Plaatjes uit het stripverhaal op het scherm tijdens de promotie. Tekstballon 1: “Hé jij daar, niet bewegen!” Tekstballon 2: “Het is goed, ik ben niet aan het rennen!” Foto gebruikt met toestemming: Comics Bookshop Bunker.

Op 4 december 2017 publiceerde de onafhankelijk uitgever Comics Bookshop Bunker in Skopje een niet-alledaags stripverhaal: een biografie van de Somalische atlete Samia Yusuf Omar die in 2012 verdronk toen ze als vluchtelinge probeerde de Middellandse Zee over te steken.

Het uitgeven van stripverhalen is in Macedonië een zeldzaamheid, evenals het publiceren van boeken waarin empathie wordt getoond met migranten.

Geraakt door het verhaal van Samia Yusuf Omar, besloot Reinhard Kleist, striptekenaar en journalist, in 2015 het biografische stripverhaal An Olympic Dream – The Story of Samia Yusuf Omar [Een Olympische Droom – Het verhaal van Samia Yusuf Omar] uit te geven. Het stripverhaal is vertaald in het Engels, Frans, Arabisch en Sloveens.

Jovan Bitoljanu. Foto gebruikt met toestemming: Comics Bookshop Bunker.

Als editor Global Voices Midden- en Oost-Europa van, sprak ik met Jovan Bitoljanu, mede-eigenaar van Bunker Comics Bookshop, over zijn ervaring met het publiceren van de vertalingen in het Macedonisch en Albanees.

Filip Stojanovski (FS): Wat heeft jou geïnspireerd om het stripverhaal An Olympic Dream uit te geven?

Јован Битољану (ЈБ): Во 2011 ја отворивме книжарницата која е посветена специјално на стрипот. По 6 години ни се наметна следниот логичен чекор, создавање на сопствена стрип-продукција.

Кога се договаравме за првенчето (и воопшто, каква линија би сакале да пратиме како издавач) издвоивме неколку работи кои ни се многу важни: создавање на понуда на стрипови на наш јазик, таа во моментов воопшто не постои или постои во многу мал обем, потоа, разбивање на стереотипот за стрипот како средство за евтина разонода, и поттикнување на читателите на поактивен социјален ангажман, преку избор на социјално-општествени теми со силна хумана порака.

Мислам дека Олимписки сон ги исполнува сите критериуми, и лесно влага во тоа што сакаме да го работиме како издавачка куќа.

Jovan Bitoljanu (JB): In 2011 hebben we een boekwinkel geopend die is gespecialiseerd in stripverhalen. Na zes jaar hebben we de volgende logische stap gezet door een eigen productie op te zetten.

Toen we onze eersteling (en ons uitgavebeleid in het algemeen) bespraken, hebben we een aantal dingen vastgelegd die voor ons heel belangrijk waren: een reeks stripverhalen maken in onze taal, die er op dit moment niet of nauwelijks zijn; vervolgens het stereotype aanvechten dat stripverhalen slechts een goedkope manier van amusement zijn; en onze lezers inspireren om actiever betrokken te zijn met de maatschappij, door te kiezen voor onderwerpen met een sterke human interest boodschap.

Ik denk dat An Olympic Dream voldoet aan al deze criteria en goed past in de visie van onze uitgeverij.

FS: Was het moeilijk of gemakkelijk om dit te bereiken?

ЈБ: Почетокот секогаш е тежок. За правата се договоривме многу брзо, иако мислевме дека работата може да запне. Но, луѓето беа многу љубезни и спремни за помош, се работи за една од водечките издавачки куќи во Германија со преку 60 годишно искуство, беа воодушевени од иновативноста на идејата.

Самата техничка изведба ни одзема многу време, затоа што сакавме да се увериме дека нема да направиме некоја кардинална почетна грешка. Сигурно го прочитавме стрипот повеќе од сто пати и веројатно пак ни се протнала некоја грешка. Тоа се некои детски болести кои очигледно мораме да ги прележиме на почетокот.

Од пресудно значење беше поддршката од Македонскиот Олимписки Комитет. Во таа насока би сакале да апелираме до сите кои можат да го поддржат стрипот и ширењето на стрип-културата кај нас. Ако постои добра волја, секогаш може да се најде решение.

На крај, морам да кажам дека сме задоволни од тоа како искочи изданието. Имавме прилика да видиме некои други изданија од овој графички роман и без лажна скромност можеме да кажеме дека нашето е барем на исто ниво со нив.

JB: Alle begin is moeilijk. We hadden verwacht moeilijkheden te zullen krijgen met het copyright, maar dat ging verrassend eenvoudig. Vertegenwoordigers van de copyright-eigenaar, een toonaangevende uitgeverij met meer dan zestig jaar ervaring, waren enthousiast over het idee. Ze waren heel vriendelijk en zeer behulpzaam.

De technische voorbereidingen namen veel tijd in beslag, omdat we er zeker van wilden zijn dat we geen beginnersfouten zouden maken. Wij hebben de stripverhalen wel honderd keer gelezen, en mogelijk toch nog iets over het hoofd gezien. Maar dat zijn groeistuipen die er bij horen.

De steun van het Macedonisch Olympische Comité was heel belangrijk. We willen dan ook een oproep doen aan iedereen die het stripverhaal wil steunen en de cultuur van het stripverhaal in Macedonië kan verspreiden. Waar een wil is, is een weg.

Uiteindelijk zijn we tevreden met hoe de uitgave tot stand is gekomen. Als we het met andere uitgaven van hetzelfde stripverhaal vergelijken, kunnen we zonder valse bescheidenheid vaststellen dat ons stripverhaal in ieder geval op hetzelfde niveau staat.

De afgelopen jaren hebben rechtse populisten hun propaganda gericht op inwoners van Macedonië om de vluchtelingen die het land doortrekken via de Balkanroute te demoniseren. In de maanden voor de verkiezingen in oktober 2017, werd de intensiteit van deze xenofobische en islamofobische campagne heftiger, maar heeft niet geleid tot een toename van politieke mobilisatie. Deze voortdurende pogingen lijken echter wel de etnische en religieuze spanningen tussen plaatselijke bevolkingsgroepen aan te wakkeren. Een stripboek dat empathie voor de Afrikaanse vluchtelingen aanmoedigt, kan deze verhalen direct weerspreken.

FS: Hoe is het stripverhaal tot dusver ontvangen? Heeft het invloed gehad op de anti-vluchtelingencampagne of andere xenofobe uitingen?

ЈБ: Живееме во немирни времиња во кои, за жал, дневно-политичките настани го диктираат расположението. А на нас воопшто не ни паѓа на памет да се занимаваме професионално со политика. Ние само сакаме да издаваме стрипови.

Меѓутоа имаме стрип кој се занимава со судбината на бегалците, па уште го печатиме на македонски и на албански јазик, некој неминовно ќе сака да не вовлече во машината.

Особено на овие простори со сите конфликти и поделби, лесно е да се разгоруваат нетрпеливости и да се пронаоѓаат мани. Наместо таквиот пристап кој очигледно не функционира, ние мислиме дека е време да се обидеме да пронаѓаме поврзувачки елементи меѓу нас, а љубовта кон стриповите би можела да биде токму таков, поврзувачки елемент меѓу луѓето.

JB: We leven in woelige tijden waarin dagelijkse, politieke gebeurtenissen invloed hebben op de stemming van velen. En we zijn niet van plan om professioneel engagement in politiek te investeren. We willen alleen maar stripverhalen uitgeven.

Dit is een stripverhaal over het lot van vluchtelingen. Het is bovendien gedrukt in het Macedonisch en het Albanees. We kunnen echter niet voorkomen dat mensen ons proberen mee te slepen in “de machine”.

Vooral in deze regio, met al zijn conflicten en afscheidingen, is het gemakkelijk om spanningen te laten ontvlammen en leemtes te vinden. Die aanpak werkt duidelijk niet. In plaats daarvan denken wij dat het tijd is om elementen te vinden die ons verbinden. De liefde voor het stripverhaal kan een verbindende factor zijn tussen mensen.

Macedonische en Albanese edities van An Olympic Dream door Reinhard Kleist. Foto gebruikt met toestemming: Comics Bookshop Bunker.

Sommige negatieve commentaren van nationalisten, die denken dat het Macedonisch de enige officiële taal in Macedonië zou moeten zijn, gingen gepaard met de gebruikelijke aantijgingen dat het uitgeven van een boek in het Albanees bijdraagt aan wat ze het “uiteenvallen” van het land noemen.

ЈБ: За среќа, негативните реакции не преовладуваат, воглавно се работи за изолирани случаи и многу не радува што луѓето избраа да и посветат внимание на приказната на Самија, а не на некои други, тотално небитни, работи. Нејзината приказна (како и многу други) е премногу драгоцена за да се пребројуваме според крвните зрнца.

Од друга страна, нашето искуство покажува дека ако се свртиме едни кон други и работиме заедно, можеме да постигнеме фантастични резултати. И повторно, придобивките од заедничката работа далеку ги надминуваат поделеностите.

На пр. нас ни доаѓаат љубители на стрипот од Косово кои купуваат стрипови на српски или хрватски јазик, или доколку овој стрип не беше печатен и на албански, на пример, малопродажната цена на македонското издание ќе беше многу повисока, поради помалиот вкупен тираж итн.

Упатени сме едни на други, да работиме кон синергија и ширење на некои поинакви вредности. Затоа ни е важно што приемот на стрипот до сега е навистина одличен, и се надеваме дека и продажбата ќе го прати тој тренд.

JB: Gelukkig ontvingen we meer positieve dan negatieve reacties. Het zijn vooral individuele gevallen en we zijn blij dat de mensen ervoor hebben gekozen om aandacht te geven aan het verhaal van Samia, in plaats van andere, totaal irrelevante zaken. Haar verhaal (zoals zovele andere) is te kostbaar in vergelijking met het “tellen van bloedcellen” [idioom voor de hang van nationalisten uit de Balkan naar een vooringenomen analyse van etnische of raciale afkomst].

Aan de andere kant heeft ervaring geleerd dat als we ons tot elkaar wenden en samenwerken we fantastische resultaten kunnen boeken.

En de voordelen van samenwerken overstijgen de verschillen. Onze stripboekwinkel wordt bijvoorbeeld vaak bezocht door liefhebbers van stripverhalen uit Kosovo, die komen voor stripverhalen die in het Servisch of Kroatisch zijn uitgegeven. Omdat onze stripverhalen in het Albanees zijn uitgegeven is de prijs voor de consument gedaald, dankzij een grotere oplage.

We zijn met elkaar verbonden om naar synergie en verspreiding van verschillende waarden te streven. Daarom is het voor ons belangrijk dat de ontvangst en recensies van het stripverhaal tot nu toe uitstekend waren. We hopen dat de verkoop deze trend volgt.