Illustratie (c) van Tom Venner voor Global Voices. Gebruikt met toestemming.

Vriend en vijand van vrijheid op internet houden Rusland nauwlettend in de gaten.

Afgelopen november werd het wetsvoorstel “Soeverein Internet” in Rusland van kracht. Deze reeks wijzigingen stelt de Russische autoriteiten in staat om het RuNet – het Russische deel van het internet – in onduidelijk gedefinieerde crisistijden af te sluiten van het globale netwerk. Dit maakt toezicht op in- en uitgaande gegevensstromen mogelijk. Het geeft internetproviders ook het recht om de staat meer controle over internetverkeer te verlenen, en vraagt om de oprichting van een nationaal domeinnaamsysteem.

Sinds de invoering van de wet proberen analisten wereldwijd de langetermijnstrategie van het Kremlin voor digitaal beleid te doorgronden. In januari 2020 publiceerde Alena Epifanova, een onderzoekster bij de Duitse Raad voor Buitenlandse Betrekkingen (Deutsche Gemeinschaft für Auswärtige Politik – DGAP), een veel besproken document waarin onderzocht wordt hoe deze zet het ontstaan van “splinternets” wereldwijd zou kunnen versnellen. De term “splinternet” wordt gebruikt door experts om de versplintering van het internet langs geografische en commerciele grenzen te beschrijven (soms ook “internet balkanisering” genoemd).

Het document van Epifanova verleent voor het eerst inzicht in hoe de drang van Rusland naar een “Soeverein Internet” aansluit bij een internationale trend – en roept de vraag op of Moskau een precedent zou creëren, mocht het initiatief succesvol blijken.

Ik sprak met Epifanova na een forumdiscussie over digitale rechten in Rusland in Berlijn op 20 februari. Het interview is bewerkt in functie van lengte en duidelijkheid.

Maxim Edwards: uw rapport was het eerste dat de internationale dimensie  van Rusland´s initiatief “Sovereign Internet” (onafhankelijk internet) benadrukte. Als – zoals u stelt – andere autoritaire regimes dit op de voet volgen, zou dan een verspreiding van digitale dictatuur het gevolg kunnen zijn als Rusland slaagt met het experiment? In welke landen is het risico het grootst?

Алена Епифанова: Я думаю, что это одна из целей так называемого закона о суверенном интернете – сделать призыв Кремля к государственному управлению интернетом более конкретным и громогласным. Речь идет не только о государственном контроле над информационным потоком внутри страны, который, конечно, может быть привлекательным для других авторитарных стран. Если российская модель относительно недорогого наблюдения, по сравнению с китайской, сработает, то она может послужить прецедентом и быть адоптирована другими авторитарными режимами, и таким образом усилить их власть и ослабить демократические силы внутри этих стран.

Но речь идет также и о возможной альтернативной модели управления интернетом. Принимая закон и пытаясь реализовать суверенный интернет, Россия ставит под вопрос существующую модель и институты управления интернетом с участием многих заинтересованных сторон, такие как ICANN, и активно продвигает форму управления интернетом, основанную на ведущей роли государства. Россия стремится не изолироваться от остального мира, а создать прецедент, которому могли бы последовать другие государства, стремящиеся к суверенитету над своими сегментами интернета. 

Я думаю, что республики Центральной Азии могут стать «цифровым союзниками» российской модели. Россия все еще имеет значительное влияние в бывших советских нелиберальных республиках и выстраивает сотрудничество между своим Евразийским экономическим союзом (ЕАЭС) и китайской инициативой «Один пояс, один путь» в этом регионе. Россия также передает знания и техническую помощь этим странам в рамках Шанхайской организации сотрудничества (ШОС).

Россия также заинтересована в создании параллельного сегмента и формировании ядра стран для альтернативной модели управления интернетом в рамках БРИКС. В ноябре 2017 года Совет Безопасности России предложил разработать идеи по созданию отдельной интернет-инфраструктуры и собственной системы корневых серверов DNS независимых от ICANN для стран БРИКС. Пока неясно, удастся ли России убедить другие страны использовать альтернативную модель. Но наверняка их может заинтересовать модель управления интернетом с сильным государственным влиянием. В долгосрочной перспективе такой «объединенный авторитаризм» может привести к фрагментации глобального интернета и смещению сил.    

Alena Epifanova: I think this is one of the goals of the so-called sovereign internet law: to make the Kremlin’s call for state-centred internet governance more concrete and vocal. This is not just about state control of the flow of information within the country, which of course could be attractive to other authoritarian states. If Russia’s model of relatively low cost surveillance (in comparison to the Chinese one) works out, it could serve as a precedent and be adopted by other authoritarian regimes in order to strengthen their power and weaken democratic forces. It's also about a possible alternative model for internet governance. By passing this law and trying to implement the sovereign internet, Russia is putting into question the existing multi-stakeholder model and institutions such as ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers), thereby actively promoting a state-centred form of internet governance. Russia is not seeking to isolate itself from the rest of the world, but rather to create a precedent which other states aspiring to sovereignty over their segments of the internet can follow.

I think the Central Asian republics could become “digital allies” for Moscow. Russia still has influence in the more illiberal republics of the post-Soviet space and is linking its Eurasian Economic Union (EAEU) with Chinese’s Belt and Roads Initiative (BRI) in the region. Russia also provides expertise and technical assistance to these countries in the framework of the Shanghai Coordination Organization (SCO). Russia is also interested in establishing a parallel network and building the core of an alternative model of internet governance with BRICS countries. In November 2017, Russia’s Security Council proposed a separate internet infrastructure with its own DNS root server system for the BRICS countries (Brazil, Russia, India, China, and South Africa), independent from ICANN. It is still unclear whether Russia will manage to convince other countries to use this alternative. But they certainly could be interested in having a greater stake in the state-centred model of internet governance. In the long term, such “networked authoritarianism” could lead to the fracturing of the global internet and a shift in power and in stakeholders.

Alena Epifanova: Ik denk dat dit een van de doelstellingen is van de zogenaamde soevereine internetwet: de oproep van het Kremlin om  internetbeheer op staatsniveau concreter en meer openlijk te maken. Het betreft niet alleen staatscontrole over de informatiestroom binnen het land, wat natuurlijk ook voor andere autoritaire staten aantrekkelijk zou kunnen zijn. Als het Russische model van relatief goedkoop toezicht (in vergelijking met het Chinese model) succesvol blijkt, kan het als precedent dienen en overgenomen worden door andere autoritaire regimes om hun macht uit te breiden en democratische krachten te verzwakken. Het gaat ook over een mogelijk alternatief model voor internetbeheer. Door deze wet erdoor te drukken en te proberen het soevereine internet te implementeren, stelt Rusland het bestaande multi-stakeholdermodel en instellingen zoals ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) in vraag, waarbij actief een staatsgecentreerde vorm van internetbeheer nagestreefd wordt. Rusland probeert niet zich te isoleren van de rest van de wereld, maar wil juist een precedent scheppen dat andere staten die soevereiniteit over hun segment van het internet nastreven, kunnen navolgen.

Ik denk dat Centraal-Aziatische republieken potentiële “digitale bondgenoten” van Moskou zijn. Rusland heeft nog steeds invloed in de meer onvrije republieken van het post-Sovjetgebied en vormt de verbinding tussen de Euraziatische economische unie (Eurasian Economic Union – EAEU) en de Nieuwe Zijderoute (Belt and Road Initiative – BRI) in de regio. Rusland voorziet ook in expertise en technische bijstand aan deze landen in het kader van de Shangai-samenwerkingsorganisatie (Shangai Cooperation Organisation – SCO). Rusland is ook geïnteresseerd in het opzetten van een parallel netwerk en het vormen van een kern van een alternatief model voor internetbeheer met de BRICS landen (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika). In november 2017 stelde de Russische Veiligheidsraad een gescheiden infrastructuur voor met een eigen DNS root server systeem voor de BRICS landen, onafhankelijk van ICANN. Het is nog onduidelijk of Rusland erin zal slagen om de andere landen te overtuigen gebruik te maken van dit systeem. Maar ze zouden zeker geïnteresseerd kunnen zijn in een groter aandeel in een staatsgecentreerd model van internetbeheer. Op lange termijn zou zo´n “netwerk-autoritarisme” kunnen leiden tot een fragmentering van het globale internet en een verschuiving van macht en belanghebbenden.

ME: Welk risico zou een succesvol “Sovereign Internet” vormen voor relatief democratische samenlevingen, zoals de EU en de VS? Het is immers geen geheim dat niet alleen autoritaire regimes de digitale vrijheden willen inperken.

AE: Несмотря на некоторые законы о контроле над интернетом в Великобритании или Германии (например, Акт о полномочиях следствия, The Investigatory Powers Act, Закон о контроле над сетями, The Network Enforcement Act), комплексный и целенаправленный подход России к контролю над интернетом невозможно отождествлять с этими законами. Но Россия предлагает альтернативное видение управления цифровым пространством в эпоху пост-Сноудена. Ее успех может привести к неправомерному убеждению в том, что растущий государственный контроль является необходимым элементом суверенитета. Это могло бы укрепить позицию сторонников усиления контроля над интернетом, что могло бы привести к ограничению цифровых прав.

AE: Despite some internet control laws in UK or Germany (e.g. the Investigatory Powers Act of 2016 and the Network Enforcement Act of 2017), they simply cannot be compared to the extent of Russia’s comprehensive and targeted approach towards internet freedom. Nevertheless, Russia is offering an alternative vision of managing digital space in the post-Snowden era. Its success could lead to the wrongful belief that growing state control is a necessary element of sovereignty per se. This could strengthen supporters of more control over the internet, leading to further restriction of digital rights.

AE: Ondanks een aantal internetcontrolewetten in het Verenigd Koninkrijk of Duitsland (bv. de Investigatory Powers Act van 2016 en de Network Enforcement Act van 2017), kunnen deze eenvoudigweg niet worden vergeleken met de omvang van de alomvattende en gerichte aanpak van vrijheid van internet in Rusland. Toch biedt Rusland een alternatieve visie op het beheer van de digitale ruimte in het post-Snowden-tijdperk. Het succes ervan zou kunnen leiden tot de onterechte overtuiging dat groeiende staatscontrole een noodzakelijk onderdeel van soevereiniteit op zich is. Dit zou de voorstanders van meer controle over het internet kunnen aanmoedigen, met een verdere beperking van de digitale rechten als resultaat.

ME: U suggereert dat Rusland nauwer gaat samenwerken met China op het gebied van digitaal beheer. Ik vraag me af of we nu al kunnen spreken van een groeiende Russische afhankelijkheid van Peking – dat technologisch veel geavanceerder is dan Moskou. Welke risico's zou dit partnerschap kunnen inhouden voor Russische netizens?

AE: Я полагаю, что амбициозная интернет-политика России может потребовать более тесного сотрудничества с Китаем, поскольку Россия находится в конфликте с западными партнерами и критикует существующую модель управления интернетом. В то же время России нужны технологии и ресурсы для построения своего суверенного интернета, которых у нее недостаточно. Россия и Китай провели несколько встреч на высоком уровне по вопросам кибербезопасности и контроля над интернетом, между компаниями Huawei и МТС заключен контракт на развитие российской сети 5G, обе страны продвигают идею государственного суверенитета в киберпространстве на международном уровне. Новому российскому технократическому правительству, возможно, потребуется быстро показать результаты и успехи, и они могли бы извлечь выгоду из китайского опыта в области регулирования и цензуры интернета, а также перенять китайские технологии. Однако все еще неясно, будет ли пренебрегаться вопросом безопасности ради быстрой реализации, что может привести к конфликту между российскими службами безопасности и правительством.

Трудно сказать, растет ли зависимость России от Пекина и какие риски это партнерство представляет для российских пользователей, так как доступна лишь малая часть информации о практической стороне этого сотрудничества. Много написано о декларировании стратегического партнерства и встречах президентов на высшем уровне, а о конкретной реализации и результатах – очень мало. Я бы сказала, что пока еще нет уверенности, что Россия будет опираться на китайские технологии. В то же время я не уверена, что Россия сможет развить собственные технологии. В долгосрочной перспективе России необходимо будет решать, какую сторону выбрать между двумя гигантами ИТ-технологий – Китаем или США, которые определяют будущее киберпространства.    

AE: Russia’s ambitious internet policy could require closer cooperation with China, as Russia is diverging from its western partners and criticising the existing model of internet governance. At the same time, Russia needs technology and resources to build its sovereign internet. Russia and China have had several high level meetings on cybersecurity and internet control; there is a contract between Huawei and (mobile network operator) MTS to develop Russia’s 5G network, and both countries promote the idea of state sovereignty in cyberspace on the international level. Russia's new technocratic government might need to show results quickly and could benefit from China’s experience in internet regulation and surveillance as well as technology by adopting them in Russia. However, it is still unclear if the security issue will be neglected for the sake of fast implementation, which could lead to a conflict between Russia’s security services and the government.

It is difficult to say whether there is a growing Russian dependency on Beijing, or what risks this partnership poses to Russian netizens. Very little information is available about the practical aspects of this cooperation. One can read a lot of proclamations about the strategic partnership and about meetings between the two countries’ presidents, but very little about its concrete implementation and results.I would say that for now it is still unclear that Russia will rely on Chinese technology. At the same time, I am not sure Russia will be able to develop its own technology. In the long term, Russia will need to decide which of the two IT technology giants it will choose: China or the USA.

AE: Het ambitieuze internetbeleid van Rusland zou een nauwere samenwerking met China kunnen vereisen, aangezien Rusland divergeert van zijn westerse partners en kritiek heeft op het bestaande model van internetbeheer. Tegelijkertijd heeft Rusland de technologie en bedrijfsmiddelen nodig om zijn onafhankelijke internet uit te bouwen. Rusland en China hebben meerdere vergaderingen belegd op hoog niveau in verband met cybersecurity en internetcontrole ; er bestaat een contract tussen Huawei en MTS (mobiel netwerkprovider) om Ruslands 5G netwerk uit te bouwen, en beide landen stimuleren het idee van staatssoevereiniteit in het internet op internationaal niveau. De nieuwe technocratische regering van Rusland zou misschien snel resultaten willen tonen en zou kunnen profiteren van de ervaring van China op het gebied van internetregulering, -toezicht en -technologie, door deze in Rusland over te nemen. Het is echter nog niet duidelijk of veiligheidskwesties genegeerd kunnen worden ten voordele van een snelle implementering, wat tot een conflict tussen Ruslands veiligheidsdienst en de regering zou kunnen leiden. 

Het is moeilijk te zeggen of er een groeiende Russische afhankelijkheid van Peking ontstaat, of welk risico dit partnerschap inhoudt voor Russische netizens. Er is weinig bekend over de praktische aspecten van deze samenwerking. Er zijn heel wat berichten te lezen over het strategische partnerschap en over ontmoetingen tussen de presidenten van beide landen, maar weinig over de concrete implementatie en resultaten. Ik zou zeggen dat het voorlopig onduidelijk is of Rusland zal vertrouwen op Chinese technologie. Anderzijds ben ik niet zeker dat Rusland zijn eigen technologie zal kunnen ontwikkelen. Op lange termijn zal Rusland moeten kiezen tussen de twee IT-giganten: China of de Verenigde Staten.

ME: Een groot deel van de soevereine internetwet is technisch ambitieus, zo niet onuitvoerbaar – voorlopig althans. Maar de wet schept wel een wettelijk kader voor verdere blokkering en toezicht. Wat belet dat dit de weg op zou gaan van bijvoorbeeld de Yarovaya-wetten van 2018 (die een grotere controle van de communicatie van de gebruikers mogelijk maken in naam van de strijd tegen het terrorisme) – een gedurfde intentieverklaring die te duur en te lastig is om te realiseren?

AE: Интернет имеет стратегическое значение для нынешнего российского режима, поэтому я думаю, что Кремль постарается если не полностью реализовать закон о суверенном интернете, то хотя бы расширить государственный контроль над интернет-инфраструктурой и потоком данных в пределах российской границы. Я думаю, что Кремль будет использовать прагматичный и избирательный подход, который заставит интернет-акторов сотрудничать с российским государством по правилам Кремля и будет договариваться, извлекая для себя наибольшую выгоду (например, реализация закона о локализации данных). 

AE: The internet has a strategic dimension for the current Russian regime, so I think the Kremlin will try if not to fully implement the sovereign internet law, then at least to gain greater state control over the internet's infrastructure and the flow of data within Russia’s borders. I think there will be a pragmatic and selective approach which will make digital actors cooperate with the Russian state on the state’s terms: negotiating and making the most of the situation (e.g. for example, the implementation of the data localisation law.

AE: Het internet heeft een strategische dimensie voor het huidige Russische regime, dus ik denk dat het Kremlin zal proberen de soevereine internetwet zo niet volledig ten uitvoer te brengen, dan toch ten minste meer staatscontrole te krijgen over de infrastructuur van het internet en de gegevensstroom binnen de grenzen van Rusland. Ik denk dat een pragmatische en selectieve benadering zal resulteren in de samenwerking van digitale spelers en de Russische staat op de voorwaarden van de staat: onderhandelen en het beste ervan maken (bijv. implementering van de wet inzake localisatie van data).

ME: Rusland kan het misschien niet onmiddellijk opnemen tegen de grote westerse digitale reuzen. Maar deze toenemende regelgeving kan zo omslachtig worden dat ze op lange termijn bedrijfskansen schaadt. Wat zijn de langetermijngevolgen van de soevereine internetwet voor buitenlandse digitale bedrijven die in Rusland actief zijn?

AE: В рамках реализации закона DPI или аналогичные технологии должны быть установлены на сетях провайдеров интернет-серверов. DPI может использоваться, в частности, для установки приоритетов и дискриминации трафика, поэтому государственный орган, управляющий интернетом в России, может замедлить скорость трафика нежелательных соединений и увеличить для других. Это может поставить под угрозу сетевой нейтралитет и привести к дискриминации компаний, не защищенных российским государством.

Это может быть риском для иностранных компаний, так как будет только один регулятор, государственный орган Роскомнадзор, и существует большой простор для маневров и практически никакого контроля над внедрением технологии и ее использованием.

С помощью этого и других законов об интернете Россия пытается подчинить существующие правила национальным нормативным актам. Параллельно российское правительство отдает предпочтение российским крупным интернет-компаниям. Рынок в России становится более непредсказуемым и менее защищенным для иностранных компаний.    

AE: In the framework of the law, deep packet inspection (DPI) or similar technologies should be installed on the networks of internet server providers. Among other functions, DPI can be used to prioritise and select certain traffic, so a state authority managing the internet in Russia could slow down the traffic speed of all undesired connections and prioritise others. This could compromise net neutrality and lead to discrimination against companies not protected by the Russian state. The risk I see is that there will be only one regulator, the state communications watchdog Roskomnadzor, which means more room for manoeuvre and less control of implementation. Withthis and other internet laws, Russia is trying to subordinate the existing rules to national regulations. In parallel, the Russian government gives preferential treatment to big Russian internet companies. That means that the market in Russia is becoming more unpredictable and less secure for foreign companies. 

AE: In het kader van de wet zouden “deep packet inspection (DPI)” of gelijkaardige technologieën geïnstalleerd moeten worden op de netwerken van internet server providers. DPI kan onder andere worden gebruikt om specifiek internetverkeer voorrang te geven en te selecteren, zodat een staatsautoriteit die het internet in Rusland beheert, de verkeerssnelheid van alle ongewenste verbindingen kan vertragen en anderen prioriteit kan geven. Dit zou neutraliteit kunnen compromitteren en tot discriminatie leiden tegen bedrijven die niet door de Russische staat beschermd worden. Het risico dat ik zie, is dat er maar één regulerende instantie zal zijn, namelijk de staatswaakhond over communicatie, Roskomnadzor. Dat laat meer speelruimte toe en minder controle op implementatie. Met deze en andere internetwetten probeert Rusland de bestaande regels ondergeschikt te maken aan nationale regelingen. Tegelijkertijd geeft de russische regering voorkeursbehandeling aan grote russische internetbedrijven. Dat maakt de markt in Rusland meer onvoorspelbaar en minder veilig voor buitenlandse bedrijven.

ME: U zei tijdens een recente paneldiscussie dat het beste antwoord op het “soevereine internet” is, dat voorstanders van digitale rechten wereldwijd “hun eigen visie op een soeverein en democratisch internet in tegenstelling tot het russische model” uitleggen. Hoe zou dat er kunnen uitzien?

AE: Необходимо широкая общественная дискуссия о будущем интернета, интернет-грамотности и правах человека в цифровую эпоху внутри стран, а также более тесное сотрудничество между заинтересованными сторонами, выступающими за экономические и политические преимущества свободного и глобального интернета. Необходимо снова усилить легитимность ICANN. Internet Governance Forum должен получить более широкую поддержку, признание и влияние. Стандарты транснационального правового регулирования в киберпространстве должны быть разработаны широкой коалицией стран, бизнеса, технологических компаний и гражданского общества. 

AE: There should be a broad public discussion about the future of the internet, internet literacy, and human rights in the digital age — both within countries as between stakeholders who promote the economic and political advantages of a free and global internet. The legitimacy of ICANN should be reinforced, the United Nations’ Internet Governance Forum should receive more support, wider recognition and influence. Standards for transnational legal regulations in cyberspace should be developed by a broad coalition of countries, businesses, tech companies, and civil society.

AE: Er zou een brede publieke discussie gevoerd moeten worden over de toekomst van het internet, internetvaardigheden, en mensenrechten in het digitale tijdperk – zowel binnen landen als met belanghebbenden die de economische en politieke voordelen van een vrij en globaal internet promoten. De legitimiteit van ICANN zou versterkt moeten worden, en het Internet Governance Forum van de Verenigde Naties zou meer steun, bredere erkenning en meer invloed moeten krijgen. Normen voor transnationale wettelijke regelgeving in cyberspace moeten worden ontwikkeld door een brede coalitie van landen, ondernemingen, technologiebedrijven en de civiele samenleving.