Micaela Martinez is een ‘abuela memby’, een ‘grootmoederskind’. Micaela, nu universiteitsstudente, nam Graciela in dienst om voor haar 71-jarige grootmoeder te zorgen. Terwijl Graciela als verzorgster en huishoudhulp voor Micaela's grootmoeder werkt, blijft haar eigen 2-jarige dochtertje thuis bij Graciela's moeder. Zo wordt de kringloop van vrouwen die zorgen voor de kinderen van andere vrouwen voortgezet. Foto Juan Carlos Meza met permissie van Kurtural website.

Onderstaand artikel is geschreven door Maximiliano Manzoni [es – alle links] en werd oorspronkelijk gepubliceerd door Kurtural in de serie “Een land van vrouwen”.

Veronica was pas negen toen ze moest leren een videogesprek te voeren om zo met haar mama te kunnen praten en haar gezicht te kunnen zien in  laagresolutiebeeld. Zoals duizenden andere vrouwen verhuisde haar mama, Margarita, naar Spanje begin 2000 om aan de slag te gaan als oppas, terwijl ze haar eigen kind achterliet bij haar moeder in Asuncion, de Paraguayaanse hoofdstad. Sindsdien is hun enige vorm van contact via het internet op publieke computers.

In 2003 leed ongeveer de helft van de Paraguayaanse bevolking extreme armoede en duizenden schoven aan bij de plaatselijke paspoortinstanties in een poging te verhuizen naar Europa op zoek naar werk. Het was de grootste migratie van Paraguayanen ooit; in Spanje alleen al steeg het aantal Paraguayaanse inwijkelingen van 7000 mensen in 2004 naar meer dan 82000 tegen 2009.

In 2007 was 70% van de Paraguayaanse inwijkelingen in Spanje een vrouw, en 90% van hen werkte als huishoudster of in de bejaarden- en de gehandicaptenzorg. Net zoals Margarita, had meer dan de helft van deze vrouwen eigen kinderen, die ze moesten achterlaten bij iemand anders om te gaan zorgen voor vreemde families en op die manier de kost te verdienen voor hun eigen gezin.

Veronica werd grotendeels opgevoed door haar thuisblijvende grootmoeder die ze “mams” noemt. Haar biologische moeder, Margarita, noemt ze “mama”. Veronica deelt haar ‘abuela memby’ status met leeftijdsgenoten die in gelijkaardige omstandigheden verkeren. Niurka Colman werd ook grootgebracht door haar grootmoeder in Paraguay toen haar moeder vertrok naar Asturias in Spanje om er te werken als gehandicaptenverzorgster.

“Abuela memby“, ‘een grootmoederskind’, is een combinatie van Spaans en Guarani [nl]; de term wordt vaak gebruikt in Paraguay voor kinderen zoals Veronica en Niurka, die worden grootgebracht door hun grootmoeders terwijl hun eigen moeders dat niet kunnen, omdat ze uitgeweken zijn op zoek naar werk en scholing. Deze grootmoeders zijn erg sterke figuren in de Paraguayaanse cultuur, waar vrouwen voor elkaars kinderen zorgen.

De grootmoeder is een cultureel icoon geworden dat veel voorkomt in populaire songs, een fenomeen dat in de Paraguayaanse cultuur voor het eerst optrad als gevolg van de bevolkingsmigratie van het platteland naar stedelijk gebied, en daarna naar Argentinië en nog later naar Spanje. Volgens een onderzoek van de Verenigde Naties is dit geen nieuwe opvoedingspraktijk in deze gemeenschap, er werden geen nieuwe regels of patronen gecreëerd, de praktijk bestond al en is gewoon sterker geworden.

De moeders en grootmoeders hebben een financiële overeenkomst die van vitaal belang is. De grootmoeders zorgen voor de kinderen en de moeders werken buitenshuis en sturen geld naar hun eigen moeders om de kosten voor de kinderen te dekken. Vermits het gaat om oudere vrouwen is de financiële steun van hun dochters essentieel. Op nationaal niveau behoren internationale geldtransfers tot de top vier types van inkomensverwerving in het land, en de enige soort die rechtstreeks naar de bevolking gaat.

De meerderheid van internationale geldoverdrachten komt van werkende moeders die naar Spanje verhuisden tijdens de economische recessie van 2003. Gedurende jaren was dit de enige bron van inkomsten voor families als die van Niurka en Veronica. Vers geld dat het land binnenstroomde deed na verloop van tijd de economie heropleven. “De geldstortingen maakten het mogelijk om duizenden mensen in de nieuw geopende financiële diensten van het land op te nemen”, zegt Manuel Ferreira Brusquetti van de Paraguayaanse belastingdienst.

Sommige moeders kunnen terugkeren, anderen niet.

Volgens antropoloog Nicolás Granada worden de vrouwen die naar Spanje emigreerden beschouwd als ‘pseudo-inwoners’. De term ‘inwoners’ (in het Spaans residentas) dateert uit de Chaco Oorlog [en], een conflict tussen Bolivia en Paraguay, en verwijst naar vrouwen die gedwongen werden de Paraguayaanse hoofdstad te verlaten om te gaan werken vanuit elke willekeurig toegewezen  ‘verblijfplaats’. Granada refereert aan vrouwen uit deze periode om het dilemma van de moderne Paraguayaanse vrouwen te beschrijven: ze zijn genoodzaakt te verhuizen omwille van economische redenen en velen keren niet meer terug. In de documentaire “Distancias de Gua'u” vertelt Granada de verhalen van families die moesten emigreren naar Spanje.

De levensomstandigheden van vrouwen die naar Argentinië migreerden en vrouwen die naar Spanje trokken zijn erg verschillend, aldus Patricio Dobree, een onderzoeker die zich toespitst op migratie en arbeid, de huishoudelijke markt inbegrepen. De migratie naar Argentinië was massaal, maar zogenaamd ‘circulair’, “dat wil zeggen dat vrouwen konden terugkeren en opnieuw voor hun kinderen zorgen als de omstandigheden erom vroegen, zoals ziekte of invaliditeit van de kinderen of hun grootmoeders”.

De situatie voor vrouwen die naar Spanje verhuisden is veel ingewikkelder. In noodgevallen of speciale omstandigheden, “hebben zij meer moeite om terug te keren omwille van de afstand en de reiskosten”, zegt Dobree. Deze dynamiek brengt ook een ander soort problemen mee voor hun families.

Micaela Martinez is ook een ‘abuela memby’, net als Niurka en Veronica. Haar grootmoeder bracht haar groot nadat haar eigen moeder naar Spanje vertrok. Haar grootmoeder, inmiddels 71, “heeft iemand nodig die haar helpt”, zegt Martinez.

Dobree legt uit hoe de ‘zorgketen’ eronder lijdt wanneer vrouwen niet kunnen terugkeren naar Paraguay. “Kinderen groeien op en worden tieners die totaal andere uitdagingen vormen voor hun bejaarde grootmoeders. Die grootmoeders ontwikkelen mettertijd ook gezondheidsproblemen en beperkingen; zij hebben zelf zorg nodig en verdienen die ook, en dat is niet eenvoudig te realiseren.”

Micaela is nu universiteitsstudente en zorgt voor haar grootmoeder aangezien haar moeder er niet is. Omwille van haar studies, besloten zij en haar grootmoeder een beroep te doen op Graciela, een huishoudster en verzorgster. Graciela op haar beurt, heeft een tweejarig dochtertje dat bij haar grootmoeder verblijft terwijl Graciela werkt, en zo wordt de kringloop van ‘abuela memby’ voortgezet.