
Groepsfoto van de deelnemers aan de start van de Equal Zimbabawe-campagne. Foto door Sightsavers, gebruikt met toestemming.
Door Tessa Pope
Op een zonnige dag in het centrum Harare [Engels – alle links], ontdekte Loveness Sibanda, terwijl vertegenwoordigers van gehandicaptenorganisaties uit het hele land tussen de vergaderingen door pauzeerden om te ontspannen op het terras van hun hotel, dat haar rolstoel niet door de terrasdeuren paste. Het personeel kon geen alternatieve uitgang bieden. Alleen omdat haar man haar kon dragen, kon ze zich bij haar collega's voegen en van de zon genieten.
Dit incident is een kleine, maar duidelijke illustratie van de talloze belemmeringen voor gelijkheid waarmee mensen met een handicap in Zimbabwe dagelijks worden geconfronteerd.
Loveness, lid van de Organisatie voor ondersteuning van vrouwen met een handicap (Disabled Women's Support Organization), maakt deel uit van een coalitie van campagnevoerders die twintig organisaties van personen met een handicap vertegenwoordigen, de zogeheten OPD's (organisations of persons with disabilities). De campagnevoerders waren bijeengekomen voor de Equal Zimbabwe-campagne. Deze campagne roept de regering op om nieuwe wetgeving te creëren en te implementeren die de rechten van gehandicapten in het land zal garanderen. Er zijn naar schatting meer dan 1,4 miljoen mensen met een handicap in Zimbabwe. Als gevolg van verouderde wetten, ontoegankelijke plekken en discriminerende opvattingen hebben velen beperkte toegang tot fundamentele mensenrechten, zoals werk, gezondheidszorg of onderwijs.
Florence Mudzingwa, directeur van de organisatie Hope Resurrect Trust en lid van de stuurgroep van de campagne, legt mij in een interview uit: “Mensen met een handicap worden in Zimbabwe als tweederangs beschouwd. We hebben te maken met barrières in de infrastructuur, de omgeving en het vervoer. Veel gebouwen hebben bijvoorbeeld geen liften en alleen trappen, of zijn moeilijk toegankelijk. We hebben ook te maken met mentale en fysieke discriminatie en geïnternaliseerde onderdrukking.”
Nationaal directeur van de Federation of Organisations of Disabled People in Zimbabwe (FODPZ), Leonard Maranga, is voorzitter van de stuurgroep van Equal Zimbabwe. In mijn gesprek met hem schetste hij de rol die diepgewortelde stigmatisering en discriminatie vaak spelen bij het weerhouden van mensen met een handicap: “Het was erg moeilijk om op te groeien met mijn handicap, omdat ik te maken had met alle negatieve stereotype opvattingen die er bestaan. Mijn omgeving, waaronder mijn familie, had geen begrip voor mijn aandoening en ze vonden mij minderwaardig; ik werd onmenselijk behandeld. Ik kreeg niet dezelfde kansen om op gelijke voet met anderen te participeren. Het was erg moeilijk.”
Deze uitdagingen zijn niet uniek voor Zimbabwe, maar wat op dit moment bewonderenswaardig is, is de bereidheid van zoveel verschillende OPD's in Zimbabwe, die verschillende mensen en regio's vertegenwoordigen, om samen te komen en op te roepen tot grote beleidsveranderingen.
De belangrijkste eis van Equal Zimbabwe is dat de verouderde Wet voor Gehandicapten van 1992 wordt ingetrokken en wordt vervangen door een nieuwe Wet voor Gehandicapten. Deze nieuwe wet zou de wetten van het land in overeenstemming brengen met het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (UNCRPD), dat het land in 2013 heeft ondertekend, en met het recentere gehandicaptenbeleid van 2021. Hoewel veel gehandicaptenactivisten van mening zijn dat het beleid een relevant en nuttig document is, is het slechts een plan en kan het niet worden afgedwongen. De nieuwe Wet voor Gehandicapten zou wettelijk afdwingbaar zijn.
De huidige Wet voor Gehandicapten is opgesteld vóór het VN-Gehandicaptenverdrag en weerspiegelt dus niet de hedendaagse opvattingen over rechten van personen met een handicap. De wet richt zich bijvoorbeeld vooral op fysieke toegang tot gebouwen en openbaar vervoer, maar heeft geen betrekking op bredere rechten, zoals de behoeften van mensen met een geestelijke handicap of inclusief onderwijs. De wet is gebaseerd op een medisch model met betrekking tot handicaps, niet op een benadering die is gebaseerd op mensenrechten.
Een voorbeeld hiervan is dat het gehandicaptenbeleid wel de behoefte tot inclusief onderwijsbeleid omvat, maar dat er momenteel geen wet is die de overheid hiertoe kan dwingen. Kinderen met een handicap, vooral meisjes, hebben momenteel nog steeds een veel grotere kans om niet naar school te kunnen dan andere kinderen.
Leonard voegt eraan toe: “De regering van Zimbabwe heeft echt prijzenswaardige vooruitgang geboekt op het gebied van de rechten van gehandicapten, maar er is nog een lange weg te gaan.”
De Equal Zimbabwe-campagne wordt gecoördineerd in samenwerking met Sightsavers, een ngo die ervaring heeft met het ondersteunen van basisorganisaties die campagne voeren voor gehandicaptenrechten in heel Afrika en Azië. De campagne bracht leiders van mensen met een handicap uit heel Zimbabwe samen om de belangrijkste uitdaging te bedenken die mensen met een handicap ervan weerhoudt om hun gelijke mensenrechten te realiseren.
Isaacs Mwale, campagneleider van Sightsavers Zimbabwe, legt uit: “Samen kwamen we tot de conclusie dat het gebrek aan een nieuwe, bijgewerkte gehandicaptenwet de gehandicaptensector al heel lang parten speelt. Het is iets waar ze de afgelopen 15 jaar voor hebben gepleit – maar ze waren de hoop aan het verliezen. Deze campagne blaast die hoop nieuw leven in.”
Dit gaat hand in hand met een oproep voor een groter bewustzijn van de rechten van mensen met een handicap in de samenleving en om de vooroordelen waarmee zoveel mensen te maken hebben aan te vechten.
Pedzisai Mangayi is directeur van een basisschool op het platteland en oprichter van Hope in Motion, dat deel uitmaakt van de campagne. Hij zegt: “Naast de kwestie van de nieuwe gehandicaptenwet die erdoor komt, moeten we nog steeds vechten voor gelijkheid in termen van toegang tot diensten, in termen van emancipatie van mensen met een handicap. De maatschappij waarin we leven loopt teveel achter. We moeten nog steeds percepties veranderen”.
Florence voegt hieraan toe: “Ik denk dat de campagne meer bewustzijn zal creëren over handicaps: de uitdagingen waarmee mensen worden geconfronteerd in hun dagelijks leven, op hun werk en in elk gebied of op elk niveau van de samenleving. En omdat we als we één stem samenwerken met andere beleidsmakers en gehandicaptenorganisaties kan er zoveel bereikt worden. Het zal de perceptie van handicaps in ons land nieuw leven inblazen.”
In de eerste paar dagen heeft de campagne er al voor gezorgd dat de rechten van gehandicapten weer op de agenda van politici staan. Slechts twee dagen na de lancering van Equal Zimbabwe heeft het Zimbabwaanse parlement het wetsvoorstel voor Gehandicapten gepubliceerd. Dit betekent dat het wetsvoorstel officieel is aangekondigd en openbaar gemaakt en dat er binnenkort over gedebatteerd zal worden, een tastbaar voorbeeld van de kracht van eensgezinde campagnevoering.
Mercy Maunganidze, directeur van de Zimbabwe Albino Association en lid van de stuurgroep van Equal Zimbabwe, toonde zich verheugd over dit succes: “We zijn op de goede weg; we gaan de goede kant op om mensen met een handicap in de toekomst een beter leven te geven.”