Angkor Wat in Cambodja, foto via Wikipedia, Creative Commons license CC BY-SA 2.0 DEED

De Cambodjaanse regering ligt onder vuur na publicatie van een rapport op 14 november 2023, waarin wordt gemeld dat sinds 2020 met geweld meer dan 10.000 gezinnen onder dwang uit het iconische Angkor Wat tempelcomplex zijn verdreven, dat sinds 1992 op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat. Het rapport beschuldigt UNESCO ervan haar VN-mandaten niet na te komen door de rechten van de inwoners van Angkor niet te beschermen en niet in te grijpen.

De verhuizingen zijn onderdeel van een meerjarig “natuurbeschermingsplan”, waarbij de Cambodjaanse regering nederzettingen in het archeologische park heeft ontmanteld. Het is een gebied van meer dan 161 hectare met duizenden tempelruïnes en minstens 112 dorpen. Volgens de autoriteiten willen ze de ruïnes beschermen door de aanwezige “krakers”en informele nederzettingen te verwijderen, waarbij ze beweren dat het milieu wordt aangetast en  de watervoorraden buitensporig zouden worden uitgeput.

Volgens het rapport hebben de Cambodjaanse autoriteiten meer dan 40.000 mensen lastiggevallen en geïntimideerd, waardoor ze moesten verhuizen van het tempelcomplex naar “onherbergzame” locaties met slechte voorzieningen en zonder of weinig compensatie. De autoriteiten zouden iedereen die weigerde met gevangenisstraf hebben gedreigd.

De verhuislocatie zelf is ook controversieel. Het gebied op een locatie aan de rand van de stad Run Ta Ek, werd in 2005 zonder enige compensatie van de inwoners afgenomen, nadat de staat het had teruggevorderd. Toen in november 2022 het nieuws naar buiten kwam dat de locatie was bestemd om ontheemden uit Angkor Wat te huisvesten, sloegen meer dan 200 gezinnen uit protest hun tenten op. Tot nu toe hebben ze nog steeds geen compensatie ontvangen.

Inwoner Pren vertelde old Voice of Democracy (VOD), een inmiddels ter ziele gegane  Cambodjaanse nieuwszender: “Dit is onrechtmatig, omdat ik de oorspronkelijke landeigenaar ben. Ze namen mijn land af en gaven het aan illegale inwoners van Angkor terug. Hier ben ik niet blij mee.”

Al decennia leven er gemeenschappen in gebieden rondom Angkor Wat. De meeste hebben geen officiële verblijfsvergunning van de staat en worden door de autoriteiten als “illegaal” bestempeld, omdat het gebied rondom Angkor Wat als beschermde zone wordt aangemerkt, waardoor het opnieuw ontwikkelen technisch niet is toegestaan.

Maar in 2005 deed UNESCO een onderzoek over de vraag waarom de woningen en ontwikkelingsprojecten een bedreiging zouden vormen voor het werelderfgoed. De uitkomst was dat de bescherming als “bevredigend ” kon worden aangemerkt. De Cambodjaanse autoriteiten werd wel aanbevolen om de juridische infrastructuur betreffende de eigendomsrechten van het park inzichtelijk te maken. Hier werd geen gehoor aan gegeven en momenteel worden de mandaten van UNESCO aangevoerd om de voortdurende ontheemding van de inwoners van Angkor Wat te rechtvaardigen.

Het conflict is grotendeels te wijten aan het informele karakter van het grondbezit in Cambodja. De meeste mensen bezitten geen officiële grondakten, maar wonen al generaties lang in hetzelfde gebied. Het is ongelooflijk moeilijk om in Cambodja grondakten veilig te stellen, wat de bevolking uiterst kwetsbaar maakt om gronden terug te eisen en te ontheemden. 

Door de verhuizing – ruim een half uur gaans vanaf het tempelterrein – zijn veel gezinnen van hun levensonderhoud beroofd, omdat velen hun inkomsten verdienden met het bewerken van de rijstvelden of de verkoop van goederen of diensten aan de toeristen. Volgens de inwoners heerst er nu werkloosheid en honger in de herhuisvestingsdorpen. 

Door de overhaaste verhuizing is er in de nederzettingen geen of minimale infrastructuur te vinden, zoals wegen, stromend water, elektriciteit of werkgelegenheid. Meestal werden de inwoners gedwongen om hun huizen in Angkor Wat te ontruimen en het vrijgekomen bouwmateriaal te hergebruiken voor de wederopbouw van hun nieuwe nederzettingen, hoewel het bouwmateriaal tijdens de opbouw achteraf vaak niet meer bruikbaar was.

De omstandigheden in de herhuisvestingsgebieden zijn zo grimmig dat sommige bewoners hun nieuwe onderkomen inmiddels hebben verlaten.

Een man vult een waterbekken op een verhuislocatie. Voice of Democracy, gebruikt met toestemming.

Een inwoner van Angkor Wat waarvan het huis en bedrijf werden ontmanteld vertelde VOD: “Ik ben het ermee eens dat onze huizen moeten worden afgebroken, maar het gaat te snel. Het gaat zo snel, ik ben stomverbaasd.”

Een inwoner die door Amnesty International werd geïnterviewd: “Ze vertelden dat het niet verplicht is, maar als je niet meewerkt verlies je je land, dus hebben we er maar vrijwillig aan meegewerkt.”

Davi, een andere geïnterviewde, vertelde dat de autoriteiten UNESCO aangrepen om het herhuisvestingsprogramma te rechtvaardigen. Haar werd verteld dat UNESCO wilde dat ze vertrok. “We zijn bang dat UNESCO de locatie als werelderfgoedstatus niet meer zal erkennen, daarom moet je gaan.” Ze voegde eraan toe dat ze van UNESCO wilde weten waarom de mensen werden uitgezet.”We hebben de tempels nooit schade toegebracht. Als kind speelden we er spelletjes, beklommen de tempels op Angkor Wat en gaven ze een schoonmaakbeurt.” 

In reactie op het rapport verklaarde de woordvoerder van de Cambodjaanse regering, Pen Bona, dat het rapport “niet correct” was,  omdat de verhuislocaties zogenaamd “vrijwillig” waren en werden uitgekozen om tegemoet te komen aan de regels van UNESCO, die structuren of mensen die op de locatie woonden, verbood. 

Maar in interviews door Amnesty International verklaarde de overgrote meerderheid van de respondenten dat ze niet wilden vertrekken. Het rapport vermeldt: “Bijna allemaal…werden ze uitgezet of omgepraat om uit Angkor te vertrekken, na intimidatie, bedreigingen en geweldplegingen door de Cambodjaanse autoriteiten.” 

Montse Ferrer, adjunct-regionaal-directeur onderzoek Amnesty International:

De Cambodjaanse autoriteiten hebben op wrede wijze gezinnen die al generaties lang in Angkor woonden, ontworteld, waardoor ze werden gedwongen van de hand in de tand te leven op onvoorbereide herhuisvestinglocaties. De autoriteiten moeten onmiddellijk stoppen met het onder dwang uitzetten van mensen en het schenden van de internationale mensenrechten. 

Na hevige internationale kritiek verklaarde UNESCO “ernstig bezorgd te zijn over het herhuisvestingprogramma in Angkor”en dat ze “nooit het programma had gepromoot, gesteund en er geen partij van was geweest.” Teneinde de situatie te rechtvaardigen, heeft ze de Cambodjaanse autoriteiten verzocht tot het nemen van “correctieve maatregelen.”

In een interview met de Guardian, bekritiseerde de directeur communicatie Naly Pilorge van Licadho, een Cambodjaanse mensenrechtenorganisatie, UNESCO’ s potentiële zelfgenoegzaamheid over de ontheemding: “In plaats van de zorgen van deze gemeenschappen met elkaar te delen, pretendeert UNESCO alsof de gedwongen uitzettingen niet onder hun eigen neus zouden plaatsvinden.”

Vóór de COVID-19 pandemie bezochten jaarlijks meer dan 2,6 miljoen toeristen Angkor Wat. Het wordt beschouwd als het grootste religieuze tempelcomplex ter wereld. Cambodja probeert het toerisme op grote schaal uit te breiden om de COVID-19 pandemie economisch te boven te komen.

Terwijl 10.000 gezinnen zijn uitgezet, vechten er nog veel voor het behoud van hun land. De afgelopen drie jaar kende talloze protesten tegen de onophoudelijke ontheemding, met vaak de nodige gevolgen.

De instantie die het archeologische park beheert, APSARA, is onlangs verwikkeld in een rechtszaak tegen zeven inwoners die weigerden om uit Angkor Wat te vertrekken, onder de beschuldiging tot het “aanzetten tot en het belemmeren van de openbare werken” op 30 oktober, na protesten op het  moment dat de autoriteiten hun huizen kwamen afbreken.

Ondertussen verwacht Licadho dat de uitzettingen en de ontheemding doorgaan, zelfs onder de toenemende internationale druk.