Het Georgisch alfabet. Een inzending voor de wedstrijd ‘Write in Georgian’. Afbeelding afkomstig van de officiële website, Georgiana.ge.

Onderstaand artikel, geschreven door Monica Ellena [en], is afkomstig van een post [en] van onze partner EurasiaNet.org [en]. Met toestemming hier opnieuw gepubliceerd.

De vingers van Dato Dolidze bewegen langzaam over de toetsen van zijn oude mobieltje als hij een sms'je aan zijn zoon tikt.

“Op mijn telefoon zit alleen het Latijnse alfabet, dus als ik een berichtje schrijf, moet ik de Georgische letters altijd omzetten in Latijnse. Heel vervelend”, aldus de vijftigplusser, sinaasappelverkoper op een groentemarkt in Tblisi.

Hoewel op de nieuwere smartphones het Georgisch alfabet beschikbaar is, moeten veel mensen in Georgië, waar het gemiddeld maandloon $333 bedraagt, zich net als Dolidze behelpen met oudere, goedkopere mobieltjes.

Het unieke alfabet van Georgië is daarom één van de onbedoelde slachtoffers van de digitale vooruitgang geworden.

Al eeuwen oefent het krullerige Georgische alfabet een grote aantrekkingskracht uit op wetenschappers en schoonschrijvers. Zo ook op UNESCO, die afgelopen december het alfabet op hun Representatieve Lijst van Immaterieel Erfgoed [en] plaatste.

Eigenlijk kent het Georgisch drie verschillende schriftsoorten: mcehdroeli is het schrift voor alledaags gebruik, maar de meeste antieke documenten zijn geschreven in het oude asomtavroeli en noeschoeri. Ook voor religieuze teksten worden deze oude schriften nog steeds gebruikt. Deze drie schriften kunnen volgens UNESCO naast elkaar bestaan “dankzij hun verschillende functies, die elk een ander aspect weerspiegelen van de diverse culturele identiteit van Georgië” [en].

Het Georgisch alfabet wordt niet direct met uitsterven bedreigd, maar het is wel een underdog. Het schrift wordt enkel gebruikt voor het Georgisch en een aantal verwante talen, zoals het Mingreels en het Svanetisch. Deze talen worden door slechts 3,7 miljoen mensen gesproken, dat is 0,06% van de wereldbevolking. Nu uit onderzoek is gebleken dat er wereldwijd elke twee weken een kleine taal verloren gaat, heeft een aantal Georgiërs het op zich genomen hun taal en alfabet ook voor de toekomst te behouden.

“Kleine talen zijn tegenwoordig uitermate kwetsbaar en hebben bescherming nodig”, vertelt Nino Doborjginidze, hoofd van de faculteit Taalkunde aan de Ilia Chavchavadze Staatsuniversiteit in Tblisi. Hij vervolgt: “Technologische ontwikkelingen voor deze talen, waaronder het Georgisch, ontbreken. Dit belemmert vervolgens de internationale uitwisseling  van waardevolle gegevens over de Georgische taal, die mondeling, geschreven of gedrukt bewaard zijn gebleven.”

Uit een rapport van UNESCO uit 2015 blijkt dat van de 7100 talen die momenteel wereldwijd worden gesproken, er 500 online kunnen worden gebruikt. Slechts 348 talen worden ondersteund door Google. De kleine talen die op internet beschikbaar zijn, hebben bovendien vaak beperkingen, zo bestaat er voor het Georgisch in Microsoft Word slechts één lettertype.

Als gevolg van het beperkte bereik op internet wordt het Georgisch vaak in Latijns schrift geschreven. Bedrijven in de detailhandel en dienstverlening doen dit bijvoorbeeld regelmatig in hun reclame-uitingen: “25% p’asdaklebas akhal ch’amosvlis” in plaats van “25% ფასდაკლებას ახალ ჩამოსვლის” (25% korting op de nieuwe collectie).

Om het gebruik van het Georgisch op internet te bevorderen, zijn er inmiddels verschillende particuliere initiatieven ontstaan. In 2015 organiseerde industrieel ontwerper Zviad Tsikolia samen met de TBC bank (de grootste kredietverstrekker in Georgië) de wedstrijd #WriteinGeorgian (schrijf in het Georgisch). Deelnemers werd gevraagd nieuwe lettertypes te ontwerpen en daarbij hun creativiteit de vrije loop te laten.Veel Georgiërs reageerden enthousiast en binnen vijf weken werden er 160 nieuwe lettertypes ingestuurd.

“Onze taal en ons alfabet maken deel uit van ons cultureel erfgoed. We moeten deze schatten niet alleen beschermen, maar ook blijven gebruiken en moderniseren”, aldus Tsikolia (45), een fervent pleitbezorger voor het gebruik van het Georgisch alfabet in de alledaagse communicatie. Hij vervolgt: “De digitalisering is wereldwijd in opmars en onze letters moeten zich kunnen aanpassen aan een realiteit die niet langer alleen op papier bestaat.”

Vanaf maart kunnen alle lettertypes gratis worden gedownload op de website [ge] van de wedstrijd, vertelt Tsikolia. “De toekomst is glokaal, ondanks de globalisering zullen wereldburgers hun lokale tradities blijven waarderen.” Tot slot merkt hij op: “Hoewel omschakelen naar het Georgische toetsenbord in twee seconden is gebeurd, is zelfs dat voor veel mensen te veel moeite.”

Buurland Armenië, dat ook een eigen unieke taal en alfabet heeft, zal voor dezelfde uitdagingen komen te staan.

Gegham Vardanyan, hoofdredacteur van het online discussieplatform media.am [ge] vertelt: “Met name bij de vele Armeniërs die buiten Armenië wonen, is het gebruikelijk teksten te translitereren, ze om te zetten in een ander schrift. Daarbij gebruikt niet iedereen het Latijnse schrift: Armeniërs in Rusland schrijven Armeens in Cyrillisch schrift. Het resultaat is echt bizar en vaak is er geen touw aan vast te knopen.”

Net als in Georgië hebben ook hier enthousiastelingen het initiatief genomen. Zohrab Yeganyan, persvoorlichter van de Armeense ombudsman, raakte zo gefrustreerd dat het Armeens op internet amper werd gebruikt, dat hij in 2012 op zijn Facebookpagina het volgende bericht postte: “Laten we van 7 februari de dag maken dat iedereen op internet Armeens schrijft.” Zowel in Armenië zelf als onder de Armeniërs in het buitenland was de reactie overweldigend.

“Mensen die het Armeens alleen konden spreken, besloten het nu ook te leren schrijven. Ze begonnen te oefenen met berichten op sociale media”, vertelt Yeganyan aan EurasiaNet. Hij zei verder dat hoewel de Armeense overheid relatief weinig doet om het alfabet te ondersteunen, er tekenen zijn dat de particuliere sector dit wel begint te doen. “Sinds kort stuurt een mobiele provider zijn klanten berichten in het Armeense schrift in plaats van het Latijnse”, aldus Yeganyan.

Volgens Yeganyan hebben dit soort initiatieven ertoe bijgedragen dat het Armeense schrift weer in de mode raakt. Mensen realiseren zich nu dat juist hun eigen alfabet het meest geschikt is om de klanken van hun taal uit te beelden.

“Transliteratie is inmiddels uit de mode”, vertelt Yeganyan. Het wordt tegenwoordig alleen nog gebruikt om met iets of iemand de spot te drijven.