Bassel Safadi en zijn vrouw Noura. Foto van Noura Ghazi Safadi's Facebook-pagina.

De Syrisch-Palestijnse softwareontwikkelaar en internetactivist Bassel Khartabil aka Bassel Safadi wordt sinds meer dan een jaar vermist. Maar hij is niet vergeten. Meer dan vijf jaar na zijn arrestatie door het Syrische regime, gaan zijn medestanders en geliefden door met actie voeren voor zijn vrijheid en vieren zijn bijdragen aan het Open Internet.

De editie van 2017 van re:publica, de jaarlijkse digitale culturele conferentie in Berlijn, was onder andere gewijd aan de #FreeBassel campagne.

Mélanie Dulong de Rosnay, onderzoekster aan het CNRS Institute for Communication Sciences in Frankrijk en Barbara Rühling, CEO van Book Sprints, een uitgeverij die zich richt op de snelle uitgave van boeken, lezen fragmenten voor uit het boek Cost of Freedom: A Collective Inquiry [en – alle links].

Het boek, dat vorig jaar werd gepubliceerd en beschikbaar is in het publieke domein, bevat een reeks essays over vrije cultuur in perioden van onderdrukking. Het is een eerbetoon aan Bassel en zijn werk. In de introductie lezen we:

Dit boek gaat over hoe Free Knowledge bewegingen worden gebouwd en over de werkelijke kosten die er mee gemoeid zijn. Activisten, kunstenaars, ontwerpers, onderzoekers en schrijvers die betrokken zijn bij Free Knowlegde-bewegingen kijken samen voorbij de mist van onze news feeds en proberen lering te trekken uit onze verschillende ervaringen. Dit boek is het resultaat van een poging om Bassel Khartabil vrij te krijgen. Bassel is een geliefde en gevierde internetvrijwilliger die sinds 15 maart 2012 in Syrië gevangen zit. Zijn naam is op 3 oktober 2015 verwijderd uit het register van de Adra-gevangenis waar hij gevangen zat. Sindsdien is geen informatie over zijn huidige status of omstandigheden meer vernomen. In de introductie van het boek Collective Memory komen zijn vrienden en familieleden aan het woord die aandringen op zijn vrijlating en hem, onmiddellijk, willen laten terugkeren naar zijn normale leven en vrijheid. Dat Bassel een hoge prijs betaalt voor zijn deelname aan de Free Culture-beweging, stemt velen van ons tot nadenken over ons eigen lot, daden en keuzes. Waarom zijn we hier vandaag? Wat hebben we gekozen? Wat hebben we opgegeven in dit proces van soms extreem geloof?

De open source programmeur en internetactivist is sinds maart 2012 door de Syrische regering in detentie genomen. In oktober 2015 werd Bassel uit de Adra-gevangenis in de buitenwijken van Damascus gehaald en naar onbekende bestemming gebracht. Zijn vrouw, de schrijfster en advocate Noura Ghazi, verklaarde dat de militaire politie Bassel uit zijn cel in de Adra-gevangenis heeft gehaald met een ‘topgeheim’ verzegelde opdracht van het Syrische Militaire Hof.

Op 12 november 2015 vertelde Ghazi dat zij was benaderd door personen die zichzelf identificeerden als insiders van de regering van Assad en haar informeerden over een vermeend doodvonnis tegen haar echtgenoot. De locatie van zijn verblijf en de omstandigheden waarin hij verkeerd, zijn nog steeds onbekend.

Als leider van de Syrische Creative Commons, en actief in projecten zoals Mozilla Firefox en Wikipedia, speelde Bassel een centrale rol in de uitbreiding van internettoegang en -kennis voor het Syrische publiek.

Barry Threw, programmeur en technoloog, en op dit moment interim directeur van New Palmyra, een project dat is opgestart door Bassel, schrijft op pagina 10 en 11 van het boek:

Misschien waren geen van Bassel's culturele prototypes belangrijker dan het werk dat hij in 2005 samen met een groep archeologen en 3D-kunstenaars heeft opgezet om de oude ruïnes van Palmyra te reconstrueren. Als een van ‘s werelds belangrijkste archeologische sites, bevond Palmyra zich op het kruispunt van verschillende beschavingen waar Grieks-Romaanse architectuurstijlen zich mengden met plaatselijke tradities en Perzische invloeden. Bassel kon niet vermoeden dat tien jaar na het opstarten van dit project, Daesh fundamentalisten deze architectuur die de belichaming was van de Syrische en internationale culturele erfenis, zouden wegvagen. Zijn uitstapje naar digitale archeologie en cultureel behoud heeft echter een tijdscapsule gecreëerd die in de komende jaren van onschatbare waarde zal zijn voor publiek, onderzoekers en kunstenaars. Helaas heeft Bassel zijn project nog niet kunnen voltooien.

Noura Ghazi heeft ook een bijdrage geleverd aan het boek. Ze schreef over de passie die haar echtgenoot koestert voor het delen van kennis met anderen, zelfs toen hij in de gevangenis zat:

Ik heb mijn hele leven gedroomd van vrijheid en Bassel heeft me geleerd om dat te omarmen. Ik wordt overstelpt met emoties als ik zijn naam noem. Bassel heeft me Engels geleerd, zelfs toen hij in de gevangenis zat. Van hem heb ik goed Engels leren lezen, schrijven en spreken. Hij heeft altijd met iedereen die daarom vroeg zijn kennis gedeeld en ook veel gedetineerden Engels leren lezen, schrijven en spreken. Bassel heeft voor mij de deur naar technologie geopend. Hij heeft me geleerd om computers en smartphones te gebruiken. Hij heeft me geleerd hoe ik met internet moet omgaan. Hij heeft ook andere gevangenen geleerd om in theorie computers te gebruiken, zonder dat ze die in handen hadden.

Ghazi is is ook de auteur van Waiting, een roman die ze aan haar man schreef tussen 2012 en 2015, terwijl hij in de gevangenis zat. Bassel en Noura hebben samen een jaar aan het boek gewerkt. Ze smokkelde tijdens bezoekuren de teksten de gevangenis in en hij vertaalde ze vervolgens uit het Arabisch in het Engels. Het boek is beschikbaar in het publieke domein.

Boekomslag: Youssef Abdalki. Boek beschikbaar in het publieke domein.

Hier volgt een fragment uit Noura's boek met de titel “Het gebeurt”.

Het gebeurt tijdens elk bezoek
Dat ik verdrink in de wereld van jouw magische ogen
dat ik mijn bewustzijn verlies als we elkaar omarmen,
onverschillig voor de gevaren,
de hekken, kettingen en bewakers
Ik vergeet het gevangenisrumoer
en verlies me in elk detail van jouw stem en woorden
die ik met passie met me meedraag,
als jouw ogen afscheid nemen
en ik weer een stukje van mijn ziel bij jou achterlaat …
Snel keer ik terug naar mijn eenzaamheid,
om alle momenten terug te halen,
en huil om jouw afwezigheid en je glimlach.
Ik overtuig mezelf van jouw spoedige terugkeer …

Op de eerste verjaardag van Bassel's gevangenschap schreef Ghazi:

Een jaar gaat voorbij, mijn ziel
Terwijl
Ik in jouw kooi,
En jij nog steeds
In de kooi van de monsters

Het verhaal van Bassel staat niet op zichzelf in Syrië. Sinds het begin van de protesten tegen het regime van Bashar al-Assad in 2011 zijn meer dan 65.000 mensen verdwenen volgens het Syrische Netwerk voor Mensenrechten.

Degenen die zijn gearresteerd of ontvoerd door het regime, zijn gemarteld en zelfs geëxecuteerd. Sinds 2011 tot 2016 zijn ten minste 17.723 Syriërs in gevangenschap gestorven volgens Amnesty International, de onafhankelijke en onpartijdige organisatie die de naleving van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens nastreeft. De verhalen van talloze anderen blijven onbekend.