Afbeelding met dank aan Ameya Nagarajan

Zaw Zaw, fotojournalist in Myanmar, werd op 9 april 2022 door de plaatselijke militaire autoriteiten in Mandalay gearresteerd en in mei 2022 gevangengezet in de Obo-gevangenis van Mandalay, nadat hij meer dan een maand was vastgehouden in het beruchte Mandalay Palace verhoorcentrum.Twee maanden later werd hij beschuldigd van opruiing vanwege een Facebook-bericht waarin hij het militaire bewind in Myanmar aan de kaak stelde. Irrawaddy News meldde dat hij werd beschuldigd tot het aanzetten van destabilisering van het land via Facebook. Ook zou hij foto's van de protesten tegen het autoritaire militaire bewind en het gewelddadig optreden van de militaire veiligheidstroepen tegen de vreedzame demonstranten hebben gemaakt. Op 24 augustus werd hij door de rechter wegens een aanklacht tot opruiing tot drie jaar gevangenisstraf veroordeeld. Zaw heeft altijd gewerkt voor het bekende persbureau The Irrawaddy uit Myanmar, maar na een paar maanden nam hij ontslag na de miltaire staatsgreep.

Dit is een van de vele verhalen waarbij burgers en journalisten in Myanmar zijn gearresteerd en gevangengezet door Facebook-posts, die de junta aan de kaak stellen of bekritiseren, sinds het leger op 1 februari 2022 een staatsgreep pleegde. Hoewel het werkelijke aantal incidenten waarschijnlijk veel hoger is, berichtte Radio Free Asia dat tussen januari en mei 2022 tenminste 200 internetgebruikers in Myanmar door de junta zijn gearresteerd wegens opruiing of terrorisme door het posten en delen van berichten op sociale media die de schaduwregering en het verzet steunen, zoals het Committee Representing Pyidaungsu Hluttaw (CRPH), de National Unity Government (NUG) en de People's Defence Force (PDF), die door de militaire junta als terroristische organisaties worden aangemerkt. Ondanks de toenemende arrestaties blijven de mensen uit Myanmar anti-junta posts delen en verspreiden op Facebook, Twitter en andere sociale mediaplatforms.

In Myanmar is Facebook het equivalent van internet

De helft van de 53 miljoen mensen in Myanmar maken gebruik van het dominante mediaplatform Facebook en wordt daar gezien als het equivalent van internet. Hoewel de rol van internet in de politieke context van Myanmar als controversieel  wordt beschouwd, valt niet te ontkennen dat Facebook een enorme invloed heeft op de Myanmarese bevolking en het vormgeven van het politieke traject van het land.

Toen de Rohinga-bevolking werd verdreven kreeg Facebook kritiek omdat ze het  verspreiden van desinformatie, geruchten en haatzaaiende uitingen tegen de Rohingya-moslimbevolking in de staat  Rakhine goedkeurde. In de maanden voor de algemene verkiezingen in 2020 was de desinformatie gericht op het in diskrediet brengen van de toenmalige staatsadviseur van Myanmar (het equivalent van een premier) Aung San Suu Kyi en haar partij Nationale Liga voor Democratie (NLD). Ook het delegitimeren van de verkiezingsresultaten en het verspreiden van haatzaaiende uitlatingen tegen de verkiezingskandidaten met een moslimachtergrond werden op grote schaal door pro-militaire lobbbyisten en boeddhistische nationalisten  op het Facebook-platform verspreid.

Digitale rechten-activisten beweerden dat het Facebook-algoritme de genocide tegen de Rohingya-bevolking nog verergerde. In februari 2021 zou het Facebook-algoritme hebben bijgedragen aan de militaire staatsgreep waarbij duizenden burgers werden vermoord en tienduizenden mensen werden gedetineerd, omdat ze zich hadden aangesloten bij de anti-coup bewegingen, aangezien het algoritme de militaire propaganda en desinformatie over de geloofwaardigheid van het verkiezingsproces versterkte. Nadat Facebook in 2018 werd geconfronteerd met hevige publieke kritiek over Rohingya-deportaties naar Bangladesh, verwijderde het sociaal medium het Facebook-account van generaal Min Aung Hlaing, de leider van de huidige staatsgreep. Ook werden accounts en documenten van andere Myanmarese militaire functionarissen en tv-kanalen (vooral Myawaddy News) verwijderd. Dit volgens een VN-onderzoek waarin werd gemeld dat deze personen en organisaties ernstige misdaden of mensenrechtenschendingen in het land mogelijk hadden gemaakt.

In de context van de staatsgreep  hebben de militaire junta en haar aanhangers gebruik gemaakt van verschillende platforms waar ze geruchten en desinformatie hebben verspreid om pro-militaire propaganda te promoten, maar ook om de democratie en de anti-coup bewegingen in Myanmar te ondermijnen. Hierdoor heeft Facebook zich extra  ingespannen om schadelijke accounts, content en groeperingen die zijn gelinkt aan het leger van Myanmar en Boedistische nationalisten, te verwijderen. Dit vanwege het overschrijden van de gemeenschapsnormen en om de verdere verspreiding van desinformatie, haatdragende taal en propaganda een halt toe te roepen.

De reacties van het leger tegen Facebook

Sinds de staatsgreep heeft het leger van Myanmar duizenden dissidenten, activisten, studenten en demonstranten die de beweging tegen het militaire bewind in Myanmar steunden, vastgezet. Naast het brute militaire optreden van het Myanmarese leger tegen de  demonstranten en gewapende verzetsgroepen, werd de vrijheid van meningsuiting en informatievoorziening, alsmede de toegang tot de telecommunicatiediensten enorm ingeperkt. In een poging om dissidente uitingen in cyberspace te onderdrukken, arresteerde het leger steeds meer mensen die op sociale media steun betuigden aan de oppositie  en verzetsgroepen. Dit vooral na 22 januari met steun van de pro-militaire lobbyisten die de sociale media-acounts bewaken. Begin mei 2022 kwam de junta met een verklaring dat 229 mensen waren gearresteerd en aangeklaagd voor het overtreden van de antiterrorismewet en de wet op de elektronische communicatie die de verspreiding en anti-militaire online propaganda verbieden.

Vanaf het allereerste begin toen Facebook zich als een key platform voor de oppositie tegen de militaire staatsgreep manifesteerde, heeft het militaire regime in Myanmar geprobeerd om Facebook te verbieden, met het argument dat het een bron van desinformatie is, die instabiliteit en geweld veroorzaakt en ten onrechte nationalistische content heeft laten verdwijnen. Direct na de staatsgreep beval het leger de internet providers om Facebook, voor het waarborgen van stabiliteit, te blokkeren. Ondanks de pogingen van het leger om mensen te ontmoedigen om Facebook te gebruiken, werden door hen toch VPN ‘s gedownload om de blokkering te omzeilen. Omdat de junta Facebook niet voor haar eigen doeleinden kon gebruiken, ging ze kijken naar een nieuw sociaal mediaplatform als alternatief. Tijdens een door het leger gesponorde persconferentie op 17 augustus, onthulde de woordvoerder van de Staatsraad van het Leger (SAC) en hoofd van het military true news information team, Major-General Zaw Min Tun, een plan om Facebook te verbieden en het te vervangen door een eigen sociaal mediaplatform. Bovendien merkte hij op dat er maatregelen zullen worden ondernomen tegen Myanmarese bedrijven die via Facebook reclame maken voor hun producten, door Facebook te beletten dat ze financieel voordeel haalt uit deze advertenties. Het regime wijzigde ook de cyberbeveiligingswet door het opnemen van een clausule waardoor internetgebruikers wegens het gebruik van VPN's tot drie jaar gevangenisstraf kunnen krijgen.

Volgens een analyse door de Qurium Media Foundation is deze vervangende app waarschijnlijk OKPar, die een aantal diensten aanbiedt, zoals instant messaging. De stichting waarschuwt dat OKPar niet veilig is en gevoelige informatie lekt, ondanks dat ze claimt end-to-end encryption aan te kunnen bieden. Anti-coup activisten dringen er bij mensen op aan de app te melden en riepen op om de app uit de Apple App Store en and Google Play Store te verwijderen.

Radio Free Asia (RFA) meldde dat het Myanmarese militaire regime bezig is met het ontwikkelen van MTube L, een Live Streaming Platform, als vervanging van YouTube. Tijdens een bijeenkomst met het bedrijf United Info-Sec Company op 8 september 2022 verklaarde de minister van Informatievoorziening U Maung Maung Ohn, dat YouTube onterecht content die het leger ondersteunt, aan banden legt en verwijdert, zodat een nieuw platform – ter vervanging van YouTube – moet worden gecreëerd.

Facebook moet opstaan en de bevolking van Myanmar steunen

Sociale mediaplatorms hebben een buitenproportionele invloed op politieke gebeurtenissen, zoals verkiezingen, en ze dragen de verantwoordelijkheid om de democratie in stand te houden. Dit betekent het modereren van content om verspreiding van desinformatie tegen te gaan en content waarbij de democratische normen worden aangetast te stoppen, zelfs als dit ten koste zou gaan van potentiële inkomsten. In het geval van Myanmar denken pr0-democratische activisten dat Facebook de potentie heeft om in te grijpen en invloed uit te oefenen op de democratische processen in Myanmar, maar ook om een einde te maken aan het autoritaire militaire regime.

Access Now riep Facebook (Meta) en Google op om te investeren in technische oplossingen, waardoor mensen in Myanmar veilig toegang kunnen krijgen tot Facebook en YouTube. Maar Google en Apple werden ook verzocht om de OKPar app uit hun winkels te halen en zich in te zetten om MTube niet meer te hosten nadat  deze is ontwikkeld. Deze bedrijven hebben een verantwoordelijkheid om de mensenrechten te ondersteunen en moeten niet toestaan dat het leger hun producten en diensten voor propaganda-doeleinden inzet. Ook maande Access Now Big Tech om alles in het werk te stellen om de privacy en veiligheid van miljoenen Myanmaresen die gebruikmaken van deze sociale mediaplatforms, te beschermen.

Bezoek de project-pagina voor meer informatie op de  Unfreedom Monitor.