Le Anh Phong, hoofdrolspeler in de film ‘Find Phong’. Toestemming voor publicatie.

Leven als een LGBTQ+ inwoner in een communistische maatschappij betekent vaak dat de staat bepaalt in welke mate iemand in het publieke domein in de openbaarheid mag treden.

Hoewel hun identiteit in Noord-Korea compleet wordt genegeerd en in China alleen in de privésfeer wordt toegestaan, is Vietnam een interessant voorbeeld van groeiende tolerantie en meer zichtbaarheid voor LGBTQ+ inwoners, inclusief de media.

Een duidelijk voorbeeld is de filmdocumentaire ‘Finding Phong’ uit 2015 waarin het dagelijks leven van een Vietnamese vrouwelijke transgender wordt geportretteerd. 

Hoofdrolspeler Le Anh Phong en producer Gerry Herman vertoonden de film en discussieerden in juli 2019 in Praag hierover met meer dan 8.000 Tsjechische-  en Tsjechisch-Vietnamese toehoorders van Vietnamese afkomst met een permanent verblijf in de Tsjechische Republiek (bijna 1 procent van de totale bevolking). Ik interviewde beiden om meer te begrijpen over de veranderde houding tegenover de LGBTQ+ gemeenschap in het huidige Vietnam. 

Het interview met Le Anh Phong vond plaats in het bijzijn van een tolk.

 Filip Noubel (FN): Hoe beschrijft u de de situatie van de LGBTQ+ gemeenschap in het huidige Vietnam?

Le Anh Phong: De opkomst van deze gemeenschap is onmiskenbaar. Allereerst spelen de media een rol, die openlijk over de denkbeelden van de LGBTQI+ berichten, ook op het platteland.Ten tweede zal de Vietnamese Nationale Assemblee een wetsontwerp toetsen, waardoor inwoners die een geslachtsverandering willen ondergaan, gegarandeerde medische hulp kunnen krijgen. Dit alles heeft een heftig publiek debat en online discussies in gang gezet. 

Gerry Herman: De beweging voor de rechten van de LGBTQI+ gemeenschap werd ook actief ondersteund door verschillende internationale organisaties en ambassades, waaronder de Verenigde Staten,  Nederland, Duitsland en Canada. Er werden trainingen, campagnes en studiereizen georganiseerd, hetgeen ook heeft bijgedragen aan een omslag in de publieke opinie. Ik denk dat de Vietnamese autoriteiten de problemen van de LGBTQI+ mensen niet echt als een gevoelig of politiek gemotiveerd onderwerp zien.

 FN: Transgenders worden dagelijks geconfronteerd met allerlei uitdagingen: wat kunnen zij verwachten?

Le Anh Phong: In de publieke opinie in Vietnam heerst grote verwarring over de verschillende wetten die transgenders direct raken. In november 2015 werd een wet aangenomen waarbij in het Burgerlijk Wetboek (Civil Code) werd bepaald dat in alle officiële documenten van mensen die een geslachtsverandering hebben ondergaan, in het vervolg hun nieuwe geslacht wordt geregistreerd. De wet werd in januari 2017 van kracht. Momenteel wachten we op de volgende stap: een wet waarin de toegang tot medische zorg wordt gegarandeerd, zoals hormoontherapie en psychologische hulpverlening. Er ligt al een wetsvoorstel en de Nationale Assemblee heeft bekendgemaakt dat het voorstel omstreeks 2020 zal worden getoetst.

Zelf ben ik tot nu toe nog niet veel problemen tegengekomen en ik heb mijn officiële documenten nog niet laten veranderen; beambten van de bank of op het vliegveld hebben mij regelmatig, met verwijzing naar mijn huidige geslacht, gevraagd waarom ik de nieuwe documenten nog niet kon tonen. Uiteindelijk zorgen zij immers voor de verdere afhandeling.

 FN: Wat heeft je geïnspireerd om je persoonlijke verhaal zo openlijk in een documentaire te vertellen?

Le Anh Phong: Toen ik aan mijn geslachtsverandering begon, had ik eigenlijk geen idee wat mij te wachten stond. Ik heb deze film gemaakt om andere transgenders (het aantal in Vietnam wordt geschat op bijna 300.000) te informeren over de problemen, uitdagingen en oplossingen van hun transitie. Ook wilde ik mijn eigen verhaal vastleggen.

Het moeilijkste traject bij de productie van de film vond ik het toelaten van de camera in de privésfeer van mijn familie en hen vertrouwd te maken met deze inmenging. Ik wilde het proces op een min of meer humoristische manier overbrengen, zodat de mensen het niet al te zwaar zouden opvatten.Tijdens de opnamen werkte ik, waardoor er meestal na werktijd werd gedraaid, vaak na drie uur s’ middags. Ik was erg moe, maar wilde toch dat de film de authenticiteit van het moment zou registreren.  

FN: Hoe is de film in Vietnam ontvangen?

Le Anh Phong: Aanvankelijk werd de film alleen op internationale documentairefestivals in het buitenland vertoond. Maar in 2018 draaide hij voor het eerst in voor het publiek toegankelijke bioscopen in Vietnam. De reacties en recensies  in de media en door de overheid waren dermate positief dat de film voor een tweede week werd geprolongeerd. Wat mij vooral aanspreekt is dat de kijkers niet alleen waren beperkt tot de LGBTQI+ gemeenschap. Ook ouders zagen de film tot het eind, wat ik niet had verwacht.

Gerry Herman: Het was ook de eerste filmdocumentaire die in publieke bioscopen in Vietnam werd vertoond. Tot mijn verrassing had de censuur geen probleem met het vertonen van naaktscènes die tot nu toe uit alle bioscoopfilms in Vietnam werden geknipt. Misschien greep de censuur door het onderwerp van de film niet in, maar dat komt bijna nooit voor.

FN: Hoe kwam u tot uw beslissing om deze film te produceren?

Gerry Herman: Tijdens een sociale activiteit ontmoette ik Phong en zij vertelde mij het volgende verhaal: “Iedereen denkt dat ik een homofiele jongen ben, maar eigenlijk ben ik een meisje in een jongenslichaam.” De geschiedenis van een jeugdige jongen die op het centrale platteland van Vietnam opgroeide en totaal onbekend was met het begrip transgender, fascineerde mij. Phong vertelde dat ze contact had gezocht met andere transgenders die vertelden over een zwarte markt waar hen een hormoonbehandeling en goedkope artsen in Bangkok werd aangeboden. Toen deed ik haar het voorstel om een documentaire te maken over haar belevenissen, mits ze zou instemmen met een geslachtsverandering onder adequate medische begeleiding.

Ik heb ook gesproken met een transgender-filmproducer die mij attent maakte op de pijn die die veel transgenders voelen als het over hun verleden gaat. Vaak vernietigen ze foto's die vóór hun geslachtsverandering zijn gemaakt. Maar bij Phong was het tegendeel het geval, want zij wilde haar hele geschiedenis laten vastleggen. Resultaat: gedurende twee jaar werd er meer dan 250 uur filmmateriaal opgenomen. Het bewerken hiervan was een enorme klus.

 FN: Hoe groot is de kans dat Vietnam na Taiwan het tweede land in Azië wordt, waar een wet wordt aangenomen waarbij wordt bepaald dat partners met hetzelfde geslacht met elkaar mogen trouwen?

Le Anh Phong: Ik was erg verheugd toen ik het nieuws uit Taiwan hoorde, omdat dit land dichtbij Vietnam ligt. Dit betekent dat de wetgever in ons land van het wetsartikel op de hoogte is. Transgenders maken zich nu ook sterk om huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht wettelijk vast te leggen, maar een wet over het toestaan van geslachtsverandering blijft prioriteit houden. Men gaat ervan uit dat, nadat de wet over geslachtsverandering is aangenomen, ook het huwelijk tussen partners van hetzelfde geslacht makkelijker in een wetsartikel kan worden omgezet. De realiteit in Vietnam is dat veel paren van hetzelfde geslacht met elkaar samenleven, maar nog geen geen aanspraak kunnen maken op enige wettelijke bescherming.

Gerry Herman: In Vietnam kunnen huwelijken op twee manieren worden gesloten: een familiehuwelijk en een burgerlijk huwelijk dat door de staat wordt erkend. Vijf jaar geleden was het nog illegaal om een homofiel familiehuwelijk aan te gaan; de politie zou bij zo'n plechtigheid onmiddellijk ingrijpen. Nu is het weliswaar nog niet legaal, maar ook niet langer illegaal; het wordt getolereerd en we zijn getuige van veel homofiele en lesbische huwelijken.  Dit betekent een groeiende acceptatie, ook door de overheid.