In de stad Oiapoque, in het uiterste noorden van Brazilië, leven de meeste inwoners van de artisinale visserij, Beeld: Willy Miranda/Agência Pública

Dit rapport door Rayane Penha, is afkomstig van de Oil and Climate Change Microgrants, beheerd door de Agência Pública in samenwerking met het WWF (Wereld Natuur Fonds) Brazilië. Het rapport werd oorspronkelijk op 12 juni 2023  gepubliceerd op de website van gência Pública's en opnieuw uitgegeven door Global Voices, als onderdeel van een wederzijdse redactionele overeenkomst.

Júlio Teixeira arriveerde op 12-jarige leeftijd met een vissersboot uit Salvaterra  in de noordelijke staat Amapá, ongeveer 1.150 kilometer verderop, waar hij al werkte toen hij acht jaar was. Daar sloot hij zich aan bij de bewoners van het vissersplaatsje Taperebá, gelegen in het Cabo Orange National Park, op 18 uur varen van de dichtstbijzijnde stad Oiapoque.

“Het was een echte visserijstad op palen en met bruggen, met veel water. Daar groeide ik op en werkte er al,” herinnert hij zich. Momenteel is hij president van de vissersplaats Oiapoque, een stad op de grens van Brazilië en Frans-Guyana.

Teixeira vertelt dat het staatsbedrijf Petrobras al meer dan veertig jaar onderzoek doet naar de olie-exploitatie in de regio. Gegevens van het National Agency of Petroleum, Natural Gas and Biofuels bevestigen dit: in 1969 was het bedrijf al werkzaam aan de monding van de Amazone-rivier voor geofysisch onderzoek.

In augustus 2021 diende Petrobas bij het Braziliaanse Instituut voor het Milieu en Duurzame Natuurlijke Bronnen (Ibama) een aanvraag in voor het zoeken naar olie aan de monding van de Amazone, ook al had het bureau in het verleden verzoeken hiertoe van de vorige concessie-eigenaar, het Franse bedrijf Total E&P, afgewezen. Het gebied ligt 175 kilometer van de Amapá-kust aan de Equatoriale Marge, een kustgebied dat zich uitstrekt van Oiapoque tot de noordoostelijke staat Rio Grande do Norte, de beoogde nieuwe Braziliaanse grensscheiding voor olie-expoitatie.

In mei 2023 weigerde Ibama Petrobras de vergunning, ondermeer omdat het bedrijf geen garanties kon afgeven voor het beschermen van de lokale fauna bij een calamiteit. Maar volgens  het staatsbedrijf had het “zorgvuldig  aan alle veiligheidseisen voldaan” en ging het tegen het besluit in beroep.

Het debat over de winning aan de monding van de Amazone heeft politici ertoe aangezet om een standpunt in te nemen en verdeelde het de regering van Luiz Inácio Lula da Silva, maar vooral veroorzaakte het wrijving tussen het Ministerie van Mijnbouw en Energie en het Ministerie van Milieuzaken.  

“Het olievraagstuk”

Het olievraagstuk hangt de inwoners van Amapá ook boven het hoofd. Volgens het Staatsinstituut voor Wetenschappelijk en Technologisch Onderzoek wonen er tenminste 7.000 vissers, wat misschien nog een onderschatting is.

In Oiapoque, een stad met 28.500 inwoners, zijn de plannen van Petrobas overal het gesprek van de dag. Zoals in de meeste gemeenschappen in het Amazone-gebied waar dergelijke grootschalige projecten plaatsvinden, leeft de lokale bevolking constant in angst. 

Cláudia Barbosa, die leeft van de verkoop van krabben, die ze samen met haar man vangt, maakt zich zorgen over het levensonderhoud van de plaatselijke werknemers zoals zij. “Hoe moeten we overleven bij een olieramp? Veel inwoners zijn al hun hele leven werkzaam in de visserij,” vertelt ze. “Werk is hier niet te vinden. En hoe moet het met de mensen die alleen kunnen leven van de visserij? Hoe moeten zij hun gezinnen onderhouden?”

Volgens Teixeira kost het een visser tenminste 6.000 reais (ongeveer € 1.100) om op visvangst te gaan, en dat is goed voor het stimuleren van de lokale economie. “Maar het gaat niet alleen om de verkoop van vis. Ook de inkoop van olie en ijs, de betaling van het voorschot aan de visser (vissers varen niet uit als je niet R$300, 400 of 500 voor elke visser voorschiet),”vertelt hij. “Voedsel en materiaal moet ook worden ingekocht. Sommige vissersboten nemen materiaal aan boord met een waarde tot wel 20.000 reais om twintig dagen te kunnen vissen.”

De productieketen, meestal op familie- en ambachtelijk niveau, zorgt ook voor werk, waardoor de visserij en de bijbehorende banen voor veel mensen die stoppen met werken in de illegale mijnbouw en de houtkap in de regio, misschien ook een oplossing  is.

Politieke druk

Amapá is de meest beschermde staat in Brazilë met de grootste ongerepte bossen met mangroves, akkers, weiden, savannen, uitgestrekte bosgronden,uiterwaardenbossen en igapó bossen. Ondanks het grote sociaal-economische belang, wordt het land voortdurend door de politiek en het bedrijfsleven onder druk gezet om de natuurlijke hulpbronnen te exploiteren. 

Tijdens een interview door Agência Pública met de vissers in het dorp, zijn de regering en overheidsinstanties over het algemeen niet geïnteresseerd in de gevolgen van de oliewinning in de regio.

“Ze leven in een sprookjeswereld en denken alleeen maar aan royalty's,”zegt Teixeira.

Royalty's zijn een financiële compensatie die de olie- en aardgasbedrijven aan de   federale overheid betalen voor het gebruik van niet-hernieuwbare hulpbronnen.

De huidige regeringsleider in de senaat, Randolfe Rodrigues, en senator voor Amapá, is een degenen die pleit voor onderzoek naar mogelijke oliewinning in de staat. De kwestie had tot gevolg dat hij uit de Rede Partij stapte (Sustainability Network), waartoe de minister van Milieuzaken, Marina Silva, behoort.

Rodrigues beweert dat het huidige debat nu nog alleen maar over proefboringen gaat. “De bevolking van Amapá heeft het recht om te weten of er wel of geen olie aan de kust van de staat is te vinden”, laat hij via zijn persvertegenwoordigers weten.

Volgens de senator moet de staat Amapá worden gecompenseerd wanneer niet tot winning wordt overgegaan.

Janaína Calado, onderzoeker bij het Centrum voor Duurzame Territoriale  Ontwikkeling van de Staatsuniversiteit in Amapá, houdt zich al vanaf 2018 bezig met de vraag hoe de inwoners denken over de olie-expoitatie en de riffen in het Amazone-gebied. Ze ziet het als een probleem dat er geen brede volksraadpleging plaatsvindt, maar ook dat er geen degelijke milieu-effectenstudie is gepresenteerd om zekerheid te verschaffen over de gevolgen voor het milieu.

“Ons grootste probleem aan de monding van de Amazone is het gebrek aan basiskennis over deze regio. Wanneer het initiatief op een correcte manier wordt uitgevoerd en gepland, samen met een brede participatie van de bevolking, kan dit de staat voordelen opleveren,”vertelt ze.

De onderzoeker wijst er echter op dat de economische impact zou kunnen komen door het binnenhalen van royalties, maar dat het naar verwachting geen direct hieraan gekoppelde banen voor de lokale bevolking oplevert. 

In mei hield de Wetgevende Vergadering van Amapá een publieke hoorzitting in Oiapoque om met de lokale gemeenschap te discussiëren over de olie-expoitatie. Maar in een interview van de vissers met Agência Pública was de bijeenkomst een “politiek podium” en hadden ze geen spreekrecht. De tradditionele en inheemse gemeenschappen bekritiseerden ook de gebeurtenis omdat die weinig publiciteit kreeg en ze betreurden dat ze niet tijdig waren uitgenodigd om de hoorzitting bij te wonen.

In een gesprek met journalisten tijdens een officiële reis naar Japan in mei, liet president Lula weten dat hij bij elk voornemen om olie te winnen aan de monding van de Amazone, hierover zijn veto zou uitspreken wanneer het milieu ook maar enig risico zou lopen.

Op sociale media berichtte het Netwerk Inheemse Volkeren en Organisaties van Amapá en Noordelijk Pará (APOIANP) dat het tegenstander is van olie-expoitatie aan de monding van de Amazone, zonder dat vooraf is gekeken naar de gevolgen of is overlegd met de inheemse bevolking. Ook steunen ze het besluit van Ibama om Petrobas een vergunning te weigeren.