- Global Voices in het Nederlands - https://nl.globalvoices.org -

Meer dan 40.000 ton neurotoxine zonder enige bescherming opgeslagen in Noord-Macedonië

Categorieën: Oost- & Midden-Europa, Macedonië, Bestuur, Burgermedia, Economie & bedrijfsleven, Milieu, Ontwikkeling, Rampen, Green Voices
[1]

De illegale stortplaats met lindaan op de locatie Pelenica in de buurt van Dračevo, Skopje, werd in 2019 omheind, maar er werden tot nu toe geen andere maatregelen getroffen om het giftige afval op de site aan te pakken. Foto door Meta.mk, gebruikt met toestemming.

Dit verhaal werd oorspronkelijk gepubliceerd [2] door Meta.mk. Een bewerkte versie wordt hier opnieuw gepubliceerd onder een overeenkomst voor het delen van inhoud tussen Global Voices en Metamorphosis Foundation.

Tests uitgevoerd door het ministerie van Milieu van Noord-Macedonië in Pelenica, een toeristische locatie naast de buitenwijk Drachevo in Skopje, toonden een hoge concentratie lindaan [3] (HCH). Lindaan is een neurotoxine dat het zenuwstelsel, de lever en de nieren kan beschadigen en mogelijk kankerverwekkend is. OHIS, het inmiddels ter ziele gegane chemiecomplex dat verantwoordelijk was voor de site, plaatste het gevaarlijke afval niet in betonnen zwembaden zoals bij de twee stortplaatsen op het terrein van OHIS wel gebeurde, waardoor de chemische stof bijzonder gevaarlijk is voor de bodem en het grondwater in het gebied.

Testen bevestigen de aanwezigheid van illegaal achtergelaten giftige stoffen in de bodem

Volgens tests die op verschillende punten op de site zijn uitgevoerd, werden hoge concentraties HCH gedetecteerd in de bovenste bodemlaag, op een diepte van 20 centimeter of minder. Het gevaarlijke afval is vermengd met bouwafval en afval van een glasfabriek. Op een diepte van slechts een halve meter werd zuiver lindaan gevonden. In het samenvattende rapport van het ministerie van 30 december 2022 staat [4]:

Депонијата содржи неколку видови опасен отпад. Чист HCH околу 40.000 тони и уште 6.500 тони мешан, заедно со отпад од фабрика за стакло. Примероците земени од локацијата содржат и високи концентрации на хлоробензени и диоксини и фурани. Се наиде само на едно метално буре со отпад, другите буриња можеби биле отстранети во минатото, а содржината од истите расфрлана на локацијата. Има и градежен отпад и отпад од рушење.

De stortplaats bevat verschillende soorten gevaarlijk afval – ongeveer 40.000 ton pure HCH en ongeveer 6.500 ton gemengd HCH, samen met afval van een glasfabriek. De monsters die van de site zijn genomen, bevatten ook een hoge concentratie chloorbenzenen en dioxines, en furanen. Er werd slechts één metalen vat met afval gevonden. Andere vaten zijn mogelijk in het verleden verwijderd en hun inhoud verspreid over de site. Er ligt ook bouwpuin.

De grond onder de stortplaats is ook verontreinigd met lindaan, maar hoe diep de verontreiniging zit, is niet bekend. Het grondwater in de buurt van de site is ook vervuild en er bestaat een risico op verspreiding van de verontreiniging. Wat het gevaarlijkst is, zoals het onderzoek heeft aangetoond, is de vervuiling van de bodem van Pelenica, omdat het gevaarlijke afval voedsel, planten en landbouwproducten in de regio kan besmetten.

[5]

Lindaan [6] behoort tot groep 1 van een categorie van kankerverwekkende stoffen met voldoende bewijs dat ze non-Hodgkin lymfoom [7] kunnen veroorzaken. Graphics: D.A.T.A.-eenheid van de Metamorphosis Foundation, gebruikt met toestemming.

Het ministerie van Milieu zegt dat er drie opties zijn voor sanering, maar de beste methode zou zijn om de stortplaats, inclusief de dijk, te bedekken met aarde, om direct contact met de verontreinigde oppervlaktegrond te voorkomen en de toekomstige infiltratie van regenwater in de site te beperken. Onderzoekers zullen ook het grondwater blijven controleren op verontreiniging en zullen indien nodig het gebruik ervan verbieden, afhankelijk van de resultaten.

Het onderzoek werd afgelopen november gedaan door “DeaconsEmma”, samen met de onderaannemer TAUW uit Nederland, en het nemen van de monsters werd gecontroleerd door een auditteam bestaande uit professoren van het Instituut voor Chemie van de Faculteit Wetenschappen en Wiskunde in Skopje. Analyse van de monsters werd uitgevoerd in het “Eurofins” laboratorium in Nederland, en kostte 48.700 EUR (ongeveer 50.185 USD)

[8]

Publiciteitsfoto's beschikbaar gesteld door het ministerie van Milieu en Ruimtelijke Ordening van de Republiek Noord-Macedonië naast het samenvattende rapport [9] over het testen van de stortplaats voor giftig afval in Pelenica. Publiek Domein.

Een erfenis van giftig afval, tientallen jaren geleden stiekem gedeponeerd

OHIS [10] was een van de grootste chemische bedrijven in voormalig Joegoslavië, bestaande uit 5 fabrieken en acht andere installaties die alles produceerden, van wasmiddelen tot plastic, cosmetica en pesticiden. Het bedrijf was actief tussen 1957 en 1990, toen het gedeeltelijk werd geprivatiseerd door een controversiële omzetting van staatskapitaal in kleinere bedrijven die verliezen genereerden, en eindigend in een faillissement in 2015 [11].

Een deel van het giftige afval dat overbleef van OHIS werd volgens de voorschriften op het fabrieksterrein opgeslagen in twee officiële stortplaatsen bestaande uit betonnen zwembaden die voorkomen dat gifstoffen in het grondwater en de omliggende bodem sijpelen. Het bestaan van de derde lindaanstortplaats, gelegen op ongeveer zeven kilometer afstand van het fabriekscomplex, was echter voorheen onbekend bij het publiek.

Onderzoeksjournalisten trekken aan de bel en brengen institutionele reacties op gang

Na een onderzoek van journalisten in 2018 waarschuwde Meta.mk het publiek voor het gevaar [6] en produceerde de daaropvolgende jaren tientallen artikelen [12] over de lindaanvervuiling en de derde stortplaats die buiten het terrein van OHIS ligt.

Volgens de beschikbare informatie wordt aangenomen dat het lindaan in de jaren ‘70 door OHIS gestort werd na het verbod op de productie en het gebruik ervan. In de periode voordat het terrein omheind werd en verboden gebied werd verklaard, was Pelenica een populaire plek voor schoolexcursies voor kinderen van basisscholen uit het hele Skopje-gebied. Naast velden en weiden omvat het gebied ook een kerk en een park en was het een populaire picknickplaats voor de lokale bevolking, zoals blijkt uit deze toeristische reclame:

 

Gedurende vijf jaar informeerde Meta.mk met waakhond-artikelen het publiek zowel over de gezondheidsrisico's als over de instellingen die verantwoordelijk zijn voor het oplossen van het probleem. Niet-aflatende inspanningen van journalisten die de ambtenaren “lastigvielen” en antwoorden eisten, spoorden ook milieugroepen en burgers aan om te eisen dat de staatsinstellingen snel zouden handelen. Als gevolg van deze belangenbehartiging verbood het ministerie van Onderwijs eind 2018 de scholen om het terrein te gebruiken voor dagtochten [13], terwijl het ministerie van Milieu in 2019 een hek plaatste [14] om te voorkomen dat mensen het vervuilde gebied zouden bezoeken.

Ondertussen leverde de regering ook inspanningen om [15] de twee officiële lindaanstortplaatsen in het oude fabriekscomplex op te ruimen, ontdekte een andere stortplaats [16] in het terrein en nog enkele tonnen puur lindaan verpakt in zakken [17] in een van de vervallen magazijnen. Giftige materialen, waaronder 450 ton lindaan en 200 ton verontreinigde grond [18], werden geëxporteerd naar gespecialiseerde fabrieken in Zwitserland [19], Frankrijk [20] en Duitsland [21] voor vernietiging volgens de EU-veiligheidsnormen.

Lindaan is geclassificeerd als een groep 1 carcinogeen door de International Association for Cancer Research, met voldoende bewijs dat het non-Hodgkin lymfoom veroorzaakt. De chemische stof is persistent en breekt niet af in het milieu. Omdat het een vluchtige stof is, verspreidt ze zich ook buiten de verontreinigde grond en zit ze ook in fijnstofdeeltjes. Mensen kunnen worden blootgesteld aan lindaan door de consumptie van besmet voedsel of door het inademen van besmette lucht. Chronische (langdurige) blootstelling aan lindaan door inhalatie bij de mens wordt in verband gebracht met lever- en bloedziekten, evenals aandoeningen van het zenuwstelsel en de cardiovasculaire, immuun- en voortplantingssystemen.