Yanomami-kinderen worden in een ziekenhuis  in Boa Vista verzorgd | Foto: Felipe Medeiros/Amazônia Real

Dit artikel is geschreven door Felipe Medeiros, in samenwerking met Kátia Brasil, en is oorspronkelijk gepubliceerd op 28 januari 2023, op de Amazônia Real's website. Het betreft een hernieuwde, bewerkte uitgave in het kader van een samenwerkingsovereenkomst met Global Voices.

Kinderarts Ricardo Frota constateerde een gevaarlijk laag gewicht van een zestien maanden oud meisje uit de Braziliaanse Yanomami inheemse bevolkingsgroep: “Ze weegt 4,3 kilo, het gewicht van een kind van nog geen drie maanden.” Eigenlijk zou ze minstens het dubbele moeten wegen.

Het kind is ernstig ondervoed door honger, de oorzaak van de grootste tragedie in de recente geschiedenis van de inheemse bevolkingsgroepen in het Amazonegebied.

In het Santo Antônio Kinderziekenhuis in Boa Vista, de hoofdstad van de noordelijke provincie Roraima, herstellen inheemse kinderen tot 5 jaar oud van behandelbare ziekten, waaronder acute diarree, luchtwegaandoeningen, longontsteking en malaria. Deze ziekten bedreigen de levens van kinderen die de humanitaire gezondheidscrisis in het Yanomami-gebied – het grootste inheemse gebied in Brazilië – hebben overleefd, dat door illegale mijnwerkers werd overspoeld.

“Dit kind werd hier met ondervoeding opgenomen, een onderliggende aandoening die wordt geassocieerd met gastro-enteritis, diarree en conjuctivitis”, vertelt de kinderarts aan Amazonia Real (AR). In de provincie is dit het enige ziekenhuis dat patiënten tot 12 jaar kan behandelen. Onder de patiënten bevinden zich inheemse kinderen en Venezolaanse immigranten. Toen eind janari het rapport werd opgemaakt, zaten de afdelingen vol met Yanomami-kinderen. 

De baby, die net als haar oudste zusje was ondervoed, werd door haar vader naar de verpleegafdeling gebracht. De vader spreekt geen Portugees en er was geen  Yanomamiaanse tolk op dat moment aanwezig. De moeder van het meisje stierf – ook door ondervoeding –  op 27 januari in een ander ziekenhuis. Ze was 33 jaar.

“Vroeger hadden we te maken met incidentele, milde gevallen van ondervoeding onder Yanomami-kinderen. Maar sinds een paar jaar zien we een enorme toename van ernstige ondervoeding en ziekenhuisopnames “, vertelt  kinderarts Frota.

Volgens een onderzoek door de Municipal Health Department (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) van Boa Vista, werden in 2022 703 Yanomami-kinderen in het Santo Antonio Kinderziekenhuis opgenomen, waarvan 58 met ondervoeding.

De eerste 25 dagen van 2023 werden 27 Yanomami-kinderen in het ziekenhuis voor ernstige ondervoeding behandeld, en stierven er twee aan bijkomende complicaties. In dezelfde periode belandden 45 Yanomami-kinderen voor uiteenlopende ziekten in het ziekenhuis, waarvan er acht in ernstige toestand op de Intensive Care lagen. Gegevens over het aantal ziekenhuisopnamen en  sterfgevallen onder Yanomami-kinderen werden tussen 2019 en 2022 door de autoriteiten niet vrijgeggeven.

Naast ernstige ondervoeding, lagen er in januari Yanomami -kinderen met terugkerende en behandelbare aandoeningen in het ziekenhuis. De autoriteiten rapporteerden 47 gevallen van het Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS), 20 gevallen van uitdroging, 15 gevallen van acute gastro-enterocolitis en 9 malariagevallen. 

“Sommige patiënten hadden bij hun ziekenhuisopname meerdere ziekten”, volgens een verklaring van het ziekenhuis.

Waarom worden Yanomami-kinderen ziek?

Op 20 januari riep President Luiz Inácio Lula da Silva (PT, Workers’ Party) de noodtoestand uit over de gezondheids- en humanitaire situatie in het inheemse Yanomami-gebied, dat de afgelopen vier jaar werd geconfronteerd met een onvoorziene invasie dooor illegale mijnwerkers onder de regering van Jair Bolsonaro (PL, Liberal Party). Volgens de Yanomami werden er bijna 30.000 illegale mijnwerkers geteld.

In het rapport verklaarde Davi Yanomami dat het inheemse gebied wordt geconfronteerd met een goudkoorts die erger is dan in de jaren negentig, toen het gebied met een oppervlakte van 9.664,975 hectare werd begrensd en geaccepteerd, met haar grenzen tussen de Braziliaanse provincies Amazonas en Roraima met Venezuela. Destijds werden er 40.000 illegale mijnwerkers verdreven.

“Illegale mijnbouw bedreigt de levens van mensen, dieren en het leven in de rivier. De laatste vier jaar stierven 577 Yanomami-inheemse kinderen,” vertelde hij aan Amazônia Real.

In een interview met Amazônia Real hield de inheemse leider president Bolsonaro verantwoordelijk voor de sterfgevallen onder zijn volk: “In de vier jaar dat hij de illegale mijnwerkers de hand boven het hoofd hield, werden er ziekten verspreid zoals het coronavirus, malaria, griep, dysenterie, wormziekten en andere. Hij is degene die de moorden op zijn geweten heeft.”

De honger en ondervoeding onder de Yanomami worden gerelateerd aan de illegale mijnbouw. Mijnbouw heeft gevolgen voor de waterhuishouding, de bodem en de bossen. Kwik, dat wordt gebruikt bij illegale activiteiten, verontreinigt het water dat door de Yanomami wordt verbruikt. Ook vergiftigt het dieren, die als voedselbron  voor de inheemse bevolking dienen. 

In 2021 meldden de Yanomami-moeders dat hun kinderen misvormd waren geboren. Anderen riskeren een miskraam. Borstvoeding is inmiddels ook een risico geworden.

Een klacht, ingediend bij de Second of Yanomami and Ye'kwana Leaders, die door de regering van Bolsonaro niet werd beantwoord, beschreef ook andere gevallen van behandelbare ziekten, zoals malaria, diarree en longontsteking.

Tijdens de Covid-19 pandemie verstrekte de regering Bolsonaro chloroquine aan de Yanomami-bevolking, als behandeling van het nieuwe coronavirus, waarvan bekend is dat het niet werkt. Destijds werd dit tijdens een toespraak door Dario Kopenawa Yanomami, vice-president van de Hutukara Yanomami Association, als een overtreding aangemerkt: Amazônia Real:

Por que o próprio presidente ficou fazendo campanha da cloroquina na Terra Indígena? Falta respeito às lideranças locais, falta consultar, falta dialogar com os representantes do povo Yanomami.

Waarom bleef de president zelf pleiten voor het voorschrijven van chloroquine in de inheemse gebieden? Het getuigt van een gebrek aan respect voor de lokale leiders, te weinig overleg en onvoldoende dialoog met de vertegenwoordiging van het Yanomami-volk.

Na de herverkiezing van Lula spraken de Yanomami-vrouwen op 22 november 2022  in een brief opnieuw hun verontrusting uit. Kort samengevat:

Nossas crianças já estão sofrendo os efeitos do que está acontecendo agora. Lula, os olhos dos peixes estão mudando. Parece que os olhos estão soltos e até os animais são diferentes, parecem magros e doentes. Estamos com medo de comer os peixes doentes. Estamos com medo de que nossas crianças fiquem deficientes.

Onze kinderen ondervinden op dit moment de gevolgen van de huidige situatie. Lula, de ogen van de vissen zien er anders uit. Het lijkt alsof hun ogen los in hun kas zitten, en zelfs de dieren zien er mager en ziek uit. Wij durven geen zieke vis te eten en we zijn ook bang dat onze kinderen ziek worden.

Toegang tot de verpleegafdeling

Met toestemming van het Santo Antonio Kinderziekenhuis kreeg  Amazônia Real toegang tot de verpleegafdeling. In Block G, een verpleegafdeling uitsluitend voor inheemse patiënten uit uiteenlopende groepen, ontmoette de raporteur verschillende Yanomami jongens en meisjes. De verpleegafdeling is aangepast volgens hun eigen sociaal-culturele tradities, terwijl de bedden door hangmatten zijn vervangen.

Een verpleegster op de Intensive Care Afdeling, die niet bij naam wilde worden genoemd, vertelde “dat er geen enkele dag voorbijgaat zonder dat haar afdeling minstens vijftien bedden heeft bezet, en dat meer dan de helft van de patiēnten Yanomami is.”

Ze werkt al zeven jaar in het ziekenhuis. Ze vertelt dat de inheemse bevolking wordt opgevangen door de Yanomami Native Health Facility (Casai), een instantie die is gelieerd aan het ministerie van Volksgezondheid, maar dat “de afgelopen drie jaar de vraag enorm is toegenomen.”

Onder de inheemse families die in de gangen van het ziekenhuis lopen, valt de ondervoeding onder kinderen, moeders en vaders op.

Door ondervoeding kunnen veel moeders zelfs geen borstvoeding geven. De doktoren moeten het dieet van de baby's via een katheter aanvullen. De kinderen vertonen symptonen van haaruitval, littekens en wondjes op hun huid.

De in het ziekenhuis opgemomen kinderen krijgen voedsel volgens hun sociaal-culturele tradities, vertelt voedseldeskundige Pedro Oliveira, zoals zoete aardappel, pompoen en cassave. Maar het probleem is dat de kinderen – door gebrek aan middelen – niet altijd de behandeling kunnen blijven volgen wanneer ze uit het ziekenhuis zijn ontslagen.

Noodsituatie

Het hoofd van het Department of Indigenous Health (Sesai), Ricardo Weibe Tapeba, vertelde eind januari dat meer dan duizend Yanomami-mensen uit het inheemse gebied vanwege ziekten waren “gered”. 

Podemos presenciar realmente o estado de calamidade que o território vive. É um cenário de guerra. A nossa unidade de Saúde Indígena, nosso povo lá de Surucucu, assim como a unidade de saúde aqui em Boa Vista são praticamente campos de concentração.

In het gebied zien we duidelijk een noodsituatie. Het lijkt wel een oorlogsscenario. Onze Indigenous Health Unit, onze mensen uit Surucucu en de gezondheidsdienst hier in Boa Vista, doen denken aan een concentratiekamp.

Begin februari rapporteerden Davi Yanomami en zijn zoon Dario aan de VN-ondersecretaris-generaal voor Economische en Sociale Zaken, Li Junhua, over de dramatische situatie waarin hun volk zich bevindt. Ze vertelden dat ze van de vorige federale regering geen enkele reactie hadden ontvangen.

De huidige federale regering, die 1 januari is aangetreden, startte op 6 februari een operatie om 20.000 illegale mijnwerkers uit het gebied te verwijderen.