Migranten, achtergelaten in de woestijn. Screenshot van het YouTube-kanaal van France24.

Afrikaanse regionale instellingen zijn meestal onverschillig voor de onmenselijke behandeling die sub-Saharaanse migranten ondergaan in Noord-Afrika.

Op 21 februari 2023, tijdens een vergadering van de Nationale Veiligheidsraad, verklaarde Kais Saied, president van de Tunesische Republiek, dat sub-Saharaanse migranten bronnen waren van ‘geweld, misdaden en onaanvaardbare daden’ in zijn land. In de nasleep van deze verklaring zijn migranten in toenemende mate het doelwit geworden van racistische acties en worden ze steeds weer geconfronteerd met schendingen van hun rechten.

Als  lid van de Afrikaanse Unie  (AU), heeft Tunesië een permanente vertegenwoordiging binnen deze instelling, maar het land lijkt de regels en beginselen die uiteengezet zijn in  de Verklaring van de Afrikaanse unie over migratie en mobiliteit te negeren. Deze verklaring, gericht op het bevorderen van een gecoördineerd migratiebeleid en het waarborgen van de rechten en waardigheid van migranten, regelt de instelling die Tunesië heeft toegezegd te respecteren.

En, paradoxaal genoeg, volgens de Tunesische president Kais Saied, wordt de clandestiene immigratie van sub-Saharaanse onderdanen gezien als onderdeel van een samenzwering gericht op het verzwakken van zijn land. Hij stelt in een artikel uit Le Monde:

Il existe un plan criminel pour changer la composition du paysage démographique en Tunisie, et certains individus ont reçu de grosses sommes d’argent pour donner la résidence à des migrants subsahariens.

Er bestaat een crimineel complot om de demografische samenstelling van Tunesië te veranderen, en bepaalde personen hebben grote sommen geld ontvangen om verblijfsvergunning te bieden aan migranten ten zuiden van de Sahara.

Het is cruciaal om de cijfers nauwkeurig te analyseren om de context te begrijpen. Ahlam Chemlali, een promovendus en specialist in migratiekwesties aan het Deense Instituut voor Internationale Studies (DIIS), sprak met Africanews en zei dat:

De nombreuses organisations qui travaillent dans le domaine de la migration situent ces chiffres [de migrants subsahariens] entre 20 000 et 50 000 migrants originaires d'Afrique subsaharienne.

Tal van organisaties die werkzaam zijn op het gebied van migratie schatten deze cijfers [van sub-Saharaanse migranten] op 20.000 tot 50.000 migranten afkomstig uit Sub-Sahara Afrika.

Tunesië zelf heeft echter een bevolking van meer dan 11 miljoen en ervaart migratiestromen naar Europa, vooral naar Italië. Majdi Karbai, voormalig afgevaardigde van Tunesiërs die in Italië wonen en leider van de sociaaldemocratische partij Democratische Stroming, bevestigde in een interview met Jeune Afrique:

Les chiffres suffisent tant ils sont éloquents : en 2022, 18 000 Tunisiens sont arrivés dans la péninsule, 15 000 en 2021, 13 000 en 2020. Faites les comptes, et comparez avec les 20 000 Subsahariens en situation irrégulière présents en Tunisie, selon le Forum tunisien pour les droits économiques et sociaux [FTDES]. Les Tunisiens sont les champions de la migration.

De cijfers spreken boekdelen: in 2022 arriveerden 18.000 Tunesiërs op het schiereiland, 15.000 in 2021 en 13.000 in 2020. Doe de wiskunde en vergelijk het met de 20.000 sub-Saharaanse migranten in illegale omstandigheden in Tunesië, zoals gerapporteerd door het Tunesische Forum voor Economische en Sociale Rechten [FTDES]. De Tunesiërs zijn migratiekampioen.

Continentale en regionale instellingen ondernemen geen actie

Na de officiële verklaringen van Tunesië reageerde de Afrikaanse Unie snel. Op 24 februari  veroordeelde Moussa Faki Mahamat, voorzitter van de AU-commissie, de opmerkingen van de Tunesische president en noemde ze racistisch en haatdragend tegenover migranten uit Afrika ten zuiden van de Sahara. Afgezien van deze veroordeling heeft de AU echter geen verdere actie ondernomen om de waardigheid en de rechten van migranten op Tunesisch grondgebied te waarborgen.

Ook regionale instellingen zoals  de Economische en Monetaire Gemeenschap van Centraal-Afrika (CEMAC) en de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (ECOWAS) hebben in deze kwestie opvallend gezwegen. Toch werken deze instellingen aan het bevorderen  van het vrije verkeer van migranten, het vergemakkelijken van de mobiliteit van burgers en het opzetten van mechanismen voor de bescherming van migranten. Ze gaan ook in op de uitdagingen en risico's waarmee migranten worden geconfronteerd, inclusief degenen die Noord-Afrika oversteken om andere regio's te bereiken.

Er zijn nog steeds officiële initiatieven, zoals die  van Umaro Sissoco Embalo, president van Guinee-Bissau en voormalig hoofd van de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (ECOWAS). Op 8 maart 2023 bezocht hij Tunesië en postte op zijn Twitter-account:

En tant que président de la CEDEAO, je rendis visite au Président Kais Saied pour m'enquérir de la situation des africains subsahariens en Tunisie. Evoquant la déformation de ses propos, il assura de croire aux valeurs africaines d'union, d'accueil et de respect et les préserver. pic.twitter.com/ps6dZKKCE8

— Umaro Sissoco Embaló (@USEmbalo) March 8, 2023

Als voorzitter van de ECOWAS bezocht ik president Kais Saied om te informeren naar de situatie van Afrikanen ten zuiden van de Sahara in Tunesië. Door de verkeerde interpretatie van zijn uitspraken aan te pakken, bevestigde hij zijn geloof in de Afrikaanse waarden van eenheid, gastvrijheid en respect, en zijn toewijding om ze te handhaven. pic.twitter.com/ps6dZKKCE8

— Umaro Sissoco Embaló (@USEmbalo) 8 maart 2023

In de praktijk is er echter niets veranderd aan de omstandigheden en behandeling van migranten.

Deze veelzeggende stilte gaat gepaard met video's die op internet circuleren en die de dagelijkse ervaringen en onmenselijke behandeling van deze mannen, vrouwen en kinderen weergeven:

De talrijke oproepen hebben echter geen invloed gehad op het standpunt van de AU. Edwy Plenel, president en mede-oprichter van Mediapart in  Frankrijk, kaartte dit probleem aan in een tweet:

Entre Tunisie et Libye, le calvaire insoutenable des migrants subsahariens. Illustré tragiquement par le sort de Fati Dosso et sa fille Marie, retrouvées sans vie dans le désert. Elles seraient mortes de soif après avoir été abandonnées. Par @NejmaBrahim https://t.co/xxP95fyhqw

— Edwy Plenel (@edwyplenel) July 26, 2023

Tussen Tunesië en Libië, de ondraaglijke beproeving van sub-Saharaanse migranten. Tragisch geïllustreerd door het lot van Fati Dosso en haar dochter Marie, levenloos aangetroffen in de woestijn. Er wordt aangenomen dat ze stierven van de dorst nadat ze waren achtergelaten. Door @NejmaBrahim https://t.co/xxP95fyhqw

— Edwy Plenel (@edwyplenel) 26 juli 2023

De civiele samenleving is de enige stem die luid en duidelijk haar verontwaardiging uitspreekt

Het stilzwijgen van de overheidsinstanties van Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara en regionale instellingen wordt door sommige maatschappelijke organisaties als een aberratie beschouwd. Boubacar Seye, onderzoeker, internationaal migratieconsultant en voorzitter van de Senegalese ngo Horizons Sans Frontières, beoordeelt de stand van zaken in zijn land. In dit videofragment uit een interview op TV5monde stelt hij:

Totalement d’accord avec ce diagnostic de Boubacar Seye de l’ONG Horizons sans frontières #Immigration @Macky_Sall @SonkoOfficiel @drelhadjiAdiouf @AbdoulMBAYE2019 @PapeDjibrilFall @Bouganegueye @Boubacarcamou @maryteuwniane pic.twitter.com/T9xl3BtyKd

— Seydina Aliou SANE (@seydinaaliou_) July 25, 2023

Ik ben het volledig eens met de diagnose van Boubacar Seye van de NGO Horizons Sans Frontières. #Immigration @Macky_Sall @SonkoOfficiel @drelhadjiAdiouf @AbdoulMBAYE2019 @PapeDjibrilFall @Bouganegueye @Boubacarcamou @maryteuwniane pic.twitter.com/T9xl3BtyKd

— Seydina Aliou SANE (@seydinaaliou_)  25 juli 2023

Toen Global Voices telefonisch contact opnam, riep Seye Afrikaanse leiders ter verantwoording:

Nous sommes dans un monde globalisé mais l’Afrique brille par son absence et pour la plupart des dirigeants la migration est aujourd’hui une soupape pour le système économique. L’Union européenne vient injecter l’argent en Tunisie pour bloquer les migrants, et la Tunisie accepte de jouer le rôle de gendarme pour l’Europe. C’est triste. Ces dirigeants africains devraient être appelé à l’ordre.

We leven in een geglobaliseerde wereld, maar Afrika schittert door afwezigheid, en voor de meeste leiders is migratie een veiligheidsklep geworden voor hun economisch systeem. De Europese Unie injecteert geld in Tunesië om migranten te blokkeren, en Tunesië stemt ermee in om de rol van hoeder voor Europa te spelen. Het is triest. Deze Afrikaanse leiders moeten ter verantwoording worden geroepen.

Volgens Seye is 60 procent van de Afrikaanse bevolking jonger dan 25 jaar en liggen de werkloosheidscijfers aanzienlijk boven de 35 procent. Het post-COVID-19-tijdperk dreigt aanzienlijke geopolitieke spanningen te genereren met betrekking tot migratie. Seye gelooft dat, naast de huidige situatie in Tunesië, deze migratiestromen in omvang zullen toenemen als gevolg van extreme armoede. Als alternatief stelt hij voor:

Il faudrait que les institutions continentales, régionales et les pouvoirs publics mettent cette question de migration au cœur de leurs préoccupations en Afrique. Toute la jeunesse est en train de périr et il est urgent que les dirigeants prennent leurs responsabilités. Il faut aussi convoquer les états généraux de la migration pour qu’ensemble le dossier soit analysé dans sa complexité pour que des solutions durables soient trouvées. L’Union européenne quant à elle devrait aussi discuter directement avec l’Union africaine.

Continentale, regionale instellingen en overheden moeten het migratievraagstuk centraal stellen in Afrika. De volledige jonge generatie wordt geconfronteerd met ernstige gevolgen en het is cruciaal dat leiders hun verantwoordelijkheid nemen. Er moet een publiek debat worden georganiseerd, zodat het probleem in zijn complexiteit kan worden geanalyseerd en duurzame oplossingen kunnen worden gevonden. De Europese Unie moet ook rechtstreekse besprekingen voeren met de Afrikaanse Unie.

Ook in Tunesië komen de enige stemmen die de rechten van migranten ten zuiden van de Sahara verdedigen uit het maatschappelijk middenveld. Zoals blijkt uit deze tweet van Stéphanie Pouessel, een antropoloog:

Appel d’urgence à la société civile en #tunisie : J’ai trouvé ces Ivoiriens qui dorment devant leur ambassade depuis 2 nuits, n’ont ni à manger ni à boire. Ont été cambriolés et virés de chez eux. Ils ont répondu à l’appel de leur ambassade pour être rapatriés. Honte absolue pic.twitter.com/YAHZP6aR4q

— Stéphanie Pouessel (@PouesselStef) February 26, 2023

Dringende oproep aan de civiele samenleving #Tunisia: ik vond deze Ivorianen die al 2 nachten buiten voor hun ambassade slapen. Ze hebben geen voedsel of water. Ze werden beroofd en uit hun huizen gezet. Ze gaven gehoor aan de oproep van hun ambassade om gerepatrieerd te worden. Het is absoluut beschamend. pic.twitter.com/YAHZP6aR4q

— Stéphanie Pouessel (@PouesselStef) 26 februari 2023