Screenshot van Ural Live YouTube channel getiteld Атака на Русский мир в Казахстане  (Aanval op de Russische Wereld in Kazachstan)

De uitspraken van Vladimir Poetin en zijn topadviseurs over de Russische invasie in Oekraïne bevatten regelmatig de term: “Русский Мир” (Russkiy mir). De letterlijke betekenis hiervan is “Russische wereld”, maar het kan ook “Russische vrede” betekenen, vanwege de dubbele betekenis van het Russische woord “mir”.

Deze terminologie wordt gebruikt om de aanval op Oekraïne te rechtvaardigen, wat in Poetins jargon ook wel “militaire operaties in Oekraïne” genoemd [ru] wordt. Op deze manier roept het Kremlin zichzelf uit als verdediger en meester van alles wat onder het domein van Russische cultuur valt.  

De rekbare betekenis van de “Russische Wereld”

In 2014 werd een enquête gepubliceerd door de Russkiy Mir Stichting, een organisatie die in 2007 werd opgezet door president Poetin om “de Russische taal populair te maken”. Deze enquête gaat ervan uit dat alle gebieden waar etnische Russen wonen die Russisch spreken, en alle mensen die zich associëren met de Russische cultuur, toebehoren [ru] aan de Russische Wereld. Dit gebied omvat niet alleen Rusland, maar strekt zich ook uit tot Noord-Kazachstan, Wit-Rusland, Donetsk en Lugansk in het oosten van Oekraïne, Transnistrië in Moldavië, Zuid-Ossetië en Abchazië in Georgië, en ook Servië en Israël behoren hiertoe. De website van de Russkiy Mir Stichting legt [ru] ook een verband tussen het Russkiy Mir concept en het Russisch-Orthodoxe geloof:

Согласно патриарху, ядром Русского мира являются Россия, Украина, Белоруссия. В основе его лежит православная вера, которую мы обрели в общей Киевской купели крещения. Русская культура не умещается в границах одного этноса и не связана с интересами одного государства.

De patriarch (het hoofd van de Russisch-Orthodoxe Kerk) is van mening dat de kern van Russkiy Mir bestaat uit Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland. Dit is gebaseerd op het orthodoxe geloof, dat helemaal teruggrijpt naar de gemeenschappelijke oorsprong van het geloof van de Kyivan Rus [en] (Kievse rijk – de oorspronkelijke federatie van Slavische stammen). Zodoende is de Russische cultuur ruimer dan de grenzen van één etnische bevolking en kan ze zich dus ook niet beperken tot de belangen van één staat.

De term “Russische Wereld” was voor het eerst te zien in religieuze teksten van de 11e eeuw[ru]. Daarin bepaalt de patriarch de verschillende onderdelen van Ruslands “soft power” (allerlei soorten diplomatieke machtsmiddelen), waaronder de geopolitieke invalshoek van de nauwe verbinding tussen de drie Slavische landen. Deze aaneensluiting vindt haar oorsprong in de Kyivan Rus, de beschaving die ontstond in de 9e eeuw en die haar oorsprong heeft in de huidige stad Kiev. De Russische Wereld bestond toendertijd uit grote delen van Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland.

In 1996 kondigde Rusland en Wit-Rusland de oprichting van de Uniestaat (van Rusland en Wit-Rusland) aan. Die wees toen al in de richting van het streven van Moskou om haar grondgebied, zoals aangegeven in de Kyivan Rus, terug te eisen. 

De “Russische Wereld”als staatsideologie dient de ambities van Moskou

In 2014 breidde Rusland de betekenis van het begrip Russkiy Mir uit toen het land de Krim annexeerde en steun vroeg aan de separatistische regio's Donetsk en Lugansk in Oost-Oekraïne. Het Kremlin argumenteerde[ru] dat de regering in Kiev de bevolking dwong tot Oekraïnisatie[ru] (beleid om de Oekraïense taal en cultuur te bevorderen) door het verbieden van de Russische taal en het discrimineren van Russischsprekenden, waardoor het denkbeeldige grondgebied van de Russische wereld werd aangevallen. Rusland denkt dat het zich het beheer over grote bevolkingsgroepen en gebieden kan toe-eigenen, wat centraal staat bij het vastleggen van “Russianness” (het bezitten van Russische karakteristieken). Deze beweringen hebben verreikende gevolgen voor andere delen van het voormalige Sovjet grondgebied, die vaak in Moskou worden aangeduid met “Ближнее зарубежье” of “Near Abroad” (een term die gebruikt wordt om de voormalige landen van de Sovjet-Unie aan te duiden) waar het Russisch de gangbare taal is in omvangrijke etnisch- Russische gemeenschappen. 

Het argument van 2014 wordt inderdaad weer door Moskou gebruikt om de aanval op Kiev goed te praten. De pro-westerse Oekraïne wordt afgeschilderd als een land dat zijn Russische Wereld-identiteit opgeeft door “buitenlandse waarden” zoals het feminisme, de LHBTI rechten en de afwijzing van het Russisch als officiële taal, te accepteren. Traditionele en sociale media die pro-Kremlin zijn, gebruiken vaak de term “Гейропа” (Gayropa, een samentreksel van de woorden “Gay” en “Europa”) om zo hun afkeuring te laten blijken voor wat zij zien als het verval van de Westerse wereld [ru] en een directe bedreiging [ru] voor de Russische wereld.

Voordat Poetin Oekraïne binnenviel, hield hij op 21 februari een historische toespraak [ru] waarvan meer dan de helft gewijd was aan zijn eigen interpretatie van de antieke en moderne geschiedenis van de Oekraïense en Russische gebieden en staatsentiteiten. Hij vermeldde in zijn toespraak dat Oekraïne deel uit maakt van de Russische Wereld.

Met deze sluwe uitspraak was de militaire aanval op Oekraïne ineens omgetoverd tot de “bevrijding van Oekraïne [ru] ” – in naam van de Russische Wereld.