Clothes Line Series. Acrylverf op doek.130 x150 cm (51 in x 59 in), 2011. Met dank aan Zeynab Movahed

De dood van Mahsa Amini [nl] in september 2022 in Iran was aanleiding tot openbare protesten in het hele land – de grootste sinds 2009. Amini, een tweeëntwintigjarige vrouw die door de zedenpolitie van Teheran was gearresteerd vanwege een te losjes gedragen hidjab, overleed onder verdachte omstandigheden op het politiebureau. Voor velen is zij een icoon en symbool geworden – vooral voor Iraanse vrouwen die het moment hebben aangegrepen om via hun kunst over hun strijd en bezorgdheden te spreken.

De eenenveertigjarige Zeynab Movahed [en – alle links tenzij ander aangegeven] is een van die kunstenaars wiens schilderijen zicht bieden op de complexiteit van het leven als vrouw in Iran. Haar werk wordt breed gedeeld om te communiceren over de voortdurende strijd voor gelijke rechten in een land dat, ondanks het feit dat een groot deel van de Iraanse vrouwen hoogopgeleid is, kan worden omschreven als een “genderapartheidsstaat”.

Movahed begon al op jeugdige leeftijd te schilderen en nam in 1999, toen ze negentien jaar was, schilderlessen. Sindsdien is schilderen een belangrijk onderdeel van haar leven geworden. Drie jaar later, in 2003 ging ze naar de Islamic Azad University in Teheran, waar ze haar bachelor en master schilderen behaalde. Ondanks alle tekortkomingen en frustraties die het studeren aan een kunstacademie in Iran met zich meebracht, onderging ze een reeks positieve ontwikkelingen. Ze maakte kennis met toonaangevende kunstenaars en boeken en deed nieuwe ervaringen op. Deze opleiding heeft bijgedragen aan het vinden van haar professionele pad als kunstenares.

Sinds haar afstuderen heeft ze 11 solo-exposities gehad en deelgenomen aan meer dan 60 groepsexposities over de hele wereld. Haar werk werd in onder andere in Teheran, Koeweit, New York, Lahore (VS), Engeland, Frankrijk en Griekenland tentoongesteld.

Als haar belangrijkste invloeden noemt ze Robert Rauschenberg, Mark Rothko [nl], Andrew Wyeth en Edward Hopper. Hoewel deze kunstenaars verschillende kunststromingen representeren, zegt ze: ‘Op dit moment wordt ik geïnspireerd door hedendaagse, jonge Iraanse kunstenaars die me vertrouwen geven over waar ikzelf mee bezig ben.’

Sinds 2016 doceert Movahed figuratief schilderen in Teheran en heeft ze meer dan 150 studenten opgeleid.

Hieronder volgen fragmenten uit het interview: 

Enclosed Garden Series. Olieverf op doek. 120 x120 cm (47 in x 47 in), 2017. Met dank aan Zeynab Movahed

Omid Memarian (OM): In hoeverre wordt jouw dagelijkse leven weerspiegeld in je schilderijen? Markeren de schilderijen van jouw eerste exposities en van je laatste tentoonstelling in april 2022 in New York verschillende perioden, opvattingen of zaken die je bezighouden?

Zeynab Movahed (ZM): Ja, dat denk ik wel. Vanaf de eerste tot de laatste serie schilderijen refereer ik aan bepaalde perioden en ervaringen in mijn leven. De maatschappij waarin ik leef heeft direct invloed op mijn leven en vooral op mijn werk, vanwege de strijd die ik als Iraanse vrouw in mijn land moet voeren.

Vanaf de basisschool werden ons angsten over vrouwenkleding ingeprent. Na verloop van tijd verdwenen deze opvattingen en vond ik, niet alleen als schilderes, maar ook als vrouw een vrije en zelfs moediger aanwezigheid in mijn schilderijen. Een presentie die direct gerelateerd is aan ervaringen in verschillende periodes uit mijn leven. Niet alleen over vrouwenkleding, maar ook over andere dingen, zowel in mijn eigen leven als in de levens van andere vrouwen. Ik moest in mijn schilderijen uitdrukking geven aan deze bezorgdheden en worstelingen. Als je naar mijn leven en mijn werk kijkt, zie je dat ze met elkaar samenhangen.

‘You are awake while we slumber.’ Olieverf en acrylverf op doek.100 cm x130 cm (51 in x 59 in), 2015. Met dank aan Zeynab Movahed.

OM: De haan en de kraai zijn de belangrijkste onderwerpen in twee van jouw schilderijenseries. Wat symboliseren ze?

ZM: In mijn collectie We Sleeping and You Awake symboliseert de haan een man in een patriarchale samenleving die met een ontzag inboezemende dominantie zijn macht en agressie toont in een verfijnde, feminiene sfeer. In de schilderijen zie je dat hij van een onderdanige en traditionele vrouw houdt, terwijl een vrouw, ondanks de bedreigingen, een uitweg zal proberen te vinden. In deze tedere en vredige sfeer wordt de haan hoe dan ook belachelijk gemaakt.

In de daarop volgende periode, leeft de kraai met zijn afwijkende karakter toch in de maatschappij en kan heel erg lijken op de menselijke samenleving. In deze serie symboliseert de toestroom van kraaien op het schilderij en rondom de vrouw een laag in onze huidige, Iraanse maatschappij. Ze leggen veel geboden en verboden op aan de vrouw, maar het laat haar onverschillig. Ze kiest voor de levensstijl die zij zelf wil.

OM: Welke ruimte kun je in jouw schilderij ervaren die je als vrouw misschien niet kunt ervaren?

ZM: Niet alleen als vrouw maar ook als schilder (man of vrouw) biedt de schilderkunst veel mogelijkheden voor de kunstenaar. Het schilderen is mijn persoonlijk territorium. Ik maak elk beeld dat ik wil. In veel perioden heb ik uitdrukking gegeven aan alle vrouwelijkheid van mijn wezen, of het nu woede, opstandigheid, tevredenheid, ontberingen of opgelegde onrecht is. Emoties en kwaliteiten waarvoor ik in het echte leven geen ruimte had om te ontdekken.

In een maatschappij als de Iraanse, waar misogynie nog steeds aanwezig is, zowel bij de overheid als in de samenleving, is de vrouwenzaak essentieel en iets waar we niet onverschillig tegenover kunnen staan.

Een duidelijk voorbeeld van deze trend zijn de eremoorden [nl] van de afgelopen jaren en de moord op Mahsa Amini in september 2022, die resulteerde in grootschalige protesten in Iran. Ze werd vermoord omdat ze een vrouw was. Deze incidenten vinden hoe dan ook hun weg in het creatieve proces van een gewetensvolle kunstenaar.

Unstable Condition Series. Olieverf op doek. 130 x150 cm (51 in x 59 in), 2018. Met dank aan Zeynab Movahed.

OM: Hoe worden de werelden die je in je schilderijen creëert ontvangen door publiek met verschillende culturele, historische en geografische achtergronden?

ZM: Publiek is in ieder land verschillend. Vrouwen in Iran en het Midden-Oosten identificeren zich meer met mijn werk. In het Westen is mijn werk interessant voor het publiek. Ze zien dat het moedig is wat ik doe als Iraanse vrouw. Mensen willen weten hoe vrouwen in Iran worden behandeld. Kunstwerken van Iraanse vrouwen bieden een opening voor begrip. Mijn techniek wordt, onafhankelijk van het idee en de locatie, gewaardeerd.

OM:  Jouw werk werd vorig jaar geëxposeerd op de Chicago Art Expo, waar bijna 200 galerieën uit de hele wereld aan meededen. Ook in Iran zijn honderden galerieën. Zijn de Iraanse galerieën aanwezig op dergelijke manifestaties? 

Verschillende Iraanse kunstenaars hebben zich gepresenteerd op de Chicago Expo via buitenlandse galerieën, niet voor Iraanse galerieën. Voor Iraanse galerieën is het heel duur om aan deze evenementen deel te nemen, vooral omdat de Iraanse munt in de afgelopen jaren erg in waarde is gezakt. Een aantal grote galerieën uit Iran waren aanwezig op belangrijke kunstmanifestaties in de VS, Dubai en Istanbul. Maar dat is zeker niet representatief voor wat er gebeurt in de visuele kunsten in Iran. Het is echter een stap voorwaarts dat ze stereotypen over kunst in Iran kunnen veranderen. Ik denk dat heel veel getalenteerde kunstenaars in Iran hun werk in het buitenland kunnen presenteren.

Enclosed Garden Series. Olieverf op doek. 130 x150 cm (51 in x 59 in), 2016. Met dank aan Zeynab Movahed.

OM: In 2022 had je een solotentoonstelling in New York. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen die werken en het werk van je vorige collecties?

ZM: Anders dan in mijn vorige series, waar het onderwerp belangrijk was, krijgen in mijn recente serie het beeld zelf en de visuele elementen voorrang. Beelden die in het glas worden geïntegreerd en gereflecteerd, staan veraf van hun oorspronkelijke natuur. Door fragmentatie en herhaling worden we met nieuwe beelden geconfronteerd.

In mijn vorige werk verschenen de vrouwen in privéruimten binnenshuis en hadden de schilderijen een vlakke en monotone achtergrond. In mijn nieuwe schilderijen wordt de toeschouwer geconfronteerd met gelaagde ruimten waar geen zekerheid bestaat. Overigens is dit het concept van de collectie: de stabiliteit en instabiliteit van het leven en al zijn momenten.

Een overeenkomst tussen deze werken en mijn vorige schilderijen is de aanwezigheid van vrouwen, en vooral van mijzelf, in de beelden. In het nieuwere werk hebben de vrouwen echter hun vorige binnenruimtes verlaten en zijn ze aanwezig in de maatschappij.

Unstable Conditions Series. Olieverf op doek. 100 x 130 cm (51 in x 59 in), 2019. Met dank aan Zeynab Movahed.