De Venezolaanse cuatro: het muziekinstrument van een ontheemde bevolking
Illustratie door Global Voices. De afbeelding van de cuatro is afkomstig van Wikimedia commons.
De bijna acht miljoen [es] mensen die Venezuela de afgelopen jaren hebben verlaten, hebben een sleutelstuk van de Venezolaanse muziekcultuur met zich meegenomen: de cuatro, een viersnarig instrument dat op het eerste gezicht kan worden aangezien voor een gitaar.
De oorsprong
De geschiedenis van de Venezolaanse cuatro begint met migratie en gaat tot op de dag van vandaag door. Hoewel er geen exacte datum is voor de creatie van het instrument, geeft de studie ‘De Venezolaanse cuatro: continuïteit en evolutie van de renaissancegitaar (El cuatro venezolano: continuidad y evolución con respecto a la guitarra renacentista) [es] van Oscar Battaglini Suniaga aan dat de eerste viersnarige ‘guitarrillas’ in 1529 arriveerden in de nu onbewoonde Venezolaanse stad Cubagua, verzonden vanuit Sevilla door Italiaanse kooplieden.
De cuatro is de opvolger van de viersnarige renaissancegitaar, en is al eind achttiende eeuw ontstaan. De eerste referenties ernaar ontstonden echter in de tweede helft van de negentiende eeuw, toen Venezuela reeds een republiek was.
“Tocador de cuatro” van Camille Pissarro (1852-1854). Foto: Wikimedia commons onder het publieke domein.
Die eerste directe verwijzingen naar de cuatro kwamen van buitenlanders als de Frans-Deense schilder Camille Pissarro, die tussen 1852 en 1854 de aquarel ‘Tocador de cuatro’ (cuatro-speler) schilderde, momenteel onderdeel van de collectie van de Centrale Bank van Venezuela. Net zoals de vroege geschiedenis van de cuatro nauw verbonden is met de geschiedenis van de wereld, gaat de huidige transformatie hand in hand met migratie.
Singer-songwriter en dichter Simón Díaz, een van de beroemdste figuren uit de Venezolaanse volksmuziek en winnaar van de Latin Grammy Award 2008, gebruikte de cuatro als synoniem voor de Venezolaanse Llanos [en]. De Llanos zijn vlakten, overwegend landbouw- en veeteeltgebieden, in het midden van het land.
Dit idee werd bestendigd door mensen als Jacinto Pérez [es], ‘de Koning van de Cuatro’, die in de jaren vijftig populair werd, omdat hij enigszins varieerde met het stemmen van het instrument en het solistengebruik ervan perfectioneerde. Na Pérez gingen figuren als Freddy Reyna en Hernán Gamboa door met het uitbreiden van de technieken die werden gebruikt bij het bespelen van de cuatro, waarbij ze altijd een beeld behielden dat geassocieerd werd met de puurste folklore van de vlakten.
De afgelopen jaren heeft een combinatie van migratie en identiteitsheropleving echter langzaam geleid tot een verschuiving in deze perceptie.
De ambassadeurs
Artiesten zoals Jorge Glem [es] hebben een fundamentele rol gespeeld in de transformatie van het publieke imago van de cuatro. Glem komt oorspronkelijk uit Cumaná, een kleine stad in het oosten van Venezuela. Hij heeft concerten gegeven met de Los Angeles Philharmonic en de San Francisco Symphony, heeft ook een solocarrière en heeft deelgenomen aan projecten als Jorge Glem & Sam Reider of C4Trío.
C4Trío zorgde voor een cruciale stap verder in de geschiedenis van de mondialisering van de cuatro [en]. Het kwartet, gevormd door Edward Ramírez, Héctor Molina, en Rodner Padilla samen met Glem, heeft samengewerkt met populaire figuren in de Venezolaanse muziek, zoals Desorden Público, en heeft door de Verenigde Staten en Europa getourd.
De beweging eindigt echter niet met een handvol namen. Muzikanten als Rafael “Pollo” Brito, Ángel Fernández of José Lunar (‘Cuatro Sideral’) [es] vinden dit unieke instrument dagelijks opnieuw uit, vanuit Miami, Caracas of Europa.
De grenzen
De huidige beweging van de Venezolaanse cuatro stopt niet bij de grenzen: integendeel, grenzen zijn de bakermat ervan. Een voorbeeld hiervan is TuCuatro.com [en], een website die in 2010 werd opgericht om het Venezolaanse instrument te promoten. Een kort bezoek aan de LinkedIn-profielen van de oprichters, Adrian Toro en Adriaan Van Nieuwkerk, laat het multiculturele karakter van het project zien.
Toro is gevestigd in Canada en Van Nieuwkerk in Nederland: een simpele blik op de profielen van enkele docenten die cursussen op TuCuatro.com aanbieden, stelt ons ook in staat te concluderen dat de cuatro verder reikt dan de Venezolaanse vlakten.
De Japanse gitaarbouwer, docent en artiest Yasuji D'Gucci omschrijft zichzelf op zijn Facebook-pagina [en] als een ‘Japanner die wanhopig gek is op de Venezolaanse cuatro’. Zijn YouTube-kanaal CuatroTube [en] heeft meer dan 3.000 abonnees en 150 video's gewijd aan Venezolaanse volksmuziek.
De internationalisering van de cuatro beperkt zich niet tot de folklore: in dit opzicht is de in Amsterdam gevestigde Abraham Sarache een pionier. Zijn website [en] omschrijft zijn muziekstijl als ‘moderne progrock’ en noemt de cuatro ‘een nieuw instrument voor rock’.
Thuis
Hoewel migratie een katalysator is geweest voor een verandering van het paradigma van de Venezolaanse cuatro, blijft de scene zich in het thuisland ontwikkelen. Een paar jaar geleden verbonden initiatieven als Rock and MAU [es] de lokale rockbeweging met volksmuziek, met drie albums van prominente artiesten uit beide genres.
Lokale artiesten worden echter met veel uitdagingen geconfronteerd. Twaalf jaar geleden was het nog steeds mogelijk om lokale Venezolaanse rocksterren bijeen te brengen in de Trasnocho Cultural [es], een gerenommeerd cultureel centrum in Caracas. Tegenwoordig is het beeld anders.
Het laatste Rock and MAU-album werd acht jaar geleden uitgebracht en de artiesten die aan deze editie deelnamen, zijn nu verspreid over de hele wereld en bevinden zich voornamelijk in Mexico, de Verenigde Staten en Spanje.
Ook locaties voor evenementen zijn schaars. De Trasnocho Cultural is de afgelopen jaren verschillende keren gesloten geweest vanwege elektriciteits- en airconditioningproblemen, terwijl de Aula Magna van de Universidad Central de Venezuela, een werelderfgoedlocatie, drie jaar lang gesloten bleef.
Hoop voor de toekomst
Hoewel de humanitaire crisis in Venezuela onverminderd voortduurt [es], blijft de cuatro zijn stempel drukken op de nationale en mondiale cultuur.
In maart trad C4Trío bijvoorbeeld op in acht steden in het hele land, na vijf jaar niet in Venezuela te hebben opgetreden. Jorge Glem heeft een NPR Tiny Desk-sessie [en] met Sam Reider opgenomen die in minder dan zeven maanden bijna 100.000 keer is bekeken op YouTube.
Initiatieven zoals Cayiao houden de essentie van de cuatro en de Venezolaanse folklore levend in het land, met optredens in verschillende Venezolaanse steden en door het achterlaten van een vleugje moderniteit met behulp van een instrument dat twintig jaar geleden als uitsluitend folkloristisch zou zijn beschouwd.
View this post on Instagram
De Venezolaanse cuatro is meer dan een houten kistje met vier snaren. Het is de uitdrukking van een cultuur die gedwongen moest migreren, maar die trouw is gebleven aan haar oorsprong.
Bekijk de onderstaande playlist om naar muziek met de cuatro te luisteren. Bezoek het Global Voices-profiel op Spotify voor meer eclectische muziek van over de hele wereld.
