Pro-Palestina-demonstratie in Praag op 1 november 2023. Een protestbord met Tsjechisch opschrift. In het Nederlands: ‘Stop halve waarheden, stop propaganda, de waarheid zal winnen.’ Foto door Giuseppe Picheca, gebruikt met toestemming.

Sinds de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 [en – alle links tenzij anders aangegeven] hebben de Tsjechische regering en de massamedia consequent en standvastig hun steun uitgesproken voor Israël en het Israëlische volk. Ondanks de Israëlische reactie op Gaza, waarbij de burgerbevolking effectief wordt gedecimeerd, geven ze hun onwrikbare steun.

Officiële Tsjechische steun is niet louter declaratoir. Na het bezoek [cz] van de Tsjechische premier Petr Fiala aan Israël op 25 oktober is Tsjechië begonnen met de levering van militaire uitrusting aan Israël. Fiala heeft zelfs gepleit [cz] voor de verplaatsing [cz] van de Tsjechische ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem. Ook internationaal – ook binnen de EU, de Europese Raad en de VN – pleit Fiala actief voor het recht op zelfverdediging van Israël. Tsjechië was een van de 14 landen die tegen de resolutie van de Algemene Vergadering van de VN stemden waarin werd opgeroepen tot een staakt-het-vuren in het Israëlisch-Palestijns conflict.

Fiala noemt Tsjechië “de stem van Israël in Europa“[cz]. De Tsjechische premier heeft deelgenomen aan pro-Israël demonstraties in Praag en noemde de aanval van 7 oktober een “aanval op de mensheid en onze beschaving” [cz].

Andere functionarissen, waaronder Jana Černochová, de Tsjechische minister van Defensie, steunen openlijk Israël. Ze riep Tsjechië zelfs op om zich terug te trekken uit de VN als reactie op de resolutie over een humanitair staakt-het-vuren. Černochová nam deel aan de eerste pro-Palestina-demonstratie in Praag die was georganiseerd [cz] door Not in Our Name! (een initiatief voor een rechtvaardige vrede in het Midden-Oosten), maar wilde met haar deelname juist steun betuigen aan Israël.

Samenspanning in de media

Tsjechië staat op de 14e plaats van de 180 landen in de Reporters Without Borders 2023 World Press Freedom Index en wordt geconfronteerd met toenemende politieke druk op de publieke media. De index benadrukt dat de pro-Israël houding van Tsjechische functionarissen weerklank vindt bij publieke media zoals het Tsjechische 24-uurs nieuwskanaal ČT24, de Tsjechische televisiezender iRozhlas en mainstream televisiezenders zoals Seznam Zprávy [cz].   

De officiële Instagram- en Facebookpagina's van Seznam Zprávy [cz] en ČT24 [cz] zijn pro-Israël en besteden minimale aandacht aan pro-Palestina-demonstraties [cz]. Slechts één op de tien demonstraties [cz] die zijn georganiseerd door het netwerk Friends of Palestine krijgt aandacht in de publieke media. Activisten trekken daaruit de conclusie dat de mainstream media in Tsjechië objectiviteit missen [cz].

Giuseppe Picheca, een Italiaan die in Tsjechië woont, met masterdiploma's Sciences for Peace, Human Rights and Democracy en voormalig academisch docent politicologie, zei in een e-mailinterview met Global Voices:

Hoe langer de protesten aanhouden des te minder media-aandacht ze krijgen en hoe meer politie er aanwezig is. Tijdens de laatste demonstratie waren er in totaal zes politiebusjes inclusief anti-oproeruitrusting, die ons op de voet volgden, […] ons filmden en geluidsopnamen maakten. Een aantal ambtenaren in burgerkleding mengden zich onder ons en brachten daarvan achteraf verslag uit. Ze doen geen moeite om dat te verbergen.

De berichtgeving in de media over pro-Palestina-demonstraties bevat vaak commentaren over antisemitisme [cz], zet demonstranten in een licht dat gelinkt is aan antisemitisme [cz], doet melding van agressieve houdingen tegenover pro-Israël groepen (hoewel beide partijen dit ontkennen op sociale media) of vermindert het aantal demonstranten met een korte beschrijving zonder bredere context. 

Pro-Palestina-demonstratie in Praag op 5 november 2023. Foto door Giuseppe Picheca, gebruikt met toestemming.

In een e-mailinterview met Global Voices vertelt Adam Šlerka, een Tsjechische activist en deelnemer aan pro-Palestina-protesten, dat “de media geneigd zijn, wanneer ze er aandacht aan besteden, steun voor Palestina te bestempelen als een goedkeuring voor Hamas en terrorisme.”

 Picheca zegt:

De taalspelletjes zijn een Orwelliaanse fase ingegaan, waarin alles kan worden gemanipuleerd voor iemands gewin. Op een dag zal zelfs de leus “Free Palestine” als een belediging worden beschouwd. Door overdreven focus op detail, […] en potentiële, criminele connotaties – worden op deze momenten succesvol de feitelijke, concrete en voortdurende, genocidale wreedheden verhuld die door het Israëlische leger zijn begaan. 

Antisemitisme en islamofobie ontwijken

Sommige mensen die het Palestijnse volk steunen en deelnemen aan pro-Palestina-demonstraties merken dat hun oproepen tot een staakt-het-vuren vaak, door zowel functionarissen als de media, gemisinterpreteerd worden als antisemitisme [cz]. Gelukkig zijn daadwerkelijke meldingen van antisemitisme niet zo talrijk als wel wordt aangenomen.  

In een zaak in Plzeň [cz] waarbij de Turkse eigenaar van een kebabzaak betrokken zou zijn geweest, verschenen uit hun context gehaalde Koranverzen op muurposters. De tekst luidde: “Deze Joden zijn de mensen die de profeten als schapen hebben gedood. Daarom heeft God hen vervloekt.” Hoewel de zaak werd onderzocht op smaad op basis van nationaliteit, ras of etniciteit, trok de aanklager zijn eis tot vervolging in [cz] wegens gebrek aan bewijs.

Adam Šlerka zegt: “De term antisemitisme wordt te pas en te onpas gebruikt en leidt af van de strijd tegen daadwerkelijk antisemitisme. Beschuldigingen van antisemitisme dienen nu om Israël en het Westen te verdedigen.”

Volgens het Reuters Institute of Journalism Digital News Report 2022 vertrouwt de jongere generatie in Tsjechië voor nieuws op sociale media en online mediaplatforms. Deze trend versterkt echter ook maatschappelijke polarisatie, met name de opkomst van islamofobe meningen. In reacties wordt vaak ongecontroleerde agressie tegen moslims of Arabieren geuit. 

In een e-mail aan Global Voices beschreef een 22-jarige studente organische chemie, die anoniem wil blijven, zichzelf als een digitale activiste. Gefrustreerd door de beperkte berichtgeving over het pro-Palestijnse standpunt, opende ze een Instagram-account waarop ze nieuws uit het Engels en Arabisch naar het Tsjechisch vertaalde. Ze schrijft: 

Er wordt steeds gesproken over antisemitisme in Tsjechië, maar ik zou zeggen dat islamofobie veel weliger tiert in de Tsjechische samenleving, vooral online. Het is echt heftig. Als ik zulke reacties lees, twijfel ik er niet aan dat als deze mensen me in het echt zouden ontmoeten en de kans zouden krijgen, ze me zouden vergassen of op een andere manier zouden vermoorden.

Het account is privé omdat de samenleving hier erg pro-Israëlisch, anti-Palestijns, islamofoob en racistisch is. Ik ben bang om walgelijke opmerkingen te ontvangen. Ik heb online al verschillende commentaren gelezen van mensen uit alle leeftijdsgroepen die dingen zeiden als “een dode moslim is een goede moslim” of “een dode Arabier is een goede Arabier”, “dood ze allemaal”, “vernietig hun identiteitskaarten en zet ze uit”, “deporteer alle moslims” enz.

Onderzoek naar selectieve berichtgeving in Tsjechië

De ethische codes van de Tsjechische media [cz] benadrukken het belang van het creëren van een open ruimte voor publiek debat door het delen van confronterende informatie, meningen en houdingen. De context van de oorlog van Israël in Gaza kan echter verschillen: op ČT24 lijkt men Israël en Jeruzalem [cz] door elkaar te gebruiken, bovendien is de gepresenteerde informatie niet altijd geverifieerd.

Details over gemartelde kinderen of aanvallen vanuit een ziekenhuis door Hamas zijn weerlegd door internationaal erkende bronnen. Op 7 november publiceerde ČT24 een interview [cz] met Karel Řehka, chef van de generale staf van het Tsjechische leger, zonder disclaimer over bovengenoemde kwesties. Hierdoor kon hij opnieuw nepnieuwsverhalen verspreiden over onthoofde kinderen en in de oven gebakken pasgeborenen en het conflict een “gevecht met het pure kwaad” noemen.  

Giuseppe Picheca spreekt demonstranten toe tijdens een pro-Palestijnse demonstratie in Praag op 5 november 2023. Op het protestbord staat een Tsjechisch opschrift. In het Nederlands: ‘Joden zijn tegen apartheid’. Foto door Kristýna Kvasničková, gebruikt met toestemming.

Een ander voorbeeld: Yara Abu Aataya, een Tsjechische ontwerpster met Palestijnse wortels, werd uitgenodigd voor een interview op de Tsjechische televisie: Česká televize 168 hodin [cz]. Ondanks de risico's die verbonden zijn aan het gebrek aan elektriciteit, internet en andere schaarste in Gaza, werd haar gevraagd om telefonisch contact op te nemen met haar familie in Gaza om empathie en begrip op te wekken bij de pro-Israëlische kijkers. Het interview werd echter uit het programma geknipt en op de Tsjechische televisie is er nooit meer over gesproken.   

Selectieve berichtgeving in de media door de meest gevolgde kanalen polariseert de samenleving en bevordert een omgeving die agressie en haat zaaien in de hand werkt. Picheca herinnert zich:

onlangs heb ik melding gemaakt van een bericht dat was gedeeld door een Tsjechische gebruiker. Onder een afbeelding van mannen die vrouwen verkrachten en kinderen vermoorden, stond de tekst “Zo ziet Free Palestine eruit”. Racistische opmerkingen komen helaas vaak voor, vooral op sociale media, waar mensen zich meer beschermd voelen in hun overdrijvingen.

Volgens het rapport van Reuters vertrouwt slechts 30 procent van de Tsjechische bevolking meestal het nieuws. Selectieve berichtgeving door de publieke media kan bijdragen aan dit relatief lage vertrouwen. Objectieve berichtgeving is niet alleen cruciaal om de samenleving goed te informeren, maar ook om polarisatie en potentiële radicalisering, wat bijvoorbeeld tot antisemitisme en islamofobie kan leiden, te voorkomen.