Kehinde Adegboyega. Gebruikt met toestemming.

De snelheid waarmee het internet zich ontwikkelt maakt gebruikers steeds kwetsbaarder. Tegelijkertijd bieden digitale technologieën, die juist zouden moeten helpen om informatie te concentreren en centraliseren om verlies te voorkomen, geen garanties tegen hacking en diefstal van persoonlijke gegevens door cybercriminelen.

Op dezelfde manier brengt massasurveillance door autoritaire en dictatoriale regeringen de levens van iedereen die verdacht wordt of als bedreiging wordt ervaren door die machthebbers in gevaar, met name mensenrechtenverdedigers en journalisten.

Mensenrechtenverdedigers en journalisten moeten hun privacybescherming versterken door hun communicatie, hun informatiebronnen (die uiterst belangrijk zijn voor hun onderzoekswerk) en hun gevoelige data zoals onderzoeksdocumentatie, informatie over mensenrechtenschendingen, et cetera te beveiligen. Versleuteling lijkt daarom een mogelijke oplossing te zijn voor deze individuen die geconfronteerd worden met geavanceerde surveillancetools zoals spyware.

Global Voices sprak met Kehinde Adegboyega, mede-oprichter en directeur van Human Rights Journalists Network Nigeria. Deze organisatie heeft als missie om journalisten en mensenrechtenverdedigers uit te rusten met ethische werkwijzen, digitale weerbaarheid en gezamenlijke innovatie, om te zorgen voor veilige en impactvolle berichtgeving. In dit interview legt Kehinde, die met journalisten heeft samengewerkt om hun vrijheid en digitale veiligheid te garanderen, uit hoe versleuteling journalisten en mensenrechtenverdedigers kan beschermen.

Jean Sovon (JS): Wat is versleuteling en hoe beschermt het journalisten en mensenrechtenverdedigers in hun dagelijkse werk? 

Kehinde Adegboyega (KA): Versleuteling komt neer op het op slot zetten van informatie zodat enkel de beoogde ontvanger het kan openen of lezen. Voor journalisten en mensenrechtenverdedigers is dit een cruciale verdedigingslinie. Wanneer je versleutelde berichtenapps of drives gebruikt, kan zelfs iemand die je data onderschept er geen wijs uit worden. Het beschermt bronnen, gevoelig bewijs en persoonlijke berichten — die vaak het doelwit zijn in situaties waar surveillance en intimidatie veel voorkomen.

JS: Kun je enkele concrete voorbeelden uit West-Afrika geven waar versleuteling surveillance, datadiefstal of het lekken van gevoelige informatie van journalisten en activisten heeft voorkomen? 

KA: ‎Ja, natuurlijk. In Nigeria vertrouwden journalisten en activisten tijdens de #EndSARS protesten op versleutelde apps zoals Signal en op VPN's om veilig samen te kunnen werken toen overheidstoezicht en internetbeperkingen toenamen. Versleutelde groepschats maakten het mogelijk om updates en beeldmateriaal te delen zonder bronnen bloot te stellen. In Ghana en Gambia hebben mensenrechtenorganisaties ook gebruik gemaakt van versleutelde cloud-opslag om interviews en bewijsstukken te behoeden van inbeslagname of lekken, in het bijzonder tijdens verkiezingen en protesten. Oftewel, versleuteling heeft ernstige schade weten te voorkomen in verschillende gevallen in West-Afrika.

JS: Wat zijn vandaag de dag de voornaamste bedreigingen of misvattingen over versleuteling, met name in gebieden waar de vrijheid van meningsuiting onder druk staat? 

KA: Een van de grootste misvattingen is dat versleuteling enkel criminelen helpt. In werkelijkheid beschermt het gewone burgers — daaronder journalisten, dokters, advocaten, en activisten — tegen datadiefstal en spionage. Helaas gebruiken sommige overheden “nationale veiligheid” als een reden om versleuteling te verzwakken of een achterdeurtje te eisen. Het gevaar is dat wanneer versleuteling eenmaal verzwakt is, iedereen kwetsbaar wordt. Een ander probleem is een gebrek aan bewustzijn — veel journalisten begrijpen nog steeds niet helemaal hoe versleuteling werkt of waarom het essentieel is voor hun veiligheid.

‎JS: Hoe kunnen regeringen een balans vinden tussen veiligheidszorgen, het recht op privacy en de noodzaak tot versleuteling om de vrijheid van meningsuiting en mensenrechten te beschermen? 

KA: Het gaat om het opbouwen van vertrouwen en transparantie. Overheden kunnen legitieme veiligheidsoverwegingen opvolgen zonder versleuteling te ondermijnen. Dat houdt in dat er duidelijk toezicht op surveillance moet zijn en dat onderzoeken doelgericht zijn, geen algemene monitoring. De VN en de Afrikaanse Verklaring der Internetrechten erkennen beide versleuteling als onderdeel van het recht op privacy en vrije meningsuiting. Dus in plaats van een verbod zouden overheden juist moeten investeren in cyber-capaciteit en wetten inzake gegevensbescherming die de rechten van burgers respecteren.

‎JS: Wat voor gereedschappen, gewoontes of werkwijzen zou je journalisten en mensenrechtenverdedigers aanraden om hun digitale veiligheid te versterken met behulp van versleuteling? 

‎KA: Begin klein, maar wees consistent. Gebruik end-to-end versleutelde apps zoals Signal voor gevoelige gesprekken. Zet apparaatversleuteling aan op je telefoon en laptop. Voor e-mail kun je veilige diensten zoals ProtonMail gebruiken. Maak altijd een back-up in versleutelde mappen of drives. En vergeet nooit de basics — update je software, gebruik sterke wachtwoorden en schakel two-factor authentication in. Het allerbelangrijkste: ga naar trainingen voor digitale veiligheid. Organisaties als Human Rights Journalists Network Nigeria, Paradigm Initiative, Access Now en het Tor Project bieden praktische gereedschappen en begeleiding die een groot verschil kunnen maken.