Makran IGV (infanteriegevechtsvoertuig) en gemoderniseerde T-72. IRGC Ground tentoonstelling, 27 juni 2020. Afbeelding door Mohammad Mohsenifar voor Fars Media Corporation via Wikimedia Commons. CC BY 4.0

Volgens recente data gepubliceerd door Iran Open Data Center, zal het Iraanse defensiebudget 16,7 miljard dollar (ongeveer 15 miljard euro) bereiken in de loop van 2024, wat een stijging is van 20 procent ten opzichte van vorig jaar. Hierdoor zal het nationaal budget van Iran voor 25 procent bestaan uit uitgaven voor militaire doeleinden. Deze aanzienlijke stijging van het militair budget gebeurt op een moment waarbij de Iraanse economie de enorme inflatie en dalende koopkracht niet aankan.

Niet alleen in Iran, maar ook elders op de wereld krijgen militaire uitgaven voorrang te midden van economische stagnatie. Landen in het Midden-Oosten, en in andere delen op het continent, Europa en de VS geven meer uit aan defensie als reactie op toenemende conflicten en een verhoogd veiligheidsrisico.

Regionale en globale dynamieken

De stijging van de Iraanse militaire uitgaven is geen geïsoleerd geval. De prioriteiten op vlak van defensie worden voor Teheran mee bepaald door de escalatie van de oorlog die Israël voert tegen Palestina en Libanon, en de rivaliteit met landen zoals Saudi-Arabië. Israël heeft recent een lid van Hamas, Ismail Haniye, vermoord in Teheran waarbij er ook meer dreigingen worden gestuurd naar Iran toe. In 2023 steeg het Israëlisch defensiebudget met 24 procent tot een waarde van 27,5 miljard dollar (25 miljard euro). Deze stijging wordt beïnvloed door de verwoestende campagne in de Gazastrook, waar Israël al meer dan 70 000 ton aan explosieven heeft gedropt de laatste zes maanden. Dit is dubbel zo veel explosieve kracht dan de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki bij elkaar gerekend. Recent heeft het land ook bommen gedropt op Libanon, met veel schade tot gevolg, waarbij bijna 2000 mensen zijn omgekomen [AR] volgens de Libanese minister van volksgezondheid.

Van alle landen in het Midden-Oosten, blijft Saudi-Arabië wel de grootste hoeveelheid geld uitgeven aan defensie, waarbij ze gebruikmaken van de grote rijkdommen die olie hen biedt, om hun dominante positie in de regio te kunnen verzekeren. In Iran staat men daarentegen voor een grotere uitdaging om militaire uitgaven constant te houden omdat het te kampen heeft met strenge economische sancties en inflatie, waardoor zulke militaire investeringen een zwaardere last zijn op hun economie.

De opbouw van het defensief vermogen in deze landen reflecteert de bredere context van de confrontatie tussen de VS en Iran. Zowel de Verenigde Staten als Israël hebben een agressieve houding getoond naar Iran toe, waarbij ze bezorgd zijn over de nucleaire ambities van Teheran en de invloed die ze hebben op proxy-oorlogen in de regio.

Terwijl Israël en Saudi-Arabië hun defensiebudget vergroten, wordt Iran ook gedreven door de toenemende dreiging van de militaire aanwezigheid van de VS in de regio. De VS onderhoudt namelijk een netwerk van militaire basissen in het Midden-Oosten, van Qatar tot Irak, waarbij ze een strategisch probleem vormen voor Iraanse militaire ambities. Deze dynamiek zorgt voor een wapenwedloop waarbij voor iedere speler een stijging in het militaire budget als essentieel wordt geacht en er een vicieuze cirkel ontstaat van voortdurende militarisering.

De rol van de IRG breidt uit

Een groot aandeel van het groeiende defensiebudget van Iran gaat naar de Islamitische Revolutionaire Garde (IRG), een machtige entiteit die zowel militair als economisch invloed heeft in het land. De reikwijdte van de IRG strekt ver buiten gewone militaire operaties. De organisatie controleert een uitgebreid netwerk van ondernemingen en industrieën, waaronder de bouwsector, telecommunicatie en de oliesector. Deze financiële onafhankelijkheid zorgt ervoor dat ze geen behoefte heeft aan overheidsinvesteringen en de grondstoffen van het land steeds meer in hun greep kan houden.

Volgens SIPRI, een Zweeds onderzoeksinstituut, is het aandeel van militaire uitgaven die naar de IRG gaat gestegen van 27 tot 37% tussen 2019 en 2023, waardoor Iran vierde staat op vlak van militaire uitgaven in het Midden-Oosten in 2023.

Naast officiële uitgaves, zorgen de economische activiteiten van de IRG voor een extra onbekend aantal inkomsten, waardoor de volledige schaal van de militaire uitgaven van Iran moeilijk in te schatten is. Dit financieel netwerk geeft een beeld van de strategische nadruk die gelegd wordt op defensie ondanks de fragiele economie, met een inflatie van 35% en de prijzen van basisgoederen die de hoogte in schieten.

Een globale trend van militarisering

De militaire uitbreiding past binnen een bredere globale trend van stijgende militaire uitgaven, vooral in regio's waar conflicten escaleren. In Europa zijn militaire budgets massaal gestegen sinds de inval van Rusland in Oekraïne in 2022. Duitsland heeft de militaire uitgaven aanzienlijk verhoogd, waarbij er in 2022 een speciaal fonds van 100 miljard euro werd goedgekeurd om het leger te moderniseren.

Volgens een rapport van Greenpeace uit 2023, “zijn de militaire uitgaven in Duitsland in tien jaar gestegen met 42%.” Het huidige patroon dat heerst in Europa, dat lijdt onder economische druk, hoge inflatie en energiecrisissen tegelijk met steeds grotere militaire uitgaven, is vergelijkbaar met de huidige situatie in Iran. In beide regio's krijgen de militaire sectoren nu prioriteit over maatschappelijke investeringen, waardoor wereldwijd de landsveiligheid voorrang krijgt in een steeds onstabielere wereld.

In Oost-Azië wordt er merkbaar ook meer uitgegeven aan defensie ten gevolge van toenemende dreiging. Volgens SIPRI geeft China de op één na grootste hoeveelheid geld uit aan defensie, waar het militair budget is gestegen met 6 procent in 2023 ten opzichte van 2022, naar bijna 300 miljard dollar (270 miljard euro). Intussen is het militair budget van zowel Japan als Taiwan ook gestegen met 11 procent in dezelfde periode. Deze stijging is te wijten aan toenemende spanningen in de Zuid-Chinese Zee en de Straat van Taiwan, zeker met de extra druk die de VS op de regio uitoefent om invloed uit China in te perken.

Toenemende onstabiliteit

De toenemende investering in defensie in onder andere West-Azië, Europa en het Midden-Oosten, geeft weer hoe de wereld steeds onstabieler wordt op vlak van veiligheid, deels omwille van de VN en haar instellingen die niet kunnen garanderen de vrede te bewaren, diplomatiek op te treden en conflicten te voorkomen.

Landen die zich voorbereiden op mogelijke conflicten over de landsgrenzen heen, creëren een situatie waarbij de staatsveiligheid steeds meer gedefinieerd wordt door militaire macht in plaats van diplomatie. Zoals vermeld door Nan Tian, hoofdonderzoeker bij SIPRI, leggen “staten meer de nadruk op militair vermogen maar lopen ze daardoor het risico op een neerwaartse spiraal van actie-reactie in een volatiel geopolitiek landschap.”

In een tijd van economische druk, wordt de nadruk meer gelegd op militaire uitgaven en minder op maatschappelijke investeringen. Het feit dat deze globale spanningen zo nauw aan elkaar verbonden zijn, geeft weer hoe de wereld zich verder verwijdert van samenwerking en meer neigt naar conflict.