- Global Voices in het Nederlands - https://nl.globalvoices.org -

President Erdoğan wil de band herstellen, maar tegen welke prijs?

· Geschreven door Arzu Geybullayeva Vertaald door Marijke Praet

Categorieën: Midden-Oosten & Noord-Afrika, Egypte, Israël, Palestina, Saudi-Arabië, Syrië, Turkije, Bestuur, Burgermedia, Economie & bedrijfsleven, Geschiedenis, Internationale betrekkingen, Migratie & immigratie, Oorlog & conflicten, Politiek, Vluchtelingen

Foto van  Markus Winkler [1]. Gratis te gebruiken onder Unsplash License [2].

Een nieuw tijdperk breekt aan in de betrekkingen tussen Turkije en enkele van zijn voormalige vijanden. Het meest recente voorbeeld was de beruchte handdruk [3] tussen president Erdoğan en de Egyptenaar Abdel Fattah el-Sisi tijdens de opening van het FIFA Wereldkampioenschap voetbal 2022 in Qatar op 20 november.

De betrekkingen tussen Egypte en Turkije verzuurden nadat voormalig president Mohammed Morsi in 2013 werd afgezet in een door het leger gesteunde opstand. Morsi was een leider van de Moslimbroederschap waarmee de regerende Turkse Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) banden had. De twee landen bevinden zich ook aan de tegenovergestelde uiteinden in Libië, waar Egypte zich heeft aangesloten bij het oostelijke parlement in Tobroek, terwijl Turkije de in Tripoli gevestigde regering steunt, volgens [4] Al-Monitor. Het was dus niet verwonderlijk dat de foto voor sommige waarnemers niet veel gewicht in de schaal legde. In een interview [4] met Al-Monitor zei de voormalige ambassadeur van Turkije in Caïro, Safak Gokturk: “De foto van de twee presidenten die elkaar de hand schudden, is hoog in nieuwswaarde, maar laag in gevolgwaarde.”

Zo zei [4] ook Sinan Ulgen, voorzitter van het in Istanbul gevestigde Centrum voor Economische en Buitenlandse Beleidsstudies (EDAM) en een voormalige diplomaat, tegen Al-Monitor dat een handdruk gewoon niet genoeg was om “de erosie van vertrouwen tussen de twee landen” te overwinnen. Ulgen beschreef [4] het wantrouwen daarvoor als veel te groot.

Het fotomoment kwam ook niet goed aan bij de oppositie die in een reeks tweets en uitspraken kritiek uitte op Erdogan’s handdruk.

Met een ironische verwijzing naar een recente foto [5] die zowel Cristiano Ronaldo als Lionel Messi deelden op sociale media terwijl ze samen een potje schaak speelden, plaatste Leman, een satirisch tijdschrift, ook deze afbeelding op hun covernummer:

Aan het Syrische front komen er signalen uit Ankara dat president Erdoğan misschien binnenkort president Assad zou ontmoeten. Hoewel president Erdoğan in oktober 2022 zei [8] dat een ontmoeting met president Assad niet mogelijk was, zei [9] de Turkse president een maand later naar verluidt: “er is geen wrok of bitterheid in de politiek.”

Journalist Abdulkadir Servi beschreef [10] de potentiële ontmoeting als “diplomatie van de intelligentie”, en zei dat de bijeenkomst waarschijnlijk zou plaatsvinden onder auspiciën van de Russische president Vladimir Poetin in de aanloop naar de algemene verkiezingen volgend jaar.

Deze verandering kwam er kort nadat Turkije zijn tot nu toe grootste luchtaanvallencampagne [11] lanceerde – operatie “Claw-Sword” – tegen Syrisch-Koerdische groepen na een ontploffing [12] in Istanbul op 13 november. Ankara beschuldigde Koerdische militanten, namelijk de Koerdische Arbeiderspartij (PKK) en de Syrische Volksbeschermingseenheden (YPG). Beide groepen ontkenden elke verantwoordelijkheid voor de bomaanslag, waarbij 6 doden vielen en meer dan 80 burgers gewond raakten. In een interview [13] met Al-Monitor zei Mazlum Kobane (ook bekend als Mazloum Abdi), de commandant van de door de VS gesteunde Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF), dat hun onderzoek wees op “Syrische oppositiegroepen die onder de controle van Turkije opereren” en dat er banden waren met de Islamitische Staat.

Ondertussen veroordeelde de oppositionele Democratische Volkspartij (HDP) operatie Claw-sword. De partij wordt beschuldigd van samenwerking met de PKK en wordt geconfronteerd met [14] mogelijke ontbinding.

In een verklaring van [11] haar woordvoerder suggereerde de politieke partij dat de regering de bomaanslag gebruikte als een “voorwendsel om haar agressie tegen de Koerden in Syrië te legitimeren en te bevorderen” en het imago van de regerende partij te versterken in de aanloop naar de algemene verkiezingen komende zomer. In gesprek met Al-Monitor was Mazlum Kobane het daarmee eens [13]. “De waarheid is dat Erdogan twee wegen kan volgen in de aanloop naar de verkiezingen. Hij kan ofwel een akkoord bereiken met de Koerdische beweging, en dat zou hem een voorsprong geven bij de verkiezingen, ofwel een oorlog ontketenen. Ze hebben gekozen voor oorlog. Erdogan heeft voor oorlog gekozen”, zei Kobane tegen [13] Al-Monitor.

“Als er één land enthousiast is over mogelijke toenadering tussen Erdogan en Assad, dan is het Rusland wel. Sprekend [15] op een persconferentie tijdens de 19e bijeenkomst van de Astana-formatbesprekingen over Syrië, zei de Russische speciale presidentiële gezant voor Syrië, Alexander Lavrentyev, dat deze beslissing “van vitaal belang” was en “dodelijke incidenten met burgers zou kunnen helpen voorkomen”.

“[Turkije en Syrië] zijn buren en ze zouden vrienden moeten zijn”, zei [15] Lavrentyev naar verluidt  tijdens de persconferentie.

De regerende partij en president Erdoğan kunnen een extra belang [16] hebben bij het herstellen van de banden met Syrië. Zoals auteurs Batu Coşkun en Gökhan Çınkara in dit artikel [16] uitleggen, kan de beslissing gedreven zijn door de binnenlandse eisen van de traditionele aanhangers van de AKP, die steeds meer een hekel hebben aan migranten. Erdoğan beraamt dat hij door een akkoord met Assad te sluiten een proces kan initiëren waarin een deel van de vier miljoen Syriërs die in Turkije wonen, terugkeren naar Syrië. Hij denkt in deze richting, omdat zijn traditionele steunbasis nu eist dat migranten het land verlaten. Hij en zijn partij zijn op zoek naar een oplossing”, leggen [16] Coşkun en Çınkara uit.

De moord op Khashoggi vergeten

Deze zomer, in juni, ontving [17] president Erdoğan ook  kroonprins Mohammed bin Salman van Saoedi-Arabië (MBS). Dit was het eerste bezoek van MBS aan Turkije sinds de brute moord op journalist [18]Jamal Khashoggi in Istanbul in 2018. De regerende AKP-leider uitte in het verleden beschuldigingen [19] aan het adres van de Saoedische regering in de nasleep van de moord. Maanden vóór [20] het bezoek van MBS besloot een rechtbank in Turkije dat het het proces van 26 verdachten in verband met de moord op de journalist naar Saoedi-Arabië verplaatst zou worden. Na dit besluit reisde president Erdoğan naar Saoedi-Arabië, waar hij een “nieuw tijdperk” aankondigde in de betrekkingen tussen Turkije en Saoedi-Arabië. Volgens de Washington Post [21] was het herstellen van de banden “een poging om investeringen uit het olierijke Saoedi-Arabië aan te trekken tijdens een verergerende economische crisis in Turkije die gekenmerkt wordt door torenhoge inflatie.”

In een tweet over het MBS-bezoek aan Turkije, schreef Khashoggi's verloofde, Hatice Cengiz:

Over de reis [22] van de #Saudi  kroonprins naar #Turkije [23]: zijn bezoek aan ons land verandert niets aan het feit dat hij verantwoordelijk is voor een #moord [24]. De politieke legitimiteit die hij verdient door de bezoeken die hij elke dag aan een ander land brengt, verandert niets aan het feit dat hij een moordenaar is. pic.twitter.com/SR3G0oo4WL [25]

— Hatice Cengiz خديجة (@mercan_resifi) 22 juni 2022 [26]

Volgens [17] voormalig journalist Aslı Aydıntaşbaş, en momenteel onderzoeker bij de denktank European Council on Foreign Relations, was president Erdoğan “zijn agenda aan het veranderen ten opzichte van het Midden-Oosten, waar, na de Arabische Lente, Turkije de bottom-up verandering steunde. Die missie en dat doel is nu volledig verlaten, een erkenning door Turkije van de houdbaarheid van golfmonarchieën en ook een pragmatische beslissing om zaken met hen te willen doen. “

De twee leiders ontmoetten elkaar [27] in november opnieuw in de marge van de G20-top.

Tenslotte heeft Turkije ook aanzienlijke vooruitgang geboekt in de banden met Israël. Voor het eerst sinds 2008 bezocht [28] een Israëlische president – in dit geval Isaac Herzog – Ankara in maart 2022. In augustus kondigden [29] de twee landen een normalisering van de betrekkingen aan, inclusief de terugkeer van de ambassadeurs en consuls. Tijdens een gesprek met journalisten in februari 2022 in aanloop naar het bezoek van Herzog maakte minister van Buitenlandse Zaken Mevlut Cavusoglu het standpunt van Ankara duidelijk door te zeggen [30] dat de dooi geen teken was dat Turkije “de Palestijnse zaak” zou opgeven

Op 17 november sprak [31] president Erdoğan  aan de telefoon met de voorgedragen premier Benjamin Netanyahu. De twee spraken elkaar voor het laatst in 2013 toen Israël zich officieel verontschuldigde bij Turkije over het plunderen van een aan Gaza gebonden flottielje in 2010, waarbij tien Turkse burgers om het leven kwamen. De verhoudingen waren in die periode eerder instabiel.

In een felicitatiebrief aan de aankomende premier van Israël, Benjamin Netanyahu, zei president Erdoğan: “Ik feliciteer u met uw overwinning in de verkiezingen en geloof dat de nieuwe regering de samenwerking tussen de (twee) landen op alle gebieden zal voortzetten, op een manier die vrede en stabiliteit in onze regio zal brengen,” volgens rapportage [32] door i24News.

De verkiezing is op komst

Net als Aydıntaşbaş analyseerde columnist Ilham Uzgen in zijn recente stuk [33] voor de krant BirGun de recente stappen in het buitenlands beleid en concludeerde dat president Erdoğan, in de aanloop naar de algemene verkiezingen volgend jaar, alle instrumenten gebruikt die tot zijn beschikking staan om een potentiële overwinning veilig te stellen. “Erdogan en zijn team weten hoe ze wereldwijde en regionale ontwikkelingen en trends moeten volgen, dienovereenkomstig posities moeten innemen en zich moeten aanpassen aan veranderende omstandigheden. In de aanloop naar de verkiezingen zijn de instrumenten waarover hij op economisch vlak beschikt beperkter dan in het buitenlands beleid. Daarom richt hij zich met al zijn middelen op buitenlands beleid en veiligheid en probeert hij zijn positie van hieruit te consolideren”, schreef Uzgen.

Of het nu gaat om de banden van Ankara met Washington DC en de EU, of de rol van Turkije in de oorlog in Oekraïne, president Erdoğan lijkt “deze afzonderlijke ontwikkelingen in zijn voordeel” te veranderen. Maar de vraag blijft of de recente ontwikkelingen garanties zijn voor zijn machtsconsolidatie in verkiezingstijd.

Er is nog een andere invalshoek, die Steven A. Cook beschreef [34] in zijn opiniestuk voor Foreign Policy. “Wat ik niet geloof, is dat deze recente vlaag van diplomatie een nieuw tijdperk van vrede, liefde en begrip in het Midden-Oosten inluidt. Integendeel, de verschillende resets en outreach die in de regio aan de gang zijn, zijn slechts een ander middel waarmee de leiders dezelfde strijd en conflicten van het afgelopen decennium kunnen nastreven,” schreef Cook. Specifiek over Turkije dat zich opwarmt voor Egypte en Israël, beschreef Cook de zet van Turkije dat “op sommige plaatsen wil de-escaleren, zodat het elders kan escaleren.”

Ook de lokale oppositie heeft zich kritisch uitgelaten over de recente diplomatieke vooruitgang van president Erdoğan. In de zomer, toen Ankara en Tel Aviv de diplomatieke banden herstelden, tweette de leider van de belangrijkste oppositiepartij Republikeinse Volkspartij (CHP) Kemal Kılıçdaroğlu:

I believe in Turkey which has a say in the region and ability to lead smart diplomacy (behind closed doors). But martyring [Turkish] citizens in international waters comes at a price. My message to Israel is that this issue is not closed for us yet.

Ik geloof in Turkije, dat inspraak heeft in de regio en in staat is om slimme diplomatie te oefenen (achter gesloten deuren). Maar het martelaarschap van [Turkse] burgers in internationale wateren heeft een prijs. Mijn boodschap aan Israël is dat deze kwestie voor ons nog niet gesloten is.

Kılıçdaroğlu had ook iets te zeggen over het bezoek van MBS aan Ankara:

I also have a few words to Bin Salman who is visiting us. Committing a murder on our soil comes at a price as well. We haven’t settled the score with him. He may be twisting Erdoğan around his little finger, but Turkey is a great state and he’ll be made to pay the price for what he did.

Ik richt ook een paar woorden aan Bin Salman die ons bezoekt. Het plegen van een moord op onze bodem heeft ook een prijs. We hebben de score niet met hem vereffend. Hij draait Erdoğan misschien om zijn pink, maar Turkije is een geweldige staat en hij zal de prijs moeten betalen voor wat hij heeft gedaan.

Maar dat is simpelweg niet genoeg legt [37] columnist Fehim Tastekin uit in zijn stuk voor Al-Monitor. Met de heersende tactiek van de oppositie-CHP, “van het beantwoorden van nationalistische grootspraak met nationalistische grootspraak of Erdogan zijn U-bochten te verwijten, lijkt het er meer op dat de oppositie met de regerende partij wedijvert over wie nationalistischer is. En te midden van de inspanningen van Ankara om de relaties met regionale rivalen te herstellen, zou een oppositie die ook de nationalistische kaart opneemt, Erdogan misschien niet zo veel schade berokkenen als verwacht. “