenissen is een belangrijk stap in het voorkomen van een herhaling van gelijksoortige afschuwelijke gebeurtenissen, vooral in een tijd waarin, opnieuw, Oekraïens graan wordt gestolen door een regering in Moskou [en].