Tekening door Minority Africa, gebruikt met toestemming.

Dit verhaal met gevoelige inhoud is geschreven door Shuimo Trust en Nkengafack Eucharia en oorspronkelijk gepubliceerd door Minority Africa op 28 juli 2024. Een ingekorte versie is hieronder opnieuw gepubliceerd als onderdeel van een overeenkomst tot het delen van inhoud. 

Het was een bedrieglijk zonnige maandag in de omstreden noordwestelijke regio van Kameroen. De straten waren akelig stil, de winkels gesloten en taxi's afwezig. Het ging hier niet om een gewone vrije dag, maar om een “spookstad”, door de Engelstalige separisten opgelegd in hun oorlog tegen de Franstalige regering. Claudia, 21 jaar, stapte deze gespannen stilte in met de simpele missie om maandverband te kopen. Ze wist niet dat haar alledaagse boodschap zou uitmonden in een afschuwelijke beproeving en een levenslange psychosociale strijd.

“Plotseling klonken er schoten en ik ging terug naar huis. Ik liep ze tegen het lijf en ze vroegen mij wat ik buiten deed,” herinnert Claudia zich. “Het maandverband was zichtbaar, ze konden allemaal zien dat dit de reden was waardoor ik naar buiten was gegaan.”

De gewapende mannen waren niet overtuigd, blinddoekten Claudia en namen haar mee op een motor. En zo begon een huiveringwekkende tocht van vijf uur vanuit de stad Bamenda naar een onbekend bos.

“Een van de jongens begon seksuele avances naar me te maken”, vertelt Claudia. “Toen ik mij verzette, hield hij een zwaard tegen mijn hoofd en duwde me op de grond. Ik probeerde mij met mijn handen te verweren. Toen kwam de andere jongen, en die op mijn handen ging staan zodat ik mij niet verder kon verzetten”, zegt Claudia in tranen. “Hij drong bij me naar binnen, en toen hij klaar was, ging hij op mijn handen staan terwijl de andere jongen ook naar binnen drong.” Twee dagen lang was Claudia min of meer een seksspeeltje in de handen van haar ontvoerders. “Ik had zoveel pijn.”

Volgens het situatierapport van februari 2024 over Kameroen van het Bureau voor de Coördinatie van Humanitaire Aangelegenheden van de Verenigde Naties, worden de meeste overlevenden van gendergerelateerd geweld blootgesteld aan psychosociale gevolgen zoals isolatie, afwijzing, psychische stoornissen en zelfmoordgedachten. Hoewel sommige overlevenden steun krijgen van non-profitorganisaties, geeft het rapport aan dat schadelijke copingmechanismen kunnen leiden tot desastreuze gevolgen zoals drugsgebruik en prostitutie.

Sinds 2016, toen de crisis in het West-Afrikaanse land uitbrak, is het aantal gevallen van gendergerelateerd geweld explosief gestegen. Tussen februari en december 2020 heeft de VN circa 4.300 gevallen van gendergerelateerd geweld gerapporteerd in de conflictgebieden van Kameroen. De belangrijkste bevindingen van Protection Cluster, UNFPA mei 2023, onthulden dat gendergerelateerd geweld een wijdverspreide mensenrechtenschending tegen vrouwen en meisjes blijft, waaronder emotioneel geweld, huiselijk geweld en seksueel geweld.

Stella Eyabi, professional op het gebied van geestelijke gezondheid uit Buea, de hoofdstad van de Engelstalige zuidwestelijke regio, legt uit hoe mensen vatbaar zijn voor geestelijke gezondheidsproblemen in tijden van nood en crises.

“Sinds het begin van de Engelstalige crisis is er een eindeloze cyclus van geestelijke gezondheidscrises. De gevolgen zullen dus waarschijnlijk ook naderhand nog merkbaar zijn,” legt ze uit.

Eyabi, die tevens de oprichter is van DIBA Mental Health Counseling and Consultations, legt uit: “Het gaat niet alleen om de geest, maar ook om hoe de geest het lichaam kan beïnvloeden. Eén op de vijf mensen krijgt te maken met een trauma”, zegt ze. “Het aantal psychische stoornissen kan zich ontwikkelen en leiden tot gewelddadig gedrag en gevoelens van waardeloosheid en het aantal misdrijven, prostitutie en laaggeletterdheid verhogen. Als er niets aan gedaan wordt, kunnen deze traumatische gebeurtenissen leiden tot zelfmoord”.

Uit een rapport van Voice of America uit 2022 blijkt dat het aantal Kameroeners dat geestelijke gezondheidszorg zoekt met 100 procent is gestegen. Oorzaken voor deze ongebruikelijke piek zijn onder andere het gewapende conflict van de Engelstaligen en de gevechten met Boko Haram aan de noordgrens van Kameroen. Ondanks deze toename zijn er slechts twee overheidsziekenhuizen die zich bezighouden met geestelijke gezondheidsproblemen, respectievelijk in de politieke en economische hoofdsteden Yaoundé en Douala. Bovendien heeft Kameroen geen beleid voor geestelijke gezondheid.

De 24-jarige Fabiola heeft last van mentale stress, nachtmerries en paniekaanvallen als gevolg van meerdere verbanningen en blootstelling aan gruwelijke gebeurtenissen. Fabiola en haar moeder zochten wekenlang hun toevlucht in de rimboe. Bij terugkeer troffen zij hun huis in de as in hun geboortedorp Ndop, in de door de crisis getroffen noordwestelijke regio van Kameroen. Het was het begin van een nieuw tijdperk voor hen en ze hadden geen andere keuze dan te verhuizen naar Douala, aan de Franse kant van Kameroen, zo'n 320 km van huis.

Fabiola en haar moeder behoren tot de meer dan 638.000 binnenlandse ontheemden als gevolg van het gewapende conflict. Human Rights Watch schat dat ongeveer 1,7 miljoen mensen in deze regio's humanitaire hulp nodig hebben.

“Deze ervaringen zijn schadelijk… wonden die nooit meer te genezen zijn,” zegt Fabiola. “Er was geen moment waarop we niet op de vlucht waren. Toen we in het dorp Ndop waren, kwamen regeringstroepen naar het marktplein en begonnen te schieten. Toen ze weg waren, zagen we alleen nog maar dode lichamen. Terwijl ik dit vertel, zie ik de beelden nog precies voor me.”

Ze merkt op dat er in Douala geen veilige plek is, noch een luisterend oor om naar haar situatie te luisteren zonder haar te veroordelen. Volgens Fabiola begrijpen de mensen in Douala de gevolgen van de oorlogen niet omdat ze er niet direct door getroffen worden.

“Hier in Douala wordt niet geschoten, maar ik blijf schoten horen. Ik reageer heftig als er iets gebeurt en iedereen vind dat ik dramatisch doe,” zegt ze. Fabiola vergelijkt haar situatie met eeuwige wonden.  Haar enige lichtpuntje is haar christelijke geloof, in de overtuiging dat alleen God haar zal helpen.

Ze vervolgt: “Soms moet ik huilen, vooral als ik de beelden van al die dode mensen weer voor me zie.”

Terwijl gevallen van gendergerelateerd geweld veel voorkomen in deze door de crisis getroffen regio's, krijgen de slachtoffers weinig of geen psychologische zorg of geestelijke gezondheidszorg, vermeldt Relief Web.

Dit geldt ook voor Claudia, die na haar verkrachting moeite heeft met het verkrijgen van geestelijke gezondheidszorg. Hoewel ze graag hulpverlening wil, kan Claudia de maandelijkse kosten van 100 dollar hiervoor niet opbrengen. Ze kampt nu met een posttraumatische stressstoornis (PTSS), wat haar sociale leven en haar opleiding negatief beïnvloedt.

“Het gewapende conflict heeft ertoe geleid dat veel humanitaire noodhulpprogramma's voorzien in de fysieke behoeften van mensen die door het conflict getroffen zijn, waarbij er steeds minder middelen zijn. Er is weinig aandacht geweest voor het geestelijk welzijn van de slachtoffers, waardoor geestelijke gezondheid een van de meest verwaarloosde behoeften is van ontheemden tijdens de crisis,” vertelt Stella Eyabi aan Minority Africa.

Evert Ngefor, counselingspsycholoog bij PsyEduc Global Bamenda, legt uit dat de meeste overlevenden van gendergerelateerd geweld in een instabiele geestelijke toestand verkeren en dat ze eerst geestelijke gezondheidszorg moeten krijgen voordat ze juridische stappen kunnen ondernemen.

“Juridische stappen ondernemen is voor hen echter niet gemakkelijk, het is een hele procedure en vereist een goede mentale gezondheid. Als het al niet gemakkelijk is om in hun basisbehoeften te voorzien, dan zijn juridische stappen al helemaal vergezocht,” zegt Ngefor.

Hoewel ze zich de gezichten van de twee “jongens” die haar verkrachtten niet meer levendig kan herinneren, hoopt Claudia dat ze hoe dan ook op een dag zullen worden berecht.

“Ik voel me vreselijk elke keer als ik een donkere jongeman met een kettingslot zie. Het doet me denken aan mijn verkrachting,” zegt Claudia.

“Het leven is niet makkelijk geweest,” vervolgt ze met een schuchtere glimlach, “maar ik ben dankbaar dat ik het heb overleefd.”