Zonnepaneel op Bazaruto island, Mozambique. Foto: Cotrim. Public Domain CC0

Deze zomer kondigde de Wereldbank aan dat het 5 biljoen dollar aan hulp zal toewijzen aan Afrika om het continent te helpen haar mogelijkheden op het gebied van elektriciteitsproductie optimaal te benutten. Het initiatief richt zich onder andere op hydro-elektrische energie. Hoewel haar regionale economieën in snel tempo groeien, lijdt Afrika nog altijd onder een groot tekort aan elektriciteit, wat ontwikkeling moeilijker maakt.

Er is een overvloed aan particuliere en publieke initiatieven met als doel de toegang tot elektriciteit te vergroten, maar de schaal van deze onderneming maakt het tot een enorme uitdaging. Vijftien procent van de wereldbevolking woont op het Afrikaanse continent. Hun aandeel in het mondiale energieverbruik is echter slechts drie procent. Het gebrek aan hulpmiddelen en infrastructuur zorgt ervoor dat publieke en particuliere organisaties zich nu moeten verenigen om Afrika krachtiger te maken en haar ontwikkeling te verstevigen. Gezien de grootte van de hulpvraag in het gehele gebied, zal alleen de gezamenlijke inspanning van alle partijen kunnen bijdragen om het gapende gat in de toegang tot elektriciteit voor alle geïsoleerde inwoners te dichten. Zo voert bijvoorbeeld Électricité de France (EDF), het Franse nationale elektriciteitsbedrijf, op dit moment verschillende elektrificatieprojecten uit op het continent.

Minder dan 10 procent van de bevolking van Sub-Sahara Afrika heeft toegang tot elektriciteit

Afrika is vandaag de dag een continent vol mogelijkheden en rijk aan natuurlijke hulpbronnen. Het is ook het land dat, ietwat poëtisch, “een samenleving in eeuwig duister” is genoemd vanwege de schaarste aan elektriciteit in de meeste Afrikaanse staten. Bijna 600 miljoen mensen leven zonder elektriciteit in 2014. Het aantal huishoudens met elektriciteit op het Afrikaanse continent is ongeveer 42 procent.

Hoewel dit percentage één van de laagste, zo niet de laagste, is onder alle opkomende ontwikkelingslanden, zijn er duidelijke verschillen te zien tussen regio's. Zo heeft 99 procent van de Maghreb elektriciteit, terwijl dit voor slechts 31 procent van Sub-Sahara Afrika geldt. Daarnaast is er ook ongelijkheid door de scheiding tussen landelijke en stedelijke gebieden. Negenenzestig procent van de steden heeft elektriciteit, terwijl het Afrikaanse platteland het nog steeds moet zien te redden met ongeveer 25 procent. Hierdoor profiteert minder dan 10 procent van de bevolking van de landelijke Sub-Sahara van elektriciteit. 

Deze cijfers weerspiegelen het gebrek aan hulpmiddelen op een continent dat probeert om tegelijkertijd investeringen aan te trekken en nationale bedrijven toegewijd te houden aan het leveren van elektriciteit. Investeerders worden in hun zoektocht naar winst geconfronteerd met een bevolking waarvan 70 procent minder dan 2 dollar per dag te besteden heeft, en met inkomsten die zelfs niet eens de uitgaven voor slechts minimale elektriciteitsconsumptie kunnen dekken. Bovendien moet gebruik gemaakt worden van zware en verouderde installaties, waarmee zij geen geld mogen verdienen door zich alleen te focussen op de retail. Door dit tekort aan kapitaal zijn NGO's en publieke en particuliere groepen vanuit de internationale gemeenschap elektrificatieprojecten gaan ontwikkelen die nog steeds de schijn hebben van ontwikkelingshulp.

Grote vooruitgang met behulp van zonne-energie

Het gebrek aan elektrificatie in Afrika is een probleem waar spelers van over de hele wereld bij betrokken zijn. Omdat dit continent bijzonder veel zonlicht krijgt, ligt de focus vooral op zonne-energie. Zo kreeg Mozambique vier jaar geleden een lening van 35 biljoen dollar van Zuid-Korea om de bouw van drie zonne-energiecentrales te financieren. Tegelijkertijd begon de Franse telecom-groep Orange met het plaatsen van 1300 antennes, verspreid over landelijke gebieden, om het opladen van mobiele telefoons mogelijk te maken.

Om bij het vergroten van de toegang tot elektriciteit zo optimaal mogelijk gebruik te maken van natuurlijke hulpbronnen, wordt er vaak nadruk gelegd op duurzame energie. Dertig Amerikaanse investeerders maakten begin juni bekend dat zij van plan waren om de bouw van zonne-energiecentrales en hydro-elektrische energiecentrales in Sub-Sahara Afrika te financieren voor een totaalbedrag van 1 biljoen dollar. Dit bedrag zal, verspreid over vijf jaar, ook gebruikt worden voor het trainen van Afrikaanse experts op het gebied van energie, en voor het ondersteunen van lokale elektriciteitsleveranciers. Ernest Moniz, minister van Energie in de Verenigde Staten, verklaarde:

Toegang tot centrale elektriciteitsnetwerken is geen volledige oplossing voor deze landen in een continent met één van het minste aantal stedelijke gebieden […] Maar met bijvoorbeeld kleinschalige niet aan het net gekoppelde projecten kunnen we elektriciteit naar de landelijke gebieden brengen.

EDF, Schneider Electric: Franse industriëlen investeren in landelijke gebieden

EDF sloot zich recentelijk aan bij de International Finance Corporation om 500.000 inwoners van landelijk Sub-Sahara Afrika aan te sluiten op het elektriciteitsnet. De Franse groep, onder leiding van Henri Proglio, zal de realisatie van off-grid (niet aan het net gekoppelde) elektrificatie voortzetten. Dit is minder kostbaar en heeft tevens het voordeel dat het in hogere mate zelfvoorzienend is. Recentelijk is er een testfase gestart in Benin met de ambitie om 25.000 mensen toegang te geven tot elektriciteit. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van zonne-energie-installaties en centrales die bio-energie leveren. Voor Edward Dahomé, EDF directeur voor Africa and Energy Access, is elektriciteit:

Un produit vital sans lequel aucun vrai développement n’est possible. L’accès à l’énergie des populations rurales, souvent les plus défavorisées, permet de réduire la pauvreté en développant les activités génératrices de revenus, mais aussi l’éducation, la santé, l’accès à l’eau etc.

een essentieel product dat onmisbaar is voor daadwerkelijke ontwikkeling. Toegang tot energie voor de armste delen van de bevolking op het platteland resulteert vaak in minder armoede door de ontwikkeling van activiteiten die inkomsten genereren, en ook door onderwijs, gezondheidszorg, toegang tot drinkwater, etc.

De groep zet steeds meer projecten op zodat zoveel mogelijk landen hun voordeel kunnen doen met hun praktische kennis. In Botswana is EDF uitgekozen door het nationale elektriciteitsbedrijf Botswana Power Corporation om hun programma voor elektrificatie in landelijke gebieden uit te voeren. In Mali heeft de energiegigant, in samenwerking met ADEME, een Society for Decentralized Services (SDS) opgericht. Deze heeft als doel energiediensten te leveren, ondersteund door een lokaal advocatenkantoor. De missie van SDS is het bieden van toegang tot elektriciteit in 20 dorpen in de regio. EDF heeft ook veel ervaring met milieubewuste projecten in Marokko en Senegal.

EDF is niet het enige Franse conglomeraat dat interesse heeft getoond in de omvang van de Afrikaanse markt. Ook de industriële groep Schneider Electric is een onderneming gestart, nadat zij vorig jaar het voornemen aankondigde om oplossingen toe te passen voor het “vergroten van de hoeveelheid beschikbare elektriciteit in Afrika, met beperkte investeringen”. Dit project, met de naam “Smart Cities”, is gebaseerd op het moderniseren van het bestaande netwerk en het inzetten van duurzame energiebronnen. Dit zorgt mogelijk voor een besparing van 30 procent van de energie die momenteel in Afrikaanse steden wordt gebruikt.

Mohammed Saad, voorzitter van Schneider Electric in Afrika, zegt : 

Le défi consiste non seulement à produire plus d’électricité, mais aussi à générer une énergie intelligente afin de permettre une croissance intelligente en Afrique. 

De uitdaging is niet alleen om meer elektriciteit te produceren, maar ook om op een intelligente manier energie op te wekken, om zo slimme groei in Afrika mogelijk te maken. 

Hoewel elektrificatie van Afrika's landelijke gebieden nog altijd weinig rendement op investeringen oplevert, ondersteunt dit initiatief de groei van veel landen. Het doet op die manier mee aan de opkomst van een mogelijke markt van meer dan 589 miljoen mensen. Om dit te bereiken zullen nog veel meer investeringen nodig zijn. De Wereldbank voorspelt dat in 2030 minder dan 60 procent van de Afrikaanse bevolking elektriciteit in hun huizen zal hebben, en dat er een jaarlijkse investering van 40 biljoen euro nodig zal zijn om in de volledige energiebehoefte van het continent te kunnen voorzien.