In 2020 vertegenwoordigde Braziliaans rundvlees 43 procent van het door Chinese consumenten geïmporteerde vlees | Foto: Giovana Fleck/Global Voices

Chinese consumptie van Braziliaanse landbouwproducten kende een enorme groei in 2020, wat het debat aanwakkerde over de ecologische impact van goederen voor de Chinese markt – die verantwoordelijkheid draagt en ervan profiteert.

De laatste tien jaar is China de grootste afnemer geworden van Braziliaanse producten. De groei in export ging gepaard met een Braziliaanse nationalistische retoriek die China ervan beschuldigt Brazilië te “kopen” en zijn ecosysteem te vernietigen. Maar het zijn de Braziliaanse staatsministeries die verantwoordelijk zijn voor het gebruik en de bescherming van de bodem. Critici zeggen dat de Braziliaanse regering om populistische redenen China verwijt het Braziliaanse milieu te ruïneren, ook al profiteert de Braziliaanse landbouwsector rijkelijk van de handel met China.

The Guardian vermeldt een stijging van 76 procent in vergelijking met vorig jaar, van de rundvleesexport van Brazilië naar China in 2020. Vorig jaar vertegenwoordigde Braziliaans rundvlees 43 procent van alle vleesimport van Chinese consumenten.

Met de stijging van de export ging ook de vraag naar grond voor gewassen en vee omhoog, vooral in gebieden in de Amazone en Cerrado-regio's, die samen goed zijn voor ongeveer 70 procent van het rundsvlees dat naar China geëxporteerd wordt, en daarmee een nieuwe cyclus van ontbossing en ecologische achteruitgang uitlokken.

Maar de centrale vraag is niet China's verbruik van de natuurlijke bronnen van Brazilië, volgens Evandro Menezes de Carvalho, een deskundige op gebied van Chinese wetgeving en internationale handel, van de Fundação Getúlio Vargas.

Carvalho wijst erop dat de export afhangt van de controle van federale  agentschappen, zoals het Braziliaanse Trade and Investment Promotion Agency, en gereguleerd is door Braziliaanse wetgeving die specifiek aangeeft welke regio's beschermd zijn.

De toenemende ontbossing in Brazilië, zegt hij, is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van de Braziliaanse regering, niet van het buitenland. “Het probleem is niet China. Het probleem is het huidige ontwikkelingsmodel van Brazilië dat het land verandert in één groot landbouwgebied,” vertelde hij Global Voices in een telefonisch interview.

Sinds 2019, toen Jair Bolsonaro president werd van Brazilië, nam de vernietiging van het Amazonewoud gestaag toe. Volgens het Braziliaanse National Institute for Space Research (Inpe) was het jaarlijkse ontbossingspercentage in 2020 11.088 km2, meer dan drie keer de grootte van Central Park in New York,

Volgens Carvalho moet Brazilië meer investeren in technologie en in duurzaame vormen van productie, zoals familie-landbouw. “Maar extern heeft ook China een rol te spelen”, zei hij. Als consument zou China strenger kunnen zijn om te verzekeren dat Brazilië internationale resoluties en verdragen respecteert, zoals de Overeenkomst van Parijs, die door beide landen ondertekend werd.

Brazilië “overnemen”

Op 31 maart 2021 publiceerde het Brazilian Institute of Applied Economic Research (Ipea) een studie met onderzoek naar de positie van Brazilië als één van ‘s werelds grootste leveranciers van landbouwgoederen.

De devaluatie van de Braziliaanse real  tegen de US dollar en de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China hebben bijgedragen aan het leiderschap van Brazilië in de sector.

De studie toont ook aan dat China 33,7 procent ontving van Brazilië's totale landbouwexport in 2020. China is de grootste verbruiker ter wereld van soya, ook een belangrijk exportproduct van Brazilië.

Zoals Ipea zegt, China's rol als belangrijkste importeur van Braziliaanse producten overstijgt de handelsoorlog met de Verenigde Staten. De Chinese vraag voor veel Braziliaanse producten is hoger dan het aanbod, ten voordele van Brazilië's agricultuurbedrijven. Die vraag zet ook de natuurlijke rijkdom van het land onder druk, omdat het Brazilië ertoe aanzet ontbossing voor brandstoffen op te voeren.

Op social media weerklinkt het narratief dat China Brazilië's natuurlijke bronnen “overneemt”, al sinds op zijn minst 2020, zoals gedocumenteerd door Global Voices via de Civic Media Observatory. 

Todo dia tem um animal no ônibus dizendo que a China vai dominar o Brasil, que a vacina tá matando as pessoas, que o vírus não existe… e termina dizendo: “acabei de receber pelo Whatsapp”.
??

— clayton silvestre (@clayton_History) March 19, 2021

Every day there is an animal (slang for stupid person) on the bus saying that China will dominate Brazil, that the vaccine is killing people, that the virus does not exist… and they end by saying: “I just received it through Whatsapp”. ??

Elke dag is er een “animal” (slang-woord voor dom persoon) op de bus die zegt dat China Brazilë zal domineren, dat het vaccin mensen doodt, dat het virus niet bestaat … en de mededeling eindigt met: “ik ontving dit net via Whatsapp”. ??

Beide landen zijn lid van het vijf-landen economische blok, bekend als BRIC, en hun economieën zijn sterk met elkaar verweven. Ze zouden beter niet hun tijd verliezen elkaar verwijten te sturen, zei de Braziliaanse economist Roberto Dumas, een expert in Chinese economie, in een telefoongesprek with Global Voices. Voor Dumas, betekent dat alleen maar uitstel van de oplossing van het probleem: een meer gevorderd partnerschap tussen China en Brazilië dat zowel economische als ecologische noden kan aanspreken.

“Brazilië is geen industriële macht in deze betekenis. Het heeft China nodig, net als China Brazilië nodig heeft om zijn bevolking te voeden,” zei hij. “Om dit mogelijk te maken op een duurzame manier, zowel voor het milieu als voor de toekomst van buitenlandse betrekkingen, moet de Braziliaanse diplomatie ideeën die niet op feiten steunen, achterwege laten.”

Groeiend nationalisme: “China koopt Brazilië op”

De economist wijst op twee specifieke narratieven die door regeringsfunctionarissen van Bolsonaro's administratie gedeeld en zeer snel verspreid worden op sociale media.

De eerste ontstond in oktober 2018. Bolsonaro, toen nog congresman en presidentskandidaat, haalde wereldwijd de krantenkoppen door te zeggen: “China koopt niet in Brazilië. China koopt Brazilië.”

De tweede gebeurde vijf maanden later, toen Bolsonaro president was. In een master class met stagiaires voor het ministerie van buitenlandse zaken, toen Ernesto Araújo, kanselier op dat moment en een bondgenoot van Bolsonaro, diplomaten, specifiek van de Chinese communistische partij, vertelde dat Brazilië niet “zijn ziel zou verkopen” om “ijzererts en soyabonen te exporteren”. Araújo stapte uit de regering einde maart.

Voor Dumas ontsproten deze ideeën aan de collectieve verbeelding van de Brazilianen. Het idee om een land dat Brazilië's natuurlijke rijkdommen wil stelen, tegen te werken, wordt nu gevoed door een groeiend gevoel van nationalisme.

“Dit zijn foute ideeën die alleen maar blokkeren wat een veel bredere en meer autonome relatie voor Brazilië zou kunnen betekenen,” zei hij.

Waarom steunen regeringsfunctionarissen dit verhaal? Carvalho legt uit dat de Bolsonaro-administratie het presidenschap begon met een verhaal doorspekt met veel stereotypen over Azië, om een crisis in Brazilië's eigen democratie te verbergen. Het land stapte pas 36 jaar geleden uit een dictatuur, waarvan de huidige president een bekend voorstander is.

De Braziliaanse Economie

De Braziliaanse economie is zo zeer aangewezen op grondstoffen, dat ze afhankelijk geworden is van de grootste afnemers, legde Menezes de Cavalho uit. In 2020, gaf China 67 miljard USD uit aan Braziliaanse exportproducten, drie keer meer dan de tweede grootste handelspartner van Brazilië, de Verenigde Staten, die 21 miljard USD uitgaven.

In 2020 verdiende Brazilië  meer dan 29 miljard USD aan de verkoop van soyabonen aan China, het equivalent van 60.601 million ton zaad. 

Soya is het meest gezochte en misschien ook meest verdeling zaaiende goed geworden vanwege de toepassing in veevoer. Volgens de monitoring groep Transparency for Sustainable Economies (Trase), kwam de Chinese invoer van Braziliaans soya overeen met 223,000 hectaren ontbossing tussen 2013 en 2017.

De vroegere vice-president van de China Soy Industry Association, Liu Denggao, beweert in een artikel, gepubliceerd door China Dialogue, dat de mondiale soya-industrie een dramatische verandering moet ondergaan om duurzaam te zijn.

“De regenwouden en biodiversiteit beschermen, en klimaatverandering tegengaan, zijn cruciaal voor de toekomst van de mensheid. We moeten vandaag beginnen samenwerken. Geen individu, geen bedrijf, geen land mag achterblijven,” schrijft hij.

Dumas en Carvalho zijn het er ook over eens dat de weg voorwaarts bij toekomstige onderhandelingen gezamelijke inspanningen moet omvatten, vooral in een post-pandemie-toekomst.

Voor Dumas kunnen milieudoelen alleen maar gehaald worden “door het bestaan van strenge wetten die actoren verantwoordelijk kunnen stellen voor niet-duurzame groei”.

Niettemin zijn beide experts het erover eens dat door de toenemende deforestatie en vijandschap tussen Brazilië en China, Bolsonaro's administratie een obstakel lijkt op de weg naar een dergelijke strategie.