“Geen oorlog. Sint Petersburg. Het protestbord werd gemaakt op de eerste dag van de oorlog.” Alle screenshots van www.nowobble.net, gebruikt met toestemming.

De Russische antropologe Alexandra Arkhipova [ru] en haar collega's verzamelden 1,5 jaar lang voorbeelden van anti-oorlog straatkunst, stickers, graffiti, pamfletten en complexe installaties. Nu kan iedereen op één plek [en] foto's bekijken van 471 werken uit 48 Russische steden die nauwkeurig zijn geclassificeerd, zorgvuldig in het Engels zijn vertaald en duidelijk worden uitgelegd.  

Lees meer: Russische propagandataal heeft als belangrijkste doel om de indruk te wekken dat er nog steeds geen oorlog is

De website “No wobble” laat het kunstwerk zien, maar ook het verhaal achter de symbolen en geheimschriften die na februari 2022 in Rusland opdoken en hoe dit in protestkunst wordt gebruikt. De naam van de website is daar het perfecte voorbeeld van.

Lees meer: ook Russische sociale mediagebruikers willen nu No War zeggen zonder het daadwerkelijk zo te noemen

De website legt uit: “In het Russisch klinken ‘voina‘ (oorlog) en ‘vobla‘ (een karperachtige vis) hetzelfde en hebben hetzelfde aantal letters, wat belangrijk  is voor de gecodeerde taal.” 

Screenshot van www.nowobble.net, fair use.

Tegelijkertijd kwam het idee voor de collectie voort uit een persoonlijke ervaring. Kort na de grootschalige Russische invasie in Oekraïne ontdekte een van de toekomstige auteurs van de website dat zijn minderjarige dochter ‘No War’-stickers tekende en die samen met haar vriendinnen in de metro's en op straat plakte. Hij besloot, trillend en zwetend, de rest zelf te verspreiden.  

Screenshot van www.nowobble.net, fair use.

Zijn angst was niet ongegrond. Mensen in Rusland krijgen boetes of zelfs gevangenisstraf voor minder: zoals een groen lint, een symbool van vrede, in een vlecht. Hoewel veel berichten alleen door voorbijgangers worden opgemerkt, halen sommige graffiti of installaties het nieuws [ru]. Op de Dag van Rusland, een nationale feestdag, verscheen in veel feeds het neologisme “Изроссилование” (Izrossilovaniye), waarin de woorden ‘verkrachting’ en ‘Rusland’ worden gecombineerd. Kort daarop werd de auteur gearresteerd.

художник Philippenzo задержан на погранконтроле после возвращения в Россию. вменили пока 19.3, арест на 15 суток

его последняя работа в Москве 12 июня: pic.twitter.com/5E9ToUyfCG

— артём лоскутов (@kissmyba) July 29, 2023

Kunstenaar Philippenzo aangehouden bij de grenscontrole nadat hij was teruggekeerd naar Rusland. Hij kreeg 19.3 [artikel uit het Russische Wetboek van administratieve overtredingen: ‘Ongehoorzaamheid aan een wettig bevel of verzoek van een politieagent’] en 15 dagen gevangenisstraf. Zijn laatste werk in Moskou verscheen op 12 juni 2023.

Hoewel volgens de website minstens 653 mensen werden betrapt op het plakken van stickers of het tekenen van graffiti, is straatkunst voor velen nog steeds de veiligste manier om hun gevoelens tegen de oorlog of tegen het regime te uiten.

Lees meer: Russische kunstenares Alexandra Skochilenko spreekt de rechtbank in Sint-Petersburg toe tijdens haar proces over anti-oorlogsboodschappen

Mensen blijven stickers plakken, berichten tekenen, kleine figuurtjes plaatsen en zelfs ingewikkelde graffiti maken met bekende citaten, terwijl ze zorgvuldig in de gaten houden waar ze zich ophouden, voor het geval er CCTV-camera's, politieagenten of waakzame ‘patriotten’ in de buurt zijn.

Screenshot van www.nowobble.net, fair use.

Global Voices sprak op Telegram met Alexandra Arkhipova en vroeg haar of dit soort protestacties vroeger ook bestonden.

In de Sovjettijd was er natuurlijk ook proteststraatkunst. Een voorbeeld is het beroemde tramprotest van kunstenaar en dissident Yuli Rybakov [ru]. Dit soort protestacties bestonden, alleen niet op zo'n grote schaal en niet alleen in de Sovjet-Unie. In [fascistisch] Italië werd bijvoorbeeld “Viva Verdi!” op muren schreven – een acrostichon voor Viva Vittorio Emanuel Re D'Italia (‘Leve Victor Emanuel, koning van Italië’).” Hetzelfde gebeurde in de Sovjetperiode: in plaats van Sovjetmacht [sovetskaya vlast] werd er “Sofia Vlas” gezegd. Het mechanisme is hetzelfde en wordt nu ook weer gebruikt. In plaats van presidentiële administratie [Administratsiya Presidenta] zegt men Anna Pavlovna. Dit gebeurt altijd als mensen worden onderdrukt. Als mensen hun publieke stem wordt ontnomen, gaan ze op zoek naar een uitweg.

Screenshot van www.nowobble.net, fair use.

Dergelijke vormen van geheimschrift en cijfertekst telen wierig in China volgens Arkhipova. Het volstaat om het verhaal over het verbod op Winnie de Poeh [en] in herinnering te roepen. Iets dergelijks bestaat ook in Wit-Rusland, maar iemand moet het verzamelen om het aan het publiek te kunnen tonen. 

Screenshot van www.nowobble.net, fair use.

Ze vervolgt: “Een opschrift, een sticker of een installatie is in de eerste plaats een statement en kent twee vormen. Allereerst om iets in de openbare ruimte te creëren en ten tweede om het te verspreiden in de digitale ruimte. Daarom is de evolutie van deze vormen zo bijzonder. De boeiendste, meest in het oog springende en slimste opschriften worden geselecteerd zodat mensen er foto's van maken.

Screenshot van www.nowobble.net, fair use.

“Natuurlijk verspreiden een aantal opstandige mensen dit soort opschriften. Er zijn protest-Telegramkanalen, zoals Protest Petersburg, het kanaal van [journalist Roman] Super. Er is echter wel een probleem. Heel vaak maken mensen een foto, maar blijkt het opschrift, bijvoorbeeld, uit 2019 te zijn. Op het kanaal van Super is meerdere keren een graffiti met verkeerde data gepost. Daarom heb ik altijd gevraagd om iets op te sturen dat mensen met eigen ogen hebben gezien of wat hun vrienden of familie daadwerkelijk hebben opgemerkt in hun stad,” zei Arkhipova. 

Screenshot from www.nowobble.net, fair use.

“Ik heb veel foto's uit St. Petersburg waar de protestactiviteiten uitzinnig zijn. Toen de tentoonstelling op internet werd gepubliceerd, schreven veel mensen me om te vragen waarom ik hun stad niet had genoemd. Ze stuurden me vervolgens heel veel recente graffiti van de afgelopen maand,” vertelde ze Global Voices. 

Screenshot van www.nowobble.net, fair use.

“Voor mij het belangrijk om mijn actieradius te vergroten en niet alleen over Moskou en St. Petersburg te schrijven, maar ook over wat er gebeurt in, laten we zeggen, Smolensk. De verantwoordelijkheid voor het maken van graffiti in Smolensk kan namelijk groter zijn dan in Moskou, omdat in Smolensk elke protestactiviteit meer aandacht trekt,” vertelde Arkhipova.  

Screenshot van www.nowobble.net, fair use.

Alexandra Arkhipova weet niet of de collectie op de site wordt aangevuld, maar ze bewaart alles wat haar wordt toegestuurd. Ze vindt dat straatkunst zeker bestudeerd moet worden, maar tot nu toe is het, vooral in Rusland, een sterk onderschat fenomeen. 

Screenshot van www.nowobble.net, fair use.

“Mensen proberen aandacht te besteden aan kunstwerken van professionele kunstenaars met complexe performances. Zulke kunstwerken zijn ook in deze tentoonstelling te zien. Maar ik heb ook geprobeerd om dingen te verzamelen en te laten zien die een eenvoudige John Smith of een schooljongen ‘s nachts doet. Mensen die geen professionele kunstenaars zijn en voor wie dit soort expressie over het algemeen op geen enkele manier intrinsiek is. Het lijkt me eigenlijk nog belangrijker, omdat kunsthistorici meestal te maken hebben met professionals. Maar wie houdt zich bezig met wat John Smith ‘s nachts doet?” 

Screenshot van www.nowobble.net, fair use.

Volgens Arkhipova hebben veel mensen troost gevonden in deze vorm van stil protest, maar is het ook een manier geworden om bondgenoten te vinden. En dat is ook heel erg belangrijk.

Screenshot van www.nowobble.net, fair use.

Iemand gaat om 3 uur ‘s nachts naar Jekaterinenburg om ‘No War’-stickers te plakken en ziet als hij naar een paal sluipt de ‘No War’-sticker van iemand anders. Dat geeft ze een enorm gevoel van blijdschap, en het besef dat ze een bondgenoot hebben. Propaganda maakt mensen eenzaam. Het probeert je te doen geloven dat je als andersdenkende in de minderheid bent. Daarom wordt er zo'n grote strijd gevoerd voor de mogelijkheid om je uit te spreken in de openbare ruimte. Zoals een van mijn gesprekspartners zei: “John Smith verlaat het huis om brood te halen. Hij stapt in de lift en ziet een protestbord met de tekst ‘No War’. Hij gaat naar buiten en ziet een sticker met de tekst ‘Weg met Poetin’. Hij gaat naar een bushalte en daar hangt ook een anti-oorlogsbord. Hij koopt een brood en er zit een sticker op met ‘Remember Bucha‘. Hiermee kun je een krachtig statement maken en laten zien dat veel mensen tegen de oorlog zijn.”