De gevaarlijke en complexe realiteit van vrouwen die toetreden tot Centraal-Amerikaanse bendes

La presencia de las mujeres en las maras de centroamérica crece y su importancia, tanto dentro como fuera de los grupos es crucial para los procesos de pacificación. En la imagen, una mujer pandillera de El Salvador con los tatuajes que distinguen a los miembros de las maras. Fotografía de The Guardian [seudónimo del autor] publicada en el blog Oriente al Día y usada con autorización.

De foto toont een vrouw uit een bende in El Salvador met de tatoeages die bendeleden identificeren. Foto genomen door ‘The Guardian’ [pseudoniem van de fotograaf], met toestemming gepubliceerd op de blog Oriente al Día.

De bendewereld, die een belangrijk deel vertegenwoordigt van het geweld dat Guatemala, El Salvador en Honduras (gekend als de noordelijke driehoek) [es] treft, wordt veel complexer wanneer het onderzocht wordt vanuit het oogpunt van de vrouwen die erin betrokken zijn.

Volgens een studie uitgevoerd door UNICEF in 2011 [es] vertegenwoordigen vrouwen ongeveer 20% van het aantal bendeleden, alleen al in Honduras. Deze bendes, die een enorme invloed hadden in de burgeroorlog die de regio gedurende een decennium in zijn greep hield, worden vaak beschouwd als bescherming tegen dakloosheid en het geweld dat het leven van veel jonge mensen kenmerkt.

Veel vrouwen zijn van mening dat het behoren tot een bende hen beschermt tegen het dagelijks geweld en hen sterker maakt tegen de agressie rondom hen (vaak gepleegd door hun eigen bendes). El Salvador is een gevaarlijk land voor vrouwen. Volgens het waarnemingscentrum inzake geweld van de niet-gouvernementele organisatie ORMUSA [es], een organisatie van Salvadoraanse vrouwen voor vrede, zijn de afgelopen zes jaar ongeveer 2.521 vrouwen vermoord, een gemiddelde van 420 personen per jaar. Deze statistische gegevens dalen helaas niet door het geweld in de regio veroorzaakt door de drugshandel.

Een rapport met de titel  ‘De dader en het slachtoffer’ [es] door de niet-gouvernementele organisatie Interpeace beklemtoont de factoren die veel jonge mensen aanzetten toe te treden tot een bende: “extreme armoede, seksueel geweld, kindermishandeling, afhaken van school, werkloosheid, gemakkelijke toegang tot wapens en drugs, en in ieder geval opgroeien omringd door geweld in buurten die geleid worden door bendes.”

De website InSight Crime [es] analyseerde eveneens de problemen waarmee vrouwen geconfronteerd worden in deze gebieden en benadrukte het volgende:

A partir de 2012, El Salvador registró la tasa de feminicidios más alta del mundo. Según el ex ministro de seguridad del país, el aumento de los feminicidios coincidió con la creciente incorporación de las mujeres a las pandillas. En Honduras, especialistas en temas de género informaron en 2010 que las novias y las madres de los pandilleros estaban siendo asesinadas cada vez más en actos de venganza.

Sinds 2012 telt El Salvador het hoogste aantal vrouwenmoorden ter wereld. Volgens de ex-minister van veiligheid valt de stijging van het aantal vermoorde vrouwen samen met het toenemende aantal vrouwen dat lid wordt van bendes. Specialisten in genderproblematiek gaven aan dat in 2010 in Honduras de vrouwen en vriendinnen van bendeleden steeds meer vermoord werden als wraakactie.

Van vriendinnen tot bendeleden

Armoede, structureel geweld en marginalisatie zijn sterke factoren waarom zowel mannen als vrouwen tot bendes toetreden. Hoewel het geweld waaronder vrouwen lijden meer als normaal beschouwd wordt en geaccepteerd wordt door de maatschappij. Andere veel voorkomende redenen waarom vrouwen zich aansluiten bij bendes zijn: mishandeld worden in hun relatie, een partner hebben die al tot een bende behoort of zich veilig willen voelen voor mogelijke verkrachting op straat.

In een interview [es] met de Spaanse krant La Vanguardia herkent Lucía Pérez, lid van Mara Salvatrucha, een van de meest gevreesde bendes in El Salvador, de context van armoede en geweld dat haar omringde toen ze lid werd van de bendewereld – en hoe ze het respect van de bende moest verdienen:

Yo me gané el sitio dentro de las filas. Era ruda y valiente. En general, a las mujeres nos toca hacer casi lo mismo que a los hombres: robar, vender drogas, armas, organizar algún secuestro y asesinar, claro […] En el barrio era parte de la rutina, de la forma de socializar, de sobrevivir. A mí nadie me dijo que era bueno o era malo. A los 12 años aprendí a ser una asesina, pensaba que era la mejor forma de defenderte, de ser del grupo fuerte y no del débil.

Ik bemachtigde een plek in een van de bendes. Ik was moedig en stoer. Over het algemeen moeten vrouwen bijna dezelfde dingen doen als de mannen: stelen, drugs en wapens verkopen, ontvoeringen organiseren, en doden natuurlijk… In de buurt was het een deel van onze routine, hoe we socialiseerden en overleefden. Niemand zei me ooit dat het goed of fout was. Op de leeftijd van 12 jaar leerde ik hoe je een moordenaar wordt, en ik dacht dat dit de beste manier was om jezelf te beschermen, door aan de sterke zijde te staan in plaats van aan de zwakke.

Lucía's verhaal toont ook aan hoe moeilijk het is om te ontsnappen aan een bende, niet enkel door hun gedragscode die hen verhinderen om weg te gaan, maar ook vanwege hun uiterlijk en hun verleden dat met het lidmaatschap samenhangt:

[Yo] estaba tatuada y [con] eso todo el mundo sabe que es por que perteneces a una Mara. [Además…] la policía me había detenido varias veces, y con estos antecedentes nadie te da trabajo. Un día, me encontré que no tenía pañales para mi segunda bebé, que apenas tenía una semana. Le pedí dinero a su papá y éste me obligó a que lo acompañara a asaltar la casa de una anciana y [ahí] nos detuvieron.

Ik werd getatoeëerd en hierdoor weet iedereen dat je bij een bende hoort. Ik ben ook verscheidene keren opgepakt door de politie en niemand wil je een baan geven als je dat soort achtergrond hebt. Op een dag realiseerde ik me dat ik geen luiers meer had voor mijn tweede baby, die nog maar pas een week oud was. Ik vroeg haar vader om geld en hij nam me mee om een bejaarde vrouw te beroven, en we werden betrapt.

In een uiteenzetting gepubliceerd op de blog Oriente al Día, die zich focust op nieuws en opinies, gaf een leerkracht van een middelbare school zijn visie op de relatie tussen jongeren en bendes en hoe ze op verschillende gebieden doordringen. In enkele gevallen worden de meisjes het vriendinnetje van bendeleden en worden bekend als jainas; in andere gevallen worden ze zelf bendeleden:

El reclutamiento de mujeres es primordial en la mara, ya que estas ayudan a esconder droga, recoger la renta e incluso asesinar a miembros de la mara rival […] Las jainas son mucho más peligrosas que las mismas mareras. Nadie puede tocarlas, ni verlas. Ellas tienen que ser leales a su marido para no perder este status dentro de la mara, y la vida.

Vrouwen rekruteren is van essentieel belang voor bendes, aangezien ze helpen met het verkopen van drugs, inkomsten verzamelen en zelfs leden van een rivaliserende bende vermoorden… De vriendinnen zijn veel gevaarlijker dan de vrouwelijke bendeleden. Niemand mag hen aanraken of hen zelfs maar zien. Ze moeten trouw blijven aan hun echtgenoten, zodat ze deze status binnen de bende en in hun leven nooit verliezen.

Inwijdingsrituelen en het verlaten van een bende

Eerst moeten de vrouwen die bendeleden willen worden dulden dat ze verkracht worden door enkele of alle leden van de bende. Tegenwoordig kunnen veel vrouwen kiezen tussen verkracht worden of in elkaar geslagen worden, net zoals de meeste van hun mannelijke tegenhangers. De meerderheid kiest voor het laatste: voor velen onder hen wordt de aframmeling een manier om respect te verkrijgen en om te bewijzen dat ze even sterk zijn als de mannen, volgens het rapport van Interpeace.

Een bende verlaten gebeurt niet zo vaak, aangezien het een lidmaatschap voor het leven is. Ex-bendelid ‘Little One’ verklaarde in een artikel van Andrés Martinez in 2009 op de inmiddels ter ziele gegane Spaanse nieuwswebsite Soitu.es [es] hoe de toetreding tot ‘De 18′, een van El Salvadors grootste bendes, een beslissing zonder weg terug was:

Ingresar en una mara te marca de por vida, y en el caso que nos ocupa de forma literal: un 18 tatuado en su cara le recuerda cada vez que se mira al espejo que hace tiempo tomó una decisión sin marcha atrás […] Hoy se ha convertido en su castigo, en el responsable de que no pueda salir a la calle. […] Si la ve la policía, seguramente la detengan. Si se le ocurriese borrarse el tatuaje, los '18’ podrían sentirse ofendidos, entenderlo como un rechazo a la mara, y eso se castiga.

Lid worden van een bende tekent je voor het leven, letterlijk: de '18’ die op je gezicht getatoeëerd is, herinnert je elke keer je in de spiegel kijkt dat je een beslissing maakte waar je je onmogelijk kunt aan onttrekken. Dit wordt je straf, dit betekent dat je niet meer de straat op kunt gaan… Indien je gezien zou worden door de politie, zou je gearresteerd worden. Als je zou beslissen om de tatoeage te verwijderen, zou ‘De 18′ beledigd kunnen zijn, het als een afwijzing van de bende beschouwen en zouden ze je straffen.

De bendestructuur kan bijna beschouwd worden als een gewelddadigere versie va het alledaagse machogedrag. In het document ‘Segundos en el aire’ (Sekonden in de lucht) [es] van de Simeon Canas-universiteit en het Universitair Instituut van de Publieke Opinie in El Salvador is de patriarchale bendecultuur een weerspiegeling van de Salvadoraanse maatschappij als geheel:

Es un grupo de hombres, configurado por hombres, pensado por hombres y diseñado por hombres, en el que las mujeres son minoría cuantitativa, y en el que no existen razones para creer [… están] todos los estereotipos, prejuicios, desbalances y desigualdades entre hombres y mujeres que prevalecen en la patriarcal sociedad salvadoreña […]. De hecho, el machismo de la pandilla es una réplica, en versión micro, del extenso patriarcado salvadoreño.

Het is een groep mannen, geleid door mannen, gepland door mannen en ontworpen door mannen. Vrouwen zijn in de minderheid en er is geen reden om te veronderstellen dat al de stereotypes, vooroordelen, wanverhoudingen en ongelijkheden die wijd verspreid zijn in de patriarchale Salvadoraanse maatschappij daar niet aanwezig zijn. Eigenlijk is vrouwenhaat in bendes een microkosmos van het wijdverspreide Salvadoraanse patriarchaat.

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.