Dit artikel, geschreven en geredigeerd door Guilherme Cavalcanti, werd oorspronkelijk op 10 april 2025 gepubliceerd en geredigeerd op de website van Agência Pública. Deze geredigeerde versie  is opnieuw gepubliceerd, als onderdeel van een wederzijdse onderlinge overeenkomst met Global Voices.

De gevolgen van de klimaatcrisis zijn duidelijk zichtbaar in de visserij, de zelfvoorzienende landbouw en de gezondheid van mensen, waardoor de dagelijkse gewoonten en leefwijze in de verschillende regio's van Brazilië moesten worden aangepast. Hiermee werden inheemse jongeren van verschillende etnische afkomst geconfronteerd. Dat deelden ze met de Agência Pública, tijdens het grootste landelijke gemeenschappelijk optreden van inheemse mensen, de Free Land Camp (Acampamento Terra Livre -ATL), dat elk jaar in april plaatsvindt.

“Onze visserijmethoden zijn niet meer zoals acht [of] zes jaar geleden. Bananal Island (het grootste riviereiland ter wereld), kende vorig jaar veel branden. Het is een optelsom van verschillende factoren die van invloed zijn. In het geval van mijn Karajá volk, dachten we nooit dat er op een dag niet genoeg vis zou zijn. Om te vissen moeten we een speciaal meer opzoeken, weet je?” vertelde de 25-jarige Maluá Silva Kuady Karajá. 

Ze benadrukte dat de de toename van de opwarming van de aarde niet alleen wetenschappelijk is bepaald. “Er is veel ingrijpend veranderd, zoals het bioom, de fauna en onze leefwijze. Verder hebben we andere problemen die de klimaatkwestie overstijgen”, vertelt de jonge inheemse vrouw.

Een van de belangrijkste prioriteiten bij het evenement dit jaar, is het coördineren en veiligstellen van de inheemse actievoering tijdens de COP30, de VN-klimaatconferentie die in november in Belém, Brazilië, wordt gehouden. De campagne “The Answer Is Us,” door de  Organisatie van Inheemse Volkeren van Brazilië (Apib), heeft als doel om de aparte status van de landen met inheemse bevolking duidelijk te benoemen bij de milieudoelstellingen van de Amazone-landen.  

“Praten over het milieu zonder de inheemse bevolking is op z'n minst problematisch, vooral in ons land, waar de belangrijkste natuurlijke hulpbronnen zich op eigen grondgebied bevinden”, zegt  Maluá. Ze benadrukt dat hun strijd voor landbehoud niet bedoeld is om er economisch beter van te worden, maar meer om milieu-uitdagingen op de kaart te zetten. “[Deze discussie] heeft gevolgen voor veel zaken die onderdeel zijn van de essentie van ons dagelijks leven.”

Volgens MapBiomas, een platform ter ondersteuning van het in kaart brengen van ontbossing en landgebruik in Brazilië, nemen de inheemse grondgebieden 13 procent van de totale oppervlakte van het land in beslag, maar tellen ze voor slechts 1 procent mee wanneer het gaat om het verlies aan inheemse vegetatie tussen 1985 en 2023.

‘We kunnen niet planten’

Inheemse jongeren dragen tijdens het  ATL-kamp een poster met de tekst “Inheemse jeugd- Plant de toekomst met de kracht van onze voorouders.”. Foto Guilherme Cavalcanti/Agência Pública.

Yan Mongoyo, 21, woont in een overgangsgebied tussen de biomen van het Atlantic  Forest en de Caatinga, in het zuidoosten van de staat Bahia, ten noordoosten van Brazilië. Hij vertelde dat door de voortdurende droogte het gezin op allerlei manieren werd belemmerd bij het uitoefenen van hun boerenbedrijf. “Het is te droog, waardoor we geen gewassen kunnen planten. Het heeft een beetje geregend zodat we konden planten, maar de gewassen gingen dood. Daarom maken we ons grote zorgen, omdat onze gemeenschap niet over leidingwater kan beschikken dat per vrachtwagen wordt aangevoerd, en is bestemd voor drie gezinnen. Dus kunnen we geen gewassen planten. De lokale bevolking moet er het meest onder lijden, vooral degenen die in de familielandbouw werken.”

Yan heeft ook kritiek op de sterke opkomst van de landbouwindustrie in inheemse gebieden, vooral in regio's die historisch gezien door de media en de staat in de steek zijn gelaten.

“Ongeacht de regio, toch zullen de veeboeren ons grondgebied binnenvallen en alles vernietigen wat ze tegenkomen, terwijl wij moeten lijden. Het is een uitdaging waar alle inheemse mensen mee te maken krijgen”, vertelde hij. “Ik heb sommige kranten erop nagelezen, maar mijn eerste indruk is dat ze van ons te veel als een stereotype  neerzetten. Over het algemeen hebben ze het over het Amazone-gebied en alles wat daar mee samenhangt, maar ze vergeten de andere biomen die ook erg belangrijk zijn. De regio Caatinga en Cerrado lijden erg onder de agrarische- en  klimaatproblemen”, merkte hij op.

Het stilzwijgen over de situatie in de  regio Cerrado probeert Leticia Awju Torino Krikati, 20, te doorbreken. Ze is gemeenteraadslid in de gemeente Montes Altos en het enige inheemse vrouwelijke parlementslid in de staat Maranhão. Ze wil het belang van het bioom in het land bespreekbaar maken, ‘omdat daar de bronnen van veel van  de grootste rivieren zijn te vinden en daarom hydrografisch enorm belangrijk zijn’.

Volgens Leticia ontmoet ze problemen bij het ter sprake brengen van milieuvraagstukken bij de ontwikkeling van het gemeentebeleid in Montes Altos, aangezien daar nog  geen secretaris voor milieuzaken is. “Dit heeft ook gevolgen voor de discussies over klimaatverandering in de inheemse gebieden. We hebben een ministerie van Inheemse Zaken, maar dat moet ook met andere ministeries overleggen.”

Ze herinnerde eraan dat het Krikati-volk, haar etniciteit, nog steeds wacht op het besluit van het gerechtshof om hun gebieden daadwerkelijk aan hen over te dragen. Volgens het Sociaal-Milieu Instituut zijn meer dan 250 juridische processen over het vaststellen van de grenslijnen van inheemse gebieden in Brazilië nog steeds niet afgehandeld. Het marco temporal-voorstel (tijdmarkering), waarbij inheemsen alleen het recht zouden moeten hebben op het opeisen van land op het moment dat ze daar woonden, volgens de grondwet van 1988, werd door het Nationale Congres in de wet opgenomen. Dit, ondanks dat het door het Hooggerechtshof (Supremo Tribunal Federal, STF) als onwettelijk werd beschouwd.

Illegale mijnbouw en voedsel

“Tegenwoordig hebben inheemse mensen het over agro-ecologie, een ecologische en traditionele benadering van de landbouw”, constateerde Evelin Cristina Araújo Tupinambá, een 27-jarige professor geografie in de stad Goiânia. Als verklaring voor de klimaatverandering legt ze tijdens haar college een verband tussen de wetenschap en de voorouders, maar ook de relatie tussen inheemse gemeenschappen en natuurbehoud.  

Evelin benadrukte ook dat de zorgen en prioriteiten van de inheemse bevolking uiteenlopen, afhankelijk van de streek waar ze wonen en ervaringen. Zelf woonde ze jaren in de hoofdstad van de staat Goiás,  in het centraal-westen van Brazilië, een van haar belangrijkste probleemgevallen bij het natuurbehoud van de Cerrado-regio. Ze vergelijkt de situatie met de mensen in het Amazone-gebied waar ze vandaan komt. Daar worden de mensen met verschillende uitdagingen geconfronteerd, zoals houtkap, illegale winning van hulpbronnen en vervuiling van de rivier.

“De situaties zijn niet vergelijkbaar, maar wel met elkaar verweven, nietwaar? Daarom denk ik dat onze inspanningen op elkaar aansluiten. Zelfs als we het hebben over verschillende grondgebieden en biomen, strijden we  samen voor hetzelfde doel”, zegt Evelin. “Hier ligt onze kans om onze grieven officieel over te brengen. Nu kunnen we direct de plenaire debatten in het parlement bijwonen. Daar richten we ons rechtstreeks tot de mensen die – staatsrechtelijk gezien – dingen voor elkaar krijgen.”

Maria Lilane, 24, die afstamt van het Baniwa-volk van São Gabriel da Cachoeira, in de Noord-Braziliaanse staat Amazonas, ziet het milieu als ‘een tweede huis’. Wanneer dat volgens haar wordt vernietigd, geldt dat ook voor haar eigen leven. Ze bekritiseert de voedselongelijkheid in Brazilië, dat een van de grootste voedselproducenten wereldwijd is, maar toch is er geen garantie dat iedereen over gezond voedsel kan beschikken.“ Voedsel is enorm duur. En het is ook verontreinigd. Hoezeer men ook probeert om gezond voedsel te produceren, toch weten we dat tegenwoordig al het geïndustrialiseerde voedsel heel veel pesticiden bevat. Dit heeft niet alleen grote gevolgen op de levens van inheemse volkeren, maar ook voor alle Brazilianen  in het algemeen.”