De Amu Darya-rivier stroomt door Urgench, Oezbekistan. Screenshot van de video “Amu Darya: River to a Missing Sea | Preview | Coming Soon” door Journeyman Pictures‘ YouTube. Rechtmatig gebruik.

Dit artikel is geschreven door Shukhrat Hurramov en Konstantin Agafonov voor Vlast.kz en gepubliceerd op 14 maart 2025. Een bewerkte versie is opnieuw gepubliceerd door Global Voices, als onderdeel van een wederzijdse inhoudelijke overeenkomst.

Rijst is het belangrijkste landbouwgewas en voedingsmiddel in Oezbekistan. De klimaatcrisis heeft gevolgen voor de twee belangrijkste rivieren in de regio. Door de daling van het waterpeil van de Amu Darya rivier moeten de boeren uit  de traditionele gebieden waar rijst wordt verbouwd, verhuizen naar de oevers van de Syr Darya rivier.

De laatste vijf jaar is het tekort aan water, de belangrijkste bron bij het verbouwen van rijst, dramatisch toegenomen. Sinds 2000 stroomde er steeds minder regenwater naar de beneden- en middenloop van de Amu Darya rivier. Verschillende voorspellingen geven aan dat de afvoer van regenwater de komende jaren zal afnemen. De onttrekking van regenwater voor irrigatie aan de Amu Darya is niet meer voldoende voor het verbouwen van rijst.

Rijst is cruciaal

Rijst is een van de belangrijkste landbouwgewassen van Oezbekistan en het hoofdgerecht van de 37 miljoen inwoners. Het land kent ook een“plov (pilaf) index,” vergelijkbaar met de Amerikaanse “Big Mac index.” Deze statistieken worden vaak buiten de officiële kanalen om gebruikt bij het bepalen van de koopkracht.

Een YouTube-video over de plov-index in Oezbekistan.

Rijst is niet alleen het belangrijkste voedingsmiddel als maaltijd, maar is ook te vinden in veel andere gerechten in de Oezbekistaanse keuken, zoals mastava, shavla en  moshkichiri.Volgens officiële statistieken bedraagt de jaarlijkse rijstconsumptie per hoofd van de bevolking in Oezbekistan gemiddeld ongeveer 10 kilogram. De vraag is groter dan het aanbod, waardoor de rijst uit andere landen moet worden ingevoerd.

Vertrek uit het land van onze voorouders

Khorezm, in het noordwesten van het land, behoort tot een van de belangrijkste regio's met rijstteelt, met vanouds ongeveer 40 procent van de totale oogst  in het land. Toch hebben jaren van droogte en een tekort aan water, bestemd voor irrigatie van de rijstvelden, ervoor gezorgd dat het leven van de lokale rijstboeren compleet op z'n kop is gezet.

Voor Bakhodir Elmurodov, 58, betekent rijstbouw een familietraditie. Zijn jeugd in zijn geboortestreek Khorezm bracht hij door tussen de rijstvelden aan de oevers van de rivier Amu Darya, waar hij zijn ouders op de boerderij hielp. Volgens hem is rijst niet alleen een landbouwgewas, maar een manier van leven, waar generaties van zijn voorouders mee zijn opgegroeid.

Bakhodir Elmurodov. Foto Shukhrat Hurramov. Gebruikt met toestemming.

Op de eerste oogstdag in 2024 werd het gewas door drie mensen op de nieuwe boerderij van Elmurodov in de maaidorser overgeladen.

“Dit is mijn eerste oogst op een ‘onbekend’ perceel in de regio Syrdarya, bijna 1.000 kilometer ver van mijn geboortegrond Khorezm. In Khorezm was er een tekort aan water, waardoor ik mijn landerijen – waar ik mijn hele leven rijst heb verbouwd – moest verruilen”, vertelde de boer.

Elmurodov hoopte dat de regering mettertijd de rijsttelers bij een watertekort zou ondersteunen. Maar de overheidssteun kwam te laat. Pas half februari en tien maanden nadat Elmrodov was verhuisd, nam de Oezbekistaanse regering een motie aan om de rijsttelers tegemoet te komen. Voordat Elmurodov vertrok, realiseerde hij zich dat er in zijn geboortestreek Khorezm binnenkort geen rijst meer zou kunnen worden verbouwd.

Klimaatverandering is de belangrijkste oorzaak van het watertekort in Centraal-Azië. Door hogere temperaturen en minder regenval wordt er water aan de spaarbekkens onttrokken, waardoor de stroomsnelheid van het water in de rivieren afneemt. Dan hebben we het nog niet eens over de andere gevolgen door klimaatverandering, zoals het smelten van de gletsjers, die verantwoordelijk zijn voor 25 procent van de totale stroomsnelheid in de regio.

Door inefficiënte irrigatietechnieken is het probleem onbeheersbaar geworden. Oezbekistan verspilt te veel water, en niet alleen in de landbouw. In 2024, stond het land als vierde op de wereldranglijst wat betreft het waterverbruik per hoofd van de bevolking.

Vertrek naar Syrdarya

In April 2024 vertrok Elmurodov naar de Syrdarya-regio. Daar pachtte hij 10 hectare land en nam vier mensen aan om een nieuw gewas te verbouwen.

Volgens hem zijn de omstandigheden voor het verbouwen van rijst in dit gebied gunstiger, omdat het grondwater dichter aan de oppervlakte  staat.

“Na irrrigatie op de rijstvelden wordt het water niet onmiddellijk door de bodem opgenomen, maar in Khorezm wel. Nu blijft het water op het land staan, waardoor rijstbouw zeer winstgevend is.”

“Rijst is een gewas dat veel water vereist. Door ons hete en droge klimaat gebruiken de rijsttelers grote hoeveelheden water. Voor de rijstteelt in Syrdarya is ongeveer 15-20.000 kubieke meter water per hectare vereist en in Khorezm ongeveer 25.000″, vertelde Vadim Sokolov bij het International Fund for Saving the Aral Sea aan Vlast.

Vadim Sokolov. Foto Shukhrat Hurramov. Gebruikt met toestemming.

Op een totaal van 50 ton rijst was de opbrengst per hectare 5 ton. Elmurodov denkt dat bij een volgend succesjaar, hij zijn gezin in Khohrezm kan laten overkomen. Hij is van plan om nog eens 20 hectare land te pachten.

Boer Farkhod Karabekov uit de Syrdarya-regio hoopt ook zijn geluk in de rijstteelt te gaan beproeven. Voordat hij overstapte op meloenen en groenten, verbouwde hij tot 2017 katoen en graan op zijn boerderij. In 2024  besloot hij om op 57 hectare land rijst te verbouwen.

“Vanwege voedselzekerheid  besloten we om rijst te verbouwen, zodat iedereen genoeg te eten zou hebben. Ook economische motieven speelden een rol, omdat de rijstprijzen de laatste paar jaar sterk zijn gestegen. Er is een tekort op de markt”, aldus de boer.

Hij vertelt dat ze dankzij een overvloedige regenval een goed jaar achter de rug hadden, met een rijke rijstoogst van ongeveer acht ton per hectare, en van de allerbeste laser-rijstvariëteit.

“Onze rijsttelers zijn boeren uit Khorezm, met een jarenlange ervaring. Daarom besloten we om een samenwerking met ze aan te gaan. Vergeleken met het rendement in Khorezm zijn onze verwachtingen zelfs overtroffen”, zegt  Karabekov.

Introductie van nieuwe technieken

Volgens Sokolov is het zoutgehalte van de bodem in de landbouw in Oezbekistan een van de belangrijkste problemen. Door zout gaat de bodemkwaliteit achteruit. Om dit probleem aan te pakken, moeten de boeren het zout in de herfst en in de winter uit de grond wassen. Maar hiervoor is tot 4.000 kubieke liter water per hectare nodig.

“Nieuwe biotechnologieën zijn in opkomst. Speciale biologische stoffen die het zout ‘opeten’ worden gebruikt bij het wassen van de grond tijdens irrigatie”, zegt Sokolov.

Op de boerderij van Karabekov wordt gebruik gemaakt van gerecycled water, drainage en afvoerwater. Bij gebruik van afvoerwater, afkomstig van de rijstvelden en bestemd voor constante irrigatie, moet eerst de chemische samenstelling worden bepaald. Hiervoor moest de boer bijna UZS 500 miljoen (€ 34.000) in nieuwe technologieën investeren.

Karabekov is blij met het resultaat.

“Het grondwater staat laag. Sinds vier jaar gebruiken we gerecycled water. Het land heeft er geen schade van ondervonden. Het zoutgehalte is laag en de opbrengst is goed.”

Farkhod Karabekov. Foto Shukhrat Hurramov. Gebruikt met toestemming.

De afgelopen jaren is Oezbekistan actief begonnen met de introductie van waterbesparende technologieën bij irrigatie, en met variëteiten aan gewassen die bestand zijn tegen droogte, waaronder rijst.

Op het gebied van waterverbruik staan we wereldwijd nog steeds in de top tien, maar we hebben al vooruitgang geboekt. De laatste vier jaar hebben we gemiddeld 8,6 miljard kubieke meter minder water verbruikt, vergeleken met de voorafgaande tien jaar (2011 tot 2020)”, vertelde Sokolov.

Het afgelopen jaar werden migranten, geboren in Oezbekistan, opnieuw gewaardeerd. Ze worden niet meer gezien als goedkope wegwerp-arbeidskrachten zonder enige kennis, maar als ervaren boeren die de oevers van de steeds ondiepere oevers van de rivier Amu Darya vaarwel hebben gezegd.

Boeren die rijst willen blijven verbouwen, moeten wel naar  Syrdarya verhuizen, want dat is de enige regio waar ze – ondanks de klimaatcrisis – nog terechtkunnen. Maar het is niet duidelijk of de huidige overheidssteun voor de boeren genoeg is. Maar belangrijker is, dat we nog niet weten of er in de Syrdarya-regio genoeg water en land is waar alle boeren mee kunnen leven.