Jassen van Afghaanse studenten hangen aan de muur tijdens de ‘Terug naar school’-campagne die door de Afghaanse regering is gelanceerd met steun van UNICEF. Hierdoor gaan 1,7 miljoen Afghaanse jongens en meisjes weer naar school. Foto gemaakt door Eskinder Debebe, gebruikt met toestemming.

Door Clarisse Sih en Bibbi Abruzzini

Voor miljoenen jonge vrouwen en meisjes in Afghanistan is onderwijs vandaag de dag niet zomaar een recht. Het is een daad van verzet. Sinds de Taliban in 2021 opnieuw de macht greep, is hun toegang tot onderwijs meedogenloos afgenomen.

Op zondag 15 augustus 2021 werd Afghanistan wakker in een nieuwe realiteit. Een vrouw, die anoniem wil blijven, herinnert zich dat ze naar buiten ging en van een winkelier hoorde dat de Taliban de hoofdstad Kabul had overgenomen. De sfeer was gespannen; angst en onzekerheid stonden op ieders gezicht geschreven. Mensen haastten zich naar huis, velen met een bezorgde blik. Net voor de terugkeer van de Taliban leek de toekomst nog veelbelovend.

‘Ik heb veel gehuild, want ik wist dat al mijn dromen en hoop waren verwoest.’ Door de onzekerheid over het leven onder Talibanbewind besloot het gezin Kabul te verlaten en terug te keren naar hun dorp in Dara-e-Pech, in de noordoostelijke provincie Kunar.

Het begin van een donkere periode

‘Sinds de Taliban opnieuw aan de macht is, zijn alle vrouwenrechten en activiteiten in Afghanistan geschonden en stilgelegd’, vertelt Hela, een deelnemer aan het Leiderschapsprogramma van Afghans for Progressive Thinking (APT).

APT is een non-profitorganisatie die door jongeren in Afghanistan wordt geleid en zich actief bezighoudt met mensenrechten, en met vrouwenrechten in het bijzonder. Tegelijkertijd verbetert APT de toegang van meisjes tot onderwijs door middel van creatieve en effectieve initiatieven. Sinds de oprichting in 2010 heeft APT meer dan 60.000 jongeren bereikt in 34 provincies met manieren om leiderschap, onderwijs en een vreedzame cultuur te bevorderen.

‘Zoals duisternis een kamer omhult waarin elke lamp is stukgeslagen, zo zijn ook de harten van talloze Afghaanse meisjes gebroken en verduisterd door wanhoop en verlangend naar een sprankje hoop’, zegt een anonieme vrouwelijke deelnemer aan een APT-initiatief.

Ajmal Ramiyar, directeur van APT, weigert de dromen van deze meisjes verloren te laten gaan.

‘Op een dag zal niemand meer worden uitgesloten vanwege zijn of haar geslacht, en zal geen enkel kind de toekomst tegemoet gaan zonder onderwijs,’ vertelt hij in een interview met Bibbi Abruzzini van het wereldwijde burgernetwerk Forus.

Ajmal weet uit eigen ervaring wat het betekent om door oorlog ontheemd te raken. Zijn strijd voor onderwijs voor iedereen begon al toen zijn familie in 1996 Afghanistan ontvluchtte, toen de Taliban voor het eerst aan de macht kwam. Zijn zussen mochten toen niet meer naar school.

Vandaag de dag blijft hij als advocaat in ballingschap vechten voor mensenrechten. Met APT heeft hij meerdere initiatieven opgezet, waaronder een lagere school voor ontheemde kinderen in Afghanistan en het Afghan Youth Representative program met de Verenigde Naties.

Afghanen vormen een van de grootste vluchtelingenpopulaties ter wereld, met 2,6 miljoen geregistreerde vluchtelingen wereldwijd en nog eens 3,5 miljoen ontheemden in eigen land die hun huizen zijn ontvlucht op zoek naar veiligheid.

Na meer dan vier decennia van conflict, natuurrampen, diepe armoede en voedseltekorten verkeert Afghanistan nog altijd in een humanitaire crisis. Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR bereikt de veerkracht van vluchtelingen, ontheemden en de opvang voor deze mensen ‘langzaamaan haar grens’.

Doordat de Taliban aan de macht kwam in 2021 daalde de veiligheid en kansen voor mensen. Het aantal mensen dat hierdoor wordt gedwongen te vluchten zal naar verwachting verder toenemen.

Onderwijs als verzet tegen onderdrukking

Het is inmiddels al meer dan 1.200 dagen geleden sinds Afghaanse meisjes verboden werden om naar school te gaan na het basisonderwijs. Terwijl jongens op 22 maart 2025 weer aan hun middelbare school begonnen, blijven meisjes uitgesloten zonder dat er plannen zijn voor hun terugkeer naar het onderwijs. Volgens UNICEF zijn alleen dit jaar al bijna 400.000 extra meisjes hun recht op onderwijs kwijtgeraakt, waarmee het totaal op 2,2 miljoen komt.

Deze beperking weerspiegelt het eerdere bewind van de Taliban (1996–2001), toen meisjesonderwijs na de basisschool ook verboden was. Historisch gezien staat de toegang van meisjes tot onderwijs al langer ter discussie, met een aanzienlijke terugval onder Habibullah Kalakani in 1929, tijdens de Mujahideen-oorlog (1992-1996) en opnieuw onder de Taliban sinds augustus 2021.

Voor de eerste machtsgreep van de Taliban in 1996 kende Afghanistan nog een relatief inclusief onderwijssysteem, met meer dan 230.000 meisjes op school en duizenden vrouwen in professionele en onderwijzende functies. Al die vooruitgang is tenietgedaan.

Afghanistan staat momenteel onderaan (177e plaats) op de Women, Peace, and Security Index, wat het verwoestende effect van het onderwijsverbod illustreert. Ajmal en zijn team bij APT weigeren het verbod op onderwijs voor meisjes te accepteren. Ze zetten zich in om de ‘gesmoorde stemmen van jonge vrouwen’ te laten horen en geven ‘een podium aan de gedachten van degenen die nu getroffen worden door dit beleid dat mensenrechten schendt’.

We had two choices: walk away and let 20 years of progress disappear, or find new ways to support Afghan youth. We chose the latter.

We hadden twee keuzes: wegkijken en twintig jaar vooruitgang laten verdwijnen, of nieuwe manieren vinden om Afghaanse jongeren te steunen. We kozen voor dat laatste.

APT ontwikkelde innovatieve lesprogramma’s om onderwijs levend te houden, met een focus op online leren dat fysieke schoolbeperkingen omzeilt. Via mentorprogramma’s worden Afghaanse meisjes gekoppeld aan internationale experts. Er ontstaat zo een veilige omgeving waar ze kunnen schrijven, hun verhalen delen en actievoeren. Hun artikelen en beleidsvoorstellen worden gepubliceerd om hun stem wereldwijd te versterken.

Even if they cannot enter a classroom, we will find ways to ensure they continue learning.

Zelfs als ze geen klaslokaal meer kunnen betreden, zorgen wij ervoor dat ze kunnen blijven leren.

Een groep Afghaanse vrouwen, voormalige vluchtelingen die net zijn teruggekeerd uit Iran, verzamelt zich in een teruggekeerd vluchtelingenkamp van de UNHCR in Sari Pul, Afghanistan. Foto door Eric Kanalstein. Gebruikt met toestemming

Geletterdheid als wapen tegen onderdrukking

Voor Ajmal betekent geletterdheid meer dan alleen kunnen lezen en schrijven. Het is een wapen tegen onderdrukking: ‘Geletterdheid geeft mensen de vaardigheden om onderdrukkende structuren te doorbreken en op te komen voor hun rechten.’

Drie jaar na de machtsgreep door de Taliban heeft het onderwijsverbod niet alleen een fundamenteel recht afgenomen, maar ook een diepe mentale gezondheidscrisis veroorzaakt onder jonge vrouwen.

APT heeft recent verhalen van jonge Afghaanse vrouwen gedeeld over de negatieve impact van het Talibanbeleid op hun mentale gezondheid, met dagelijkse worstelingen rond trauma, angst, depressie en suïcidale gedachten.

82 procent van de Afghaanse vrouwen meldt dat gevoelens van angst, isolement en depressie dit jaar zijn toegenomen en dat cijfer zal alleen maar stijgen nu vrouwen steeds verder uit het openbare leven worden geweerd.

Hoewel Ajmals inzet internationaal steeds meer aandacht krijgt, blijft de strijd doorgaan. Hij roept op tot wereldwijde steun voor door Afghaanse initiatieven zoals APT, die middelen nodig hebben om hun werk voort te zetten. Beurzen voor Afghaanse meisjes zijn essentieel om toegang tot onderwijs te waarborgen. Het delen van hun verhalen en publicaties helpt hun strijd zichtbaar te houden.

Bovendien is het van belang om overheden ter verantwoording te roepen en politici onder druk te zetten om de onderdrukkende regels van de Taliban aan te pakken. Dit is essentieel in de strijd voor rechtvaardigheid en mensenrechten in Afghanistan.

Protecting the rights of Afghan women is not just Afghanistan’s responsibility — it is a global duty.

Het beschermen van de rechten van Afghaanse vrouwen is niet alleen de verantwoordelijkheid van Afghanistan; het is een mondiale plicht.

In de woorden van Sona, een student binnen het APT-netwerk: ‘Ik denk dat we meer verdienen dan wat we nu hebben.’

De strijd voor gendergelijkheid is niet te winnen zonder onderwijs. Zoals Ajmal zegt:

Afghan women don’t need saving. They need access to opportunities. And when they get them, they will show the world just how powerful they are.

Afghaanse vrouwen hoeven niet gered te worden. Ze hebben toegang tot kansen nodig. En als ze die krijgen, zullen ze de wereld laten zien hoe krachtig ze zijn.

Tamana, deelnemer aan het APT Mentorprogramma, voegt daaraan toe: ‘De zin die mij altijd motiveerde was: ”Iedereen die of alles wat je in de weg staat en je voortgang belemmert, is een teken dat je op het juiste pad zit. Als je volhoudt, zul je grote vooruitgang boeken”.’

Dit artikel, geschreven door Clarisse Sih en Bibbi Abruzzini, maakt deel uit van de #MarchWithUs-campagne – een serie verhalen van activisten voor gendergelijkheid van over de hele wereld.