Door de oorlog in Oekraïne zijn de spanningen tussen Kosovo en Servië opgelopen

Illustratie door Big Eye, gebruikt met toestemming via Sbunker.

Dit verhaal werd oorspronkelijk gepubliceerd door Sbunker als onderdeel van het regionale initiatief Western Balkans Anti-Disinformation Hub. Een bewerkte versie is opnieuw gepubliceerd met toestemming van Global Voices.

Lang voordat het conflict met Oekraïne escaleerde in een grootschalige oorlog door Rusland, waren er al spanningen in de Westelijke Balkan. Maar ook de belangen van Rusland in het gebied, dat binnen Europa constant voor onrust zorgt, werden als wapen ingezet wanneer dat in het belang van het land was.

Nog geen zes jaar geleden werd de betrokkenheid van de Russische geheime dienst bij een mislukte staatsgreep in Montenegro aangetoond. Op dat moment bevond de procedure voor het NAVO-lidmaatschap van Monenegro zich in de afrondende fase, waar Rusland zeker niet blij mee was. De steeds nauwere betrekkingen tussen de premier van Noord-Macedonië, Nikola Gruevski, en de Russische president Vladimir Poetin, belemmerden duidelijk de voortgang op weg naar het NAVO-lidmaatschap van Macedonië. Anderzijds gaven de nauwe betrekkingen tussen de vertegenwoordiger van de Republika Srpska in Bosnië en Herzegovina, Milorad Dodik, met president Poetin een duidelijk signaal af over Rusland's motieven en belangen in dit deel van Europa. En uiteindelijk blijkt het onderhouden van de gespannen betrekkingen tussen Kosovo en Servië een weldoordachte strategie van de Russische Federatie om haar invloed in de regio te versterken.

Omdat Kosovo zich bewust is van de toegenomen Russische belangstelling voor de Balkan, heeft het land passende maatregelen genomen om elke poging tot destabilisatie de kop in te drukken. In die zin heeft de regering van Kosovo vorig jaar twee in Kosovo actieve Russische diplomaten tot persona non grata verklaard, omdat ze een bedreiging vormden voor de nationale veiligheid van het land.

Maar na de Russische aanval in Oekraïne werd er alarm geslagen over een mogelijke escalatie van het conflict op de Westelijke Balkan door de onopgeloste kwestie tussen Kosovo en Servië en de fragiele politieke situatie in Bosnië en Herzegovina. Ondanks de verhoogde aandacht voor Oekraïne hebben de Verenigde Staten en de Europese Unie hun focus naar de Westelijke Balkan weer in balans gebracht. Een hoge delegatie uit de Verenigde Staten bezocht de regio, waar het zwaartepunt lag op het beëindigen van de “status quo” tussen Kosovo en Servië. Daarnaast heeft de Europese Unie sinds het begin van de oorlog in Oekraïne zich uitdrukkelijker uitgesproken door Servië op te roepen om voor het Westen te kiezen bij het opleggen van sancties tegen Rusland.

Incidenten in Noord-Kosovo

Twee aanvallen in april op de politie in Noord-Kosovo, waarvan niet duidelijk is wie de dader(s) is, maar die door de regering van Kosov werden omschreven als een poging tot destabilisering van buitenaf, hebben geleid tot nieuwe wederzijdse beschuldigingen tussen de partijen. Hoewel de zaak wordt onderzocht, beschreef de regering van Kosovo het als een terroristische aanslag en beweerde dat de kogels werden afgevuurd op politievoertuigen vanaf Servisch grondgebied.

Minister van Binnenlandse Zaken Xhelal Sveçla en politiechef  Samedin Mehmeti verklaarden tijdens een gezamenlijke persconferentie dat de grenspolitie drie dagen lang tijdens hun werk op de grens met Servië en Jarinje werd aangevallen. Volgens Svecla werd de eerste aanslag uitgevoerd door het plaatsen van metalen egels op de nationale route, “teneinde het werk van de Kosovaarse politie te ondermijnen en tegelijkertijd de levens van politiemensen in gevaar te brengen.” Bij de tweede aanslag werd er met stenen naar de Kosovaarse politie gegooid.

De derde aanslag  werd bij de controlepost met vuurwapens uitgevoerd, met de bedoeling om het gebruik van illegale routes tegen te gaan. De Albanese en Servische politie verplaatse zich in een politievoertuig.

Tijdens een publiek optreden verklaarde minister van Binnenlandse Zaken Xhelal Sveçla:

“De serieuze inzet van de Kosovaarse instanties – vooral de politie – , om law and order in heel Kosovo te herstellen, is vooral voor bepaalde groeperingen die direct door Servië worden ondersteund, een obstakel gebleken. Dit frustreert duidelijk de plannen van iedereen die Kosovo als een potentiële uitvalsbasis voor hun criminele activiteiten zien, evenals een voortzetting van andere crises.”

Wat betreft het niet openbaar maken van vroegere aanslagen, voerde de minister aan dat er voor de politie tijd moest worden vrijgemaakt om de oorzaken te achterhalen. Maar na de aanslag, waarbij volgens de minister de levens van politiemensen direct gevaar liepen, waren er bij de veiligheidsdiensten vemoedens dat het hier om een terroristische aanslag ging, waarbij informatie direct met het publiek werd gedeeld om elke vorm van desinformatie te vermijden.

Ondanks het bereiken van een aantal afspraken in het verleden, zoals een aantal veiligheidsaspecten in het noorden, heeft dit toch geen rust gebracht. In sommige gevallen hebben de autoriteiten in Kosovo herhaald dat Servië doorgaat om de parallelle structuren in het noorden in stand te houden, met het doel spanningen te creëren wanneer Belgrado daar om vraagt. Dergelijke aanslagen in het noorden zijn vooral opgezet om een nieuwe situatie op de grond te creëren, wat tot nieuwe onderhandelingen heeft geleid. Sinds de naoorlogse periode heeft de zogenaamde “Civil Protection-structuur” in het noorden geleid tot intimidatie en chantage als middel om de aanwezigheid van de staat Servië in dit deel van het grondgebied te behouden. De poging van de Kosovaarse autoriteiten om de soevereiniteit naar het noorden uit te breiden, stuitte meestal op verzet van de Serviërs. Dit ging gepaard met wegblokkades en aanslagen op de politie.

Vermeldenswaard is dat Kosovo en Servië een overeenkomst hebben getekend waarbij de “Civil Protection” en de voormalige leden van deze structuur zouden worden opgedeeld – 483 zijn er geïntegreerd in de centrale instituties van Kosovo.

Diplomaten eisen dat spanningen worden vermeden

De westerse ambassades in Kosovo en het Bureau van de Europese Unie zijn zich bewust van de instabiele situatie in het noorden van het land en veroordeelden de aanslagen op de politie, maar probeerden tegelijkertijd ook speculaties te voorkomen die de spanningen in dit deel van Kosovo zouden kunnen aanwakkeren. Daarom sprak de  ambassadeur van de Verenigde Staten in Pristina, Jeff Hovenier, zijn bezorgdheid uit over rapporten over beschietingen en het gooien van stenen naar politiemensen nabij Zubin Potok. Ondertussen heeft het EU-bureau het voorval als “een gewelddadige aanval op een politiepatrouille in Kosovo” krachtig veroordeeld. In dezelfde lijn van veroordelingen valt de NAVO-missie in Kosovo waar niet alleen de aanslagen tegen de politie werden veroordeeld, maar ook de bereidheid werd getoond om desgevraagd de politie in Kosovo te ondersteunen.

De Servische lijst veroordeelt aanslagen

Bijna nooit reageerden de Servische Lijst en andere autoriteiten uit Belgrado op de aanslagen. Hoewel de motieven en de daders van de aanslagen onbekend blijven, beschreef de entiteit die de Kosovo-Serviërs vertegenwoordigt, de gebeurtenissen als een poging van Pristina om de Serviërs te belasteren.

“Dit incident is bedoeld om de situatie te destabiliseren, maar het is ook een poging om de Serviërs als bandieten te bestempelen, wat niet waar is,” volgens een een verklaring door de Servische Lijst.

De gebeutenissen zijn aanleiding tot een oproep aan “alle burgers om niet ten prooi te vallen aan provocaties en dergelijke incidenten die de broodnodige vrede in het gebied in gevaar brengen, niet te tolereren.”

Om de smokkel een halt toe te roepen, heeft de Kosovaarse politie eerder dit jaar verschillende illegale routes in het grensgebied met Servië afgesloten. Maar van 26 tot 28 april maakte KFOR bekend dat het in overleg met de Kosovaarse politie en de MIA actie had ondernomen om de route nabij de administratieve grens te openen.

Volgens hen moeten alle veiligheidsmaatregelen om de politie beter te laten functioneren en een veilige en vreedzame omgeving te garanderen, worden meegewogen in relatie tot de behoeften van de lokale gemeenschappen en de bewegingsvrijheid van de lokale bevolking.

Een wankel “status quo”

De Amerikaanse onderminister van Buitenlandse Zaken voor Europese en Euroaziatische Zaken, Karen Donfried, verklaarde dat de situatie alleen Rusland goed uitkomt, aangezien het land belang heeft bij uitbreiding van het conflict. Daarom werden er concrete stappen geëist om tot een definitief akkoord te komen, met inbegrip van alle onopgeloste onderwerpen tussen de twee partijen.

Bijna tien maanden na de laatste Kurti-Vucic-bijeenkomst werden ze uitgenodigd voor het aangaan van een dialoog tijdens een informeel diner in Berlijn dat was georganiseerd door de speciaal gezant bij de EU, Miroslav Lajçak. Daarvoor had de Duitse bondskanselier Olaf Scholz een afzonderlijke ontmoeting met Vucic en Kurti, die de partijen ertoe wilden brengen een definitieve oplossing te bereiken.

Maar die gaven geen duidelijk signaal af dat ze van standpunt wilden veranderen. Terwijl Kurti volhoudt dat wederzijdse erkenning bij een overeenkomst centraal  moet staan, heeft Vucic dat afgewezen door te eisen dat Kosovo aan haar verplichting moet voldoen om een Associatie van Gemeenten met een Servische Meerderheid op te richten.

De Duitse bondskanselier Olaf Scholz verklaarde dat de voortgang bij de Kosovo-Servië dialoog van groot belang is voor de vrede en stabiliteit in Zuidoost-Europa en de Europese integratie van beide landen. Volgens Scholz moet een toekomstige overeenkomst tussen Kosovo en Servië gedetailleerd worden uitgewerkt, waarbij de belangrijkste en cruciale eis van Kosovo, onder andere wederzijdse erkenning inhoudt. Maar zo'n duidelijke instellingname met betrekking tot een eindconclusie  van de overeenkomst is niet door Miroslav Lajçak uitgesproken. Dit is te wijten aan het feit dat vijf landen de onafhankelijkheid van Kosovo niet erkennen, waardoor de EU zich tegenover de status van Kosovo neutraal opstelt. De enige belofte aan Kosovo om tot een dialoog te komen, is het bevestigen van een Europese toekomst voor Kosovo en de Westelijke Balkan. Bij gebrek aan duidelijkheid die een einde zou kunnen maken aan patstelling voor het bereiken van een dialoog, grijpt de EU van tijd tot tijd terug op de eis om uitvoering te geven aan de afspraken uit eerdere dialoogrondes, waaronder de oprichting van de Associatie van  Gemeenten met een  Servische Meerderheid. De EU is ook door  de autoriteiten in Kosovo bekritiseerd voor haar eenzijdige benadering, waarbij de partijen niet gelijkwaardig tijdens de dialoog werden behandeld.

Poetin vergelijkt Kosovo met de regio in Oekraïne en de Kaukasus

De zaak Kosovo wordt nog steeds door Kremlin-officials aangehaald om de annexatie van de gebieden in Oekraïne te rechtvaardigen. Na zijn ontmoeting met de secretaris-generaal van de Verenige Naties, Antonio Guterres, verklaarde Poetin dat hij persoonlijk de uitspraak van het ICJ over Kosovo had gelezen, volgens welke de implementatie tot het recht van zelfbeschikking voor het grondgebied van een specifiek deel van het land niet verplicht tot het vragen om toestemming van het land waarvan het zich afscheidt.

“Dit is geschreven met betrekking tot Ksovo en dit besluit wordt door alle partijen gesteund. In dat geval hebben de republieken Donbas en Donetsk bij het uitroepen van hun soevereiniteit dezelfde rechten om Kiev's centrale autoriteit niet uit te voeren, aangezien het precedent al  bestaat,” verklaarde Poetin.

Rusland's belangstelling om Kosovo te koppelen aan haar politieke en militaire activiteiten op de Balkan bestaat al lang, maar is na de aanval op Oekraïne toegenomen.

Precies deze poging door Rusland om Kosovo te vergelijken met de regio's in Oekraïne en de Kaukasus, heeft ertoe geleid dat de westerse structuren – de EU, de NAVO en enkele politieke leiders – het bereiken van een definitief akkoord tussen Kosovo en Servië hebben bespoedigd. Dit zou de enige uitweg kunnen zijn voor de status quo om Rusland niet haar zin te geven en voor de regio om haar weg naar een Euro-Atlantische integratie te consolideren.


 

Illustratie Giovana Fleck.

Meer informatie over dit onderwerp in onze speciale berichtgeving Rusland valt Oekraïne binnen.

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.