Dit artikel is een partner-post van EurasiaNet.org, geschreven door Durna Safarova [en]. Opnieuw gepubliceerd met toestemming.
“Schaam je niet voor je eigen lichaam. Wees niet verlegen door je lichaam, hoe dat er ook uitziet”, zegt de man terwijl hij zijn shirt uittrekt en het publiek, gefascineerd, toekijkt.
De man op het toneel, een schilder met schizofrenie, is een van de karakters in DUMB, een psychologisch drama dat werd uitgevoerd bij ƏSA (“wandelstok” in het Azerbeidzjaans), het eerste theater in Azerbeidzjan dat erop gericht is acteurs met en zonder een beperking bij elkaar te brengen.
Net als op veel andere plekken worden mensen met een handicap in Azerbeidzjan geconfronteerd met stereotypen en vooroordelen die hen als afhankelijk, incompetent en ongelukkig afschilderen. De oprichter van ƏSA, Nihad Gulamzade, zegt dat hij het theater, het eerste in zijn soort in de Kaukasus, is begonnen om deze misvattingen te bestrijden.
“Dit is geen sociaal project, geen hobby, we zijn werkende professionals”,vertelt Gulamzade aan EurasiaNet.org.
Gulamzade, een bekwaam acteur, musicus en fotograaf heeft geen beperking. Hij beschrijft hoe hij inspiratie kreeg voor het theater toen hij een tijd zeer depressief was. Hij dacht eraan zelfmoord te plegen, zegt Gulamzade, maar beeldde zich in wat er zou gebeuren als de zelfmoordpoging mislukte. Ik zou voor altijd als gehandicapte verder moeten leven en ik zou niet kunnen acteren, dat waren zijn gedachten, herinnert hij zich.
DUMB dat in september vorig jaar zijn première beleefde, was de eerste productie van ƏSA. Het theater heeft ook een versie van Shakespeares “A Midsummer Night’s Dream” op de planken gebracht, die gedeeltelijk door de Britse ambassade in Azerbeidzjan werd gefinancierd. Hiervoor zijn meer kaarten verkocht dan de aanwezige 370 zitplaatsen. “Ik denk dat als we een zaal met 1000 zitplaatsen hadden, deze zouden kunnen vullen”, zegt Gulamzade.
Het succes van het theater komt niet alleen doordat het nieuw is dat er acteurs met beperkingen optreden, maar ook door de creatievere benadering van toneel. “Het theaterleven in Azerbeidzjan was kleurloos. We hebben geprobeerd deze te verlevendigen en dat heeft gewerkt”, aldus Gulamzade.
“In Baku waren er maar drie onafhankelijke theatercollectieven voordat ƏSA van start ging. De verschijning van een nieuwe groep was een welkome aanvulling voor het culturele leven van de stad”, is de mening van Aliya Dadashova, een lokale theaterrecensente. “Het theaterleven is niet zo levendig als in de vroege jaren 90 toen er meer kleine theatercollectieven waren”,vertelt ze EurasiaNet.org. “De staattheaters hebben geen sociale of culturele betekenis, daarom is het bevredigend dat er nieuwe initiatieven komen” zoals ƏSA.
“We verenigen mensen uit verschillende sociale groepen. Je ziet overheidsfiguren en hun politieke oppositie verschijnen om te komen kijken. De bezoekers zijn fans van het theater en mensen voor wie ƏSA hun eerste ervaring is”, voegt acteur Orkhan Adigozel toe. Adigozel raakte negen jaar geleden verlamd door een ongeluk en ƏSA is zijn eerste ervaring met het theater.
“Op het toneel zijn we gewoon acteurs”, zegt Adigozel. “We willen dat het publiek zich op het stuk concentreert en niet zozeer op de handicaps. Er bestaat het stereotype beeld dat mensen met een beperking niets kunnen. We hebben dit beeld doorbroken en we proberen te laten zien dat kunst geen grenzen kent.”
Het gezelschap heeft 15 leden die verschillende beperkingen vertegenwoordigen. Sommigen hebben hersenverlamming, een lid heeft geen benen, een ander heeft Downsyndroom. Een gebarentolk maakt de voorstelling toegankelijk voor mensen die doof zijn.
Voor mensen met een handicap kende het leven in Azerbeidzjan lange tijd veel obstakels, maar dit verandert langzamerhand. In 2015 heeft de overheid een flat met 12 verdiepingen gebouwd met 132 appartementen voor mensen met een visuele beperking. De overheid heeft ook wetgeving aangenomen die vervoer toegankelijk moet maken, en voorziet in huisvesting, behandeling en rehabilitatie voor mensen met een handicap. De overheid heeft 16 rehabilitatiecentra in haar beheer, maar advocaten van mensen met een beperking zeggen dat het niet genoeg is om aan de vraag in Azerbeidzjan te voldoen.
Voor de acteurs van ƏSA is met name het vervoer een probleem. Wegen, bussen en taxi’s zijn zelden rolstoelvriendelijk. De enige taxi's die voor rolstoelen toegankelijk zijn, behoren tot het door de overheid ondersteunde taxibedrijf Baku Taxi Company, dat bekend is om zijn paarse taxi's in Londense stijl. Maar één ritje kost 20 manat (ongeveer 12 dollar). “De helft van het theaterbudget gaat op aan taxi's”, zegt Gulamzade. “Als een acteur in een rolstoel 20 manat betaalt en hij tenminste 30 repetities bij moet wonen, dan zie je hoeveel het vervoer voor één enkel persoon kost.”
De Azerbeidzjaanse wet schrijft voor dat tenminste drie procent van het personeel van overheidsinstellingen moet bestaan uit mensen met een beperking, maar deze regel wordt zelden aangehouden. In totaal heeft maar 5,6 procent van de 540.000 mensen met een handicap in Azerbeidzjan een baan.
Gulnar Alfidatli, een 23-jarige actrice bij ƏSA, heeft hersenverlamming. Ze bezit een graad in accountancy en had een baan bij een particulier bedrijf, maar ze werd ontslagen, vertelt ze, toen haar bazen begrepen dat ze een beperking had. “ƏSA is mijn eerste theaterervaring”, zegt ze. Ze herinnert zich haar eerste optreden dat een staande ovatie kreeg. “Het was alsof we een magische droom beleefden”.