Het humanitaire project “MASAM” voor het opruimen van landmijnen in Jemen. Foto MASAM. MASAM project,  CC BY-SA 4.0. Redelijk gebruik.

Net negen jaar, verloor Lamis Omar door een landmijnontploffing haar beide benen, terwijl ze met haar vriendinnen in Aden speelde, de tijdelijke hoofdstad van Jemen. Ondanks dit tragische voorval toonde ze een opmerkelijke veerkracht door het oprichten van de Mine Survivors Association Aden Branch in Jemen, om juist de strijd aan te gaan met met hetgeen haar mobiliteit had gekost. Momenteel leidt Lamis de organisatie.

Misschien denkt menigeen dat een Jemenitische vrouw die aan een rolstoel is gekluisterd, een depressie zou hebben ontwikkeld en haar leven zou hebben geruineerd, maar het tegendeel is waar. Ze brengt nu haar tijd door met het ondersteunen van vooral vrouwen die een mijnexplosie hebben overleefd, door het geven van trainingen om in hun  levensonderhoud te voorzien, ze economisch weerbaarder te maken en hen te adviseren bij het opzetten van hun eigen projecten.

Vandaag, op de International Day of Mine Awareness and Assistance in Mine Action, is het belangrijk om aandacht te vragen voor de enorme uitdaging wanneer het gaat om landmijnen in Jemen. Naast het gewapende conflict dat het land sinds 2014 teistert en het door de ergste humanitaire crisis in de afgelopen eeuw wordt getroffen, zijn er ook andere aspecten van het conflict die om aandacht vragen. 

In januari 2023 vonden er 41 incidenten van niet-ontplofte landmijnen in negen Jemenitische gouvernementen plaats, waarbij 32 burgers, onder wie 12 vrouwen en kinderen, op tragische wijze om het leven kwamen; 42 anderen werden gewond, waaronder 15 vrouwen en kinderen. Hierdoor moeten veel overlevenden levenslang met een lichamelijke beperking door het leven gaan.

Sinds 2014 hebben de Houthi-rebellen in het hele land meer dan een miljoen landmijnen gelegd. Dit volgens het MASAM-project, een door Saoedi-Arabië opgezet multilateraal humanitair project dat zich bezighoudt met het opruimen van landmijnen in Jemen. In bijna 18 van de 23 provincies vormen landmijnen een bedreiging. Sinds medio 2018 zijn middels het project meer dan 400.000 mijnen in heel Jemen opgeruimd.

De verwoestende gevolgen van landmijnen op Jemenitische vrouwen en meisjes

In Jemen heeft het leggen van landmijnen op grote schaal een meer onevenredige impact op vrouwen en meisjes dan op mannen. Dit benadrukt nog eens de urgentie om in actie te komen voor de bescherming en het welzijn van Jemenitische vrouwen.

Omdat in Jemen mannen vaker in de frontlinie staan of op zoek zijn naar werk, zijn de vrouwen vaak als eersten aangewezen om voor hun gezinnen te zorgen. Mensen op het arme platteland met beperkte toegang tot het onderwijs en de gezondheidszorg lopen daarom een groter risico om op landmijnen en niet-ontplofte munitie te stuiten.

De vele zoektochten naar water, brandhout en het ophalen van vee, maar ook wanneer ze hun veilige leefomgeving moeten verlaten om in hun levensonderhoud te voorzien, zoals het verzamelen van recyclebaar materiaal, verhoogt het risico om op een landmijn te trappen.

In de Jemenitische cultuur worden vrouwen met een lichamelijke beperking vaak als een last beschouwd en als potentiële echtgenotes genegeerd, wat hun problemen nog eens verergert. Daarom kampen deze vrouwen niet alleen met een lichamelijke beperking, maar ook met een levenslang emotioneel trauma.

Hoe landmijnen en klimaatverandering humanitaire crises verergeren

Landmijnen zijn niet alleen een bedreiging voor mensen, maar ook voor dieren en de omgeving, aangezien de landbouwgrond hierdoor onbruikbaar wordt en de hulpbronnen in afgelegen gebieden niet meer kunnen worden bereikt. Door de mijnenvelden is de normale toegang tot de landerijen, naburige dorpen, de kust of andere delen in de gemeenschap afgesloten.

Het risico bij mijnen wordt nog versterkt door overstromingen en sporadische hevige regenval door de klimaatverandering in Jemen, aangezien door plotselinge overstromingen landmijnen aan de oppervlakte kunnen komen en naar dichtbevolkte gebieden kunnen worden getransporteerd.

Door de schade die landmijnen aan het milieu, de waterhuishouding en de landbouw kunnen berokkenen, dreigt het catastrofale risico voor Jemen om niet meer over schoon water te beschikken, in een stroomversnelling te raken. Human Rights Watch heeft gerapporteerd, dat de Houthi's landmijnen hebben gebruikt om de mensen water en voedsel te onthouden.

Hoewel zogenaamde deminers, mensen die zijn belast met het opruimen van de mijnen, zelf het slachtoffer zijn geworden, zijn de burgers toch in de de meerderheid wanneer het om aantallen slachtoffers gaat.Volgens een studie tussen juni 2014 en februari 2022 door het American Center for Justice, vonden 2.526 burgers in Jemen de dood door ontplofte landmijnen. 

Maar lokale  organisaties in Jemen beweren dat deze gerapporteerde aantallen erg bescheiden zijn en dat het werkelijke dodental veel hoger is.Volgens de Yemeni Landmine Records Organisation zijn in Taiz, het dichtstbevolkte gouvernement in Jemen, sinds 2015 3.263 burgers omgekomen, waaronder 47% vrouwen en kinderen. 

Bescheiden pogingen tot verandering en stappen vooruit

De landmijnencrisis in Jemen duurt voort, ondanks pogingen door internationale en lokale oganisaties zoals de UN Mine Action Service, het Yemeni Executive Mine Action Center en het Landmine Survivors Network. Vooruitgang wordt belemmerd doordat de Houthi's tegenwerken om kaarten voor het opruimen van mijnen vrij te geven.

Volgens Hans Grundberg, gezant van de secretaris-generaal bij de Verenigde Naties voor Jemen, heeft de wapenstilstand toch geleid tot een aanzienlijke reductie in aantallen slachtoffers door het gewapende conflict: tegenwoordig zijn de burgerslachtoffers die bij het conflict zijn betrokken, meestal te wijten aan landmijnen en niet-ontplofte munitie.”

In september 2022 kwamen 30 humanitaire organisaties tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties met een gezamenlijke verklaring, waarin ze opriepen om de crisis onmiddellijk aan te pakken en meer fondsen beschikbaar te stellen voor het opruimen van landmijnen en rehabilitatie van de slachtoffers.

Carnegie Endowment for International Peace verklaarde in een artikel in september 2022 dat Jemen, een staat die partij is bij het Verdrag op het Verbod van Mijnen, verboden activiteiten die verband houden met het gebruik van landmijnen, moet  beletten en kaarten van bestaande mijnen moet overdragen.

Bij een vredesakkoord moeten vrouwen worden betrokken en vrouwelijke slachtoffers ondersteuning krijgen. Lokale initiatieven zoals The Feminist Peace Roadmap, kunnen een bijdrage leveren bij het integreren van vrouwen in de vredesprocessen en speciaal aandacht besteden aan landmijnen als een belangrijke vertrouwenwekkende maatregel om een duurzame vrede te bereiken.

Daarnaast moeten er ook sancties worden opgelegd tegen personen die mijnen leggen, in overeenstemming met het Verdrag van Ottowa dat Jemen heeft ondertekend. Zonder deze bepalingen zal de bevolking van Jemen nog tientallen jaren de gevolgen van deze oorlog ondervinden.