Right Livelihood YouTube video screenshot

Volgens een NGO (Niet Gouvernementele Organisatie) in Belarus telt het land momenteel bijna 1.500 politieke gevangenen.

Het Human Rights Center Viasna is een internationaal vooraanstaande NGO dat opkomt voor de mensenrechten in Belarus. Reuters rapporteerde dat de organisatie een leidende rol speelde bij het leveren van juridische en financiële bijstand aan de Belarussen die na de massale protesten uit 2020 waren aangeklaagd.Veel van haar leiders, waaronder Nobelprijswinnaar Ales Bialatski, worden onwettig en ten onrechte vastgehouden. Samen met Valiantsin Stefanovich, plaatsvervangend hoofd bij Viasna, en Uladzimir Labkovich, advocaat bij deze NGO, riskeert Bialatski 7 tot 12 jaar gevangenisstraf. Hun proces begon op 5 januari 2023 in Belarus.

Viasna publiceerde op 20 januari 2023 haar jaarlijkse rapport over de mensenrechtensituatie in Belarus. In een e-mail berichtte het Viasna-team aan Global Voices over het komende jaar:

“We hopen echt op verandering, hoe eerder hoe beter, omdat zoveel politieke gevangenen in de gevangenis wegkwijnen; elke dag extra betekent een eindeloze marteling. Onze prioriteit is erop gericht om deze mensen vrij te krijgen, vooral onze collega's in de gevangenis, de Viasna-leiders en -leden.”

Met toestemming van de organisatie geeft  Global Voices een herdruk uit van een uittreksel van het rapport.

Het repressieve beleid van de Belarussische autoriteiten

De diepe sociaal-politieke crisis, veroorzaakt door de machtsovername die grotendeels wordt toegeschreven aan Alyaksandr Loekasjenko, die weigerde zijn de facto nederlaag na de presidentsverkiezingen in augustus 2020 te accepteren, ook in samenhang met het ontbreken van effectieve democratische instituties in Belarus, was bepalend voor de voortzetting en realisatie van het repressieve beleid van de Belarussische autoriteiten in 2022.

Belarus kent geen duidelijke wettelijke mechanismen voor wat betreft constitutionele machtswisselingen. Ook is er geen bescherming en bevordering van het recht op vreedzame vergadering, vrijheid van meningsuiting, vrijwaring van foltering en andere vormen van wrede, inhumane en mensonterende handelingen.

Alle activiteiten voor het behoud van de macht zijn gericht op het realiseren van een  nieuw totalitair systeem met een zero-tolerantie beleid over het minst geringste  verschil van mening buiten het officiële beleid en ideologie. In de samenleving heerst een allesoverheersende angstcultuur. Elke dissidente uiting wordt de kop ingedrukt.

De impact van de Russische invasie in Oekraïne

In ruil voor politieke en economische steun, terwijl de Belarussische dictatuur sancties waren opgelegd, heeft het land de autoriteiten van de Russische Federatie veel hulp geboden. Allereerst gaven de autoriteiten Rusland toestemming het grondgebied, het luchtruim en de infrastructuur van Belarus te gebruiken bij de Russische agressie tegen Oekraïne. Ook gaf Belarus haar onvoorwaardelijke politieke en informele steun aan het offensief tegen Oekraïne.

Viasna veroordeelde onmiddellijk en onvoorwaardelijk de daad van agressie,namelijk de Russische invasie van Oekraïne, en de betrokkenheid van Loekasjenko's regime.Viasna denkt dat de onderdrukking van de Belarussische burgerbevolking een van de voorwaarden was voor het begin van de oorlog. De bevolking weigerde consequent en zonder enig compromis tegemoet te komen aan de eisen van de Russische en deels Belarussische machtselites om geopolitieke en militaire vakbonden in het leven te roepen, waardoor Belarus betrokken zou worden bij de totstandkoming van de imperiale aspiraties door de Russische machthebbers.

De oorlog in Oekraïne had een tweeledige impact op het beleid van landen en internationale organisaties tegenover Belarus. Enerzijds verslapte de algemene aandacht voor het het land, en anderzijds ontlokte de oorlog toenemende gevolgen en een grotere impact van de wereldpolitiek op het Belarussische binnenlandse politieke beleid.

De opbouw van een totalitair systeem vereiste een wijziging van de grondwet. De huidige grondwet die was gemaakt om de totale en onvoorwaardelijke uitvoerende macht onder Loekasjenko kracht bij te zetten, voldoet niet meer aan de huidige eisen van de dictator. Tegelijkertijd zijn de juridische kenmerken ten opzichte van het wetgevingskader niet meer houdbaar, maar gaan nog steeds uit van reactionaire opvattingen die voorbijgaan aan de democratische constitutionele grondslagen en internationale verplichtingen door Belarus. De belangrijkste instrumenten om aan de macht te blijven en tegenstanders, critici van het regime en dissidenten te onderdrukken, zijn nog steeds strafrechtelijke en administratieve vervolging, willekeurige arrestaties, ontslagen en de facto deportatie.

Vervolging van politieke gevangenen

Volgens een nationale coalitie van menserechtenorganisaties telde Belarus op 1 januari 2022 1.466 politieke gevangenen. De lijst met politieke gevangenen is gebaseerd op een reeks universeel erkende principes die voorzien in de thematische richtlijnen. In de loop van 2022 groeide de lijst met 477 personen. Terwijl in 2022 meer dan 580 voormalige politieke gevangenen werden vrijgelaten, telde Viasna 889 personen die in de loop van het jaar als politieke gevangenen werden aangemerkt.

Viasna weet dat in 2022 tenminste 1.242 personen op grond van politiek gemotiveerde strafrechtelijke aanklachten zijn veroordeeld. Tenminste 2.627 personen werden veroordeeld voor de gebeurtenissen die zijn uitgelokt door de protesten in 2020, terwijl in deze periode bijna 3.800 mensen strafrechtelijk zijn vervolgd.Viasna kent de namen van 6.381 personen die zijn gearresteerd, waarvan er  tenminste 3.272 op grond van administratieve procedures werden veroordeeld voor het uitoefenen van hun rechten en vrijheden. Onder hen werden 2.274 personen veroordeeld tot korte gevangenisstraffen en 938 kregen een boete opgelegd.

Vervolging van de media, journalisten en advocaten

De autoriteiten blijven volharden in hun repressie tegen journalisten als het gaat om hun beroepsmatige activiteiten: volgens de BAJ (Belarussische Associatie van Journalisten) zijn onlangs 33 journalisten en media-medewerkers gevangengezet, terwijl 43 journalisten in de loop van het jaar werden gearresteerd.

De wetgeving die de maatschappelijke organisaties reguleert, was de oorzaak dat hun positie in een aantal belangrijke gebieden enorm is verslechterd.Volgens Lawtrend zijn sinds 2021 1.180 non-gouvernementele organisaties opgeheven of worden ze momenteel ontmanteld. Dit betekent dat de maatschappelijke instellingen in een constant tempo moeten verdwijnen.

Het rechtssysteem negeert routinematig de maatstaven die bij een eerlijk proces horen. Het juridisch terrein, waar  de belangrijkste kenmerken van een onafhankelijk zelfbesturende instelling niet meer in de praktijk werden gebracht, degradeerde zelf tot een instrument van repressie tegen advocaten. Over het algemeen beoefenen advocaten hun praktijk onder constante druk, bedreigingen en intimidatie. De meest actieven onder hen hebben te maken met criminele en administratieve rechtsvervolging, waarbij velen het recht om hun vak uit te oefenen, verloren.

Doodstraf en executie: een diepgaande mensenrechtencrisis

Belarus gaat door met het uitvoeren van de doodstraf. In 2022 kwam er geen informatie over nieuwe doodstraffen naar buiten, maar eerder werd een doodvonnis tegen Viktar Paulau uitgevoerd. In afwachting van hun executie worden twee mensen in de dodencel vastgehouden. De regering heeft de wettelijke gronden voor het uitvoeren van de doodstraf verder verruimd.

In 2022 verhevigde de politiek gemotiveerde repressie overal op ongekende schaal, met als resultaat een diepe mensenrechtencrisis. Het leidde tot een internationaal isolement van Belarus en sancties op grote schaal door de EU-landen, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.

Viasna gaat door met haar activiteiten ter bescherming en bevordering van de mensenrechten. Op 30 september 2022 ontving de organisatie de Albie Award door de Clooney Foundation for Justice in de categorie “Justice Democracy Defenders.” Op 8 december 2022 ontving Viasna in Den Haag de Human Rights Tulip Award, in het leven geroepen door de Nederlandse regering.

Het volledige rapport in het Engels kan hier worden gedownload.