Kinderen zijn geïnteresseerd in de natuur en in oorzaak-gevolgrelaties. Ze vertegenwoordigen dus een enorm potentieel. Foto: Michał Karmelita, met toestemming gebruikt.
Als kind vroeg ik me altijd af waarom zeevogels plastic afval aten. Velen van ons hebben de foto's gezien van albatrossen die sterven na het eten van grote hoeveelheden plastic [1] [en – alle links]. Maar vogels hebben een perfect gezichtsvermogen! Dus waarom eten ze iets dat helemaal niet lijkt op hun natuurlijke voedsel? Dit verhaal gaat over wat ik ontdekte toen ik vastbesloten was om een antwoord op deze vraag te vinden.
Als klein meisje deed ik tests door verschillende soorten voedsel aan eenden of zwanen te geven. Havermout bijvoorbeeld: dat aten ze meteen op. Wanneer ik een blad in het water gooide, wisten ze meteen dat het niet lekker was en aten ze het niet. Het kostte ze een fractie van een seconde om te herkennen of ik een beetje havermout of een in stukjes gesneden wortel in het water gooide. Dus waarom helpt dit perfecte gezichtsvermogen de vogels niet als ze vissen of krill [2] (hun natuurlijke voedsel) moeten onderscheiden van een stuk plastic?
Het antwoord op deze vraag kwam geleidelijk. Ten eerste waren wetenschappers erachter gekomen dat zeevogels niet alleen hun gezichtsvermogen, maar ook hun reukvermogen gebruiken [3]. Met behulp van hun reukvermogen navigeren deze dieren, zoeken ze naar voedsel en herkennen ze zelfs delen van de wereld [4]. Vervolgens ontdekten wetenschappers enkele jaren geleden dat zeevogels soms plastic eten omdat het echt naar hun eten ruikt en niet per sé omdat het erop lijkt. Het bleek dat plastic afval dat op het oppervlak van de oceanen drijft, na verloop van tijd een zeer karakteristieke stof begint af te geven [5]. Het wordt dimethylsulfide [6] genoemd (afgekort DMS).
De wraklijn is een plek waar veel plastic in kustgebieden terechtkomt. Foto: Michał Karmelita, met toestemming gebruikt.
Er begint zich al snel een heel ecosysteem van micro-organismen, kleine planten en dieren te vormen op het plastic afval dat in de oceanen drijft. Sommigen hiervan produceren DMS. Deze geur ken je vast wel: het komt vrij in je keuken wanneer je bijvoorbeeld kool of zeevruchten kookt. Helaas is DMS een stof die in grote hoeveelheden wordt aangetroffen in de voedselgebieden van zeevogels. Op plekken waar zich bijvoorbeeld veel krill bevindt. Daarom associëren zeevogels deze zwavelgeur met een goede maaltijd. Nadat ze lange afstanden hebben gevlogen, gaan ze op hun neus af naar een plek waar het naar dimethylsulfide ruikt, en zo worden ze gemakkelijk voor de gek gehouden. Ze concluderen dat als iets naar voedsel ruikt, het waarschijnlijk ook voedsel is. Ze kunnen het zich ook niet veroorloven om te verhongeren; soms hebben ze al lange tijd naar voedsel gezocht, dus wanneer ze aankomen, hebben ze echt enorm veel honger.
Burgerwetenschap
We weten dus dat plastic schadelijk is voor dieren en dat we oplossingen moeten vinden. Niet alleen om de productie en het gebruik ervan te beperken, maar ook om deze synthetische fragmenten die al in het milieu circuleren te verwijderen. Om tot oplossingen te komen, moeten we echter eerst weten hoeveel plastic er precies in zeeën en langs kusten te vinden is en hoe dit plastic in de natuur terechtkomt.
Strand in Gdynia aan de Baltische kust van Polen. Foto: Michał Karmelita, met toestemming gebruikt.
Helaas vereist het zoeken naar kleine stukjes plastic (microplastic [7]) veel precisie en datavolume. Om de microplasticdeeltjes aan de kusten te kunnen tellen, is het noodzakelijk om het zand zorgvuldig te zeven en niet alleen naar het oppervlak te kijken. Wetenschappers kunnen dit zelf niet, omdat ze handen tekort komen voor dit werk. Vandaar het belang van ‘burgerwetenschap’, ook wel ‘citizen science’ genoemd.
Burgerwetenschap is een initiatief waarbij zowel gewone niet-wetenschappers als de lokale gemeenschap professionele onderzoekers kunnen helpen. Hun taken zijn heel verschillend: soms helpen ze bij het analyseren van gegevens (zoals NASA Feature Hunter [8]), soms tellen ze dieren in reservaten (zoals Iguanas from Above [9]) en soms verzamelen ze monsters. Het laatste voorbeeld werkte heel goed voor het analyseren van microplasticdeeltjes. Ik heb altijd geloofd dat de beste resultaten worden bereikt als je globaal denkt en lokaal handelt, omdat het dan niet alleen de planeet, maar ook je lokale gemeenschap ten goede komt. Dit principe was ook van toepassing toen ik begon met het coördineren van het microplastic-burgerwetenschapsproject in het wetenschapscentrum waar ik werk.
Burgerwetenschappers helpen bij het zoeken naar microplasticdeeltjes. Foto: Michał Karmelita, met toestemming gebruikt.
De methodologie van het project is gepland door het Instituut voor Oceanologie van de Poolse Academie van Wetenschappen [10], gevestigd in Sopot in het noorden van Polen. Het project wordt gecoördineerd door partner Experiment Science Centre in Gdynia [11] [pl] (Gdynia, Sopot en Gdańsk vormen samen de Driestad). De taken voor het project van de Poolse Academie van Wetenschappen bestaan voornamelijk uit het ontwikkelen van de methodologie en het analyseren en interpreteren van gegevens. Het wetenschapscentrum van Gdynia heeft zich daarentegen voornamelijk bezig gehouden met het bewustmaken van de lokale gemeenschap, het organiseren van vrijwilligers, het tijdens het project begeleiden van de gemeenschap, het organiseren van gezamenlijke uitstapjes naar het strand, het geven van microplastic-veldlessen aan scholen en het geven van informatie over het project in seniorenclubs etc. Beide organisaties voeren hun taken pro deo uit en de gegevens die tijdens het onderzoek worden verkregen zijn van het type ‘Open Science': iedereen heeft er toegang toe en kan er op elke manier gebruik van maken.
Enorme reactie
Het project van het zoeken naar microplasticdeeltjes aan de Poolse kust [12] werd heel populair bij de lokale gemeenschap. De eerste cyclus van het project liep van september 2021 tot juli van dit jaar en duurde dus een heel schooljaar, met meer dan 500 inwoners van de Driestad en omgeving die zich aanmeldden om deel te nemen. De jongste deelnemer was twee jaar oud, de oudste boven de 60. Samen hebben ze meer dan 300 veldtochten georganiseerd en in totaal meer dan 500 liter zand gezeefd, op zoek naar minuscule plasticdeeltjes. Ze boden zich allemaal vrijwillig aan om naar het microplastic-materiaal te zoeken en zoveel mogelijk informatie te verkrijgen over de verspreiding ervan.
Wat zijn tot nu toe de resultaten van dit onderzoek dat door gemeenschapswetenschappers is uitgevoerd? Ik denk dat de belangrijkste waarde de verandering is in de sociale houding van de mensen die aan het project hebben deelgenomen, waaronder de 15-jarige Ola:
I think that for me a turning point was finding artificial, acrylic… nail in the sand. A plastic nail, can you imagine that ?!– It's hard to find a more useless invention, something we don't really need, something we use because we find our own nails… too natural or something. And then we go to the beach, such a plastic, artificial nail will fall into the sand, and then some seagull or tern will mistake it for food and die because of it. It made me think a lot.
Ik denk dat voor mij het vinden van een kunstnagel van acryl … in het zand een keerpunt was. Een plastic nagel, kun je je dat voorstellen?! Het is moeilijk om een nog nuttelozere uitvinding te vinden, iets dat we niet echt nodig hebben, iets dat we gebruiken omdat we onze eigen nagels … te natuurlijk vinden of zoiets. En dan gaan we naar het strand, zo'n plastic kunstnagel valt in het zand, en dan zal een zeemeeuw of stern het voor voedsel aanzien en eraan sterven. Het heeft me flink aan het denken gezet.
De vrijwilligers kwamen echter niet alleen uit Polen. Aangezien het Experiment Scientist Centre samenwerkt met het European Solidarity Centre [13] (een internationaal programma van de Europese Commissie, waaraan jongeren kunnen deelnemen aan vrijwilligersprojecten), kwamen enkele burgerwetenschappers van het project uit andere landen: Spanje, Frankrijk of Turkije. Eva, een vrijwilliger uit Spanje vertelde over haar ervaring:
As a citizen science project it doesn’t require very complicated materials or methods, you can find everything you need to use at home and it’s accessible to anyone, even if you don’t like science! You can participate with your family, your friends or even alone. It just takes around an hour, in which you can also see the beach from another point of view than the usual one: observing the sand composition, the biodiversity present or just paying attention to the sound of the sea. For me it was a way to be more aware of the amount of mesoplastic we could find in the beach and to better understand the problems they can cause, making me to think twice when I buy or I’m going to throw away any plastic bag or packing.
Er zijn geen ingewikkelde materialen of methoden nodig voor dit burgerwetenschapsproject; je kunt alles wat je nodig hebt thuis vinden en het is voor iedereen toegankelijk, zelfs als je niet van wetenschap houdt! Je kunt meedoen met je familie, je vrienden of zelfs alleen. Het neemt alleen maar ongeveer een uur in beslag, waarin je het strand ook eens vanuit een ander gezichtspunt dan het gebruikelijke kunt bekijken: de zandsamenstelling en de aanwezige biodiversiteit observeren of gewoon aandacht besteden aan het geluid van de zee. Voor mij was het een manier om me meer bewust te zijn van de hoeveelheid microplasticdeeltjes die we op het strand kunnen vinden en om de problemen die ze kunnen veroorzaken beter te begrijpen, waardoor ik wel twee keer nadenk wanneer ik een plastic zak of verpakking koop of weggooi.
Emilie uit Frankrijk voegde hier aan toe:
I would say that collecting mesoplastics is not only useful but also fun to do. It's like going on a treasure hunt, while helping science!
Ik zou zeggen dat het verzamelen van microplasticdeeltjes niet alleen nuttig, maar ook leuk is om te doen. Het is alsof je op jacht gaat naar een schat, terwijl je de wetenschap helpt!
Maar de verandering in sociale houdingen is niet het enige resultaat van het project. Uit de analyses blijkt dat er onder het microplastic-materiaal dat vrijwilligers van het Experiment Science Centre in Gdynia hebben gevonden, geen fragmenten te vinden zijn van wegwerprietjes, bestek of kopjes. Wat toont dit aan? Dat het in 2021 door de Europese Commissie ingevoerde verbod op het op de markt brengen van plastic producten voor eenmalig gebruik, al vroeg resultaat oplevert. In eerdere onderzoeken was dit type wegwerpaccessoires verantwoordelijk voor een groot deel van het afval. Momenteel is er niets van terug te vinden.
Dus wat is de volgende stap? Bovenal: zo door blijven gaan. Het is mogelijk om deel te nemen aan het project door contact op te nemen met Experyment Gdynia [14] [pl].