Nenets Autonomous Okrug, Rusland, September 2009. Foto door Tatiana Bashinskaya, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons.

Dit artikel [en] van Tatiana Britskaya werd oorspronkelijk gepubliceerd door Novaya Gazeta [ru] en verscheen op Transitions Online op 13 december 2021. Het is opnieuw gepubliceerd in het kader van een partnerschap voor het delen van inhoud en is aangepast aan de GV-stijl.

Honderdzestien internationale organisaties en tientallen personen hebben een open brief [ru] aan de Russische President Vladimir Poetin en Minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov ondertekend, waarin zij vragen dat ze de repressieve maatregelen tegen hen die de inheemse bevolking verdedigen [en] afblazen. Aanleiding voor de brief was de recente aanhouding [ru] in Oblast Moermansk van Andrei Danilov, directeur van het Fonds voor Samisch Erfgoed en Ontwikkeling. Zijn geval is niet uniek. Integendeel, de druk op inheemse activisten uit het noorden van Rusland, Siberië, en het verre oosten, groeit, alhoewel de groepen bijna niet betrokken zijn bij politiek in de letterlijke zin. Hun zorgen zijn nuchterder: het overleven van hun kleine bevolkingen, met hun dringende problemen.

Tegen een achtergrond van repressie van politieke activisten, vervolging van de onafhankelijke pers, en de zoektocht naar extremisten tussen studenten en selfie-enthousiastelingen, lijkt het volledig absurd om druk uit te oefenen op de inheemse bevolking. Wat was de werkelijke reden van de bewering van de politie van Yamal dat een bijeenkomst van rendierherders in de toendra een “manifestatie” was (wat de aanklacht was in het geval van activist Eiko Serotetto [ru])? Uiteindelijk werd het niet beschouwd als een manifestatie, maar kort daarna werd Eiko aangeklaagd voor geweldpleging, een gevecht dat hij niet was begonnen, en hij werd veroordeeld tot drie maanden bewegingsbeperking.

En welke schade of hinder had Yana Tannagasheva, een inwoonster van de Koezbas (zuidwestelijk Siberië), de regering toegebracht, toen ze streed om de oude nederzetting van het Shor-volk in Kazas te behouden? Haar vaders huis werd afgebrand en zijzelf werd gedwongen in ballingschap te gaan.  De nederzetting van Kazas bestaat niet meer.

Of misschien vormt Andrei Danolov een bedreiging voor het land, zijn hele activiteit komt neer op één simpel voorstel – dat de wetten die in Rusland zijn aangenomen moeten worden gehandhaafd. Het Constitutionale Hof heeft blijkbaar zelf zijn recht erkend, door te bevestigen dat de activist streeft naar de toepassing van de wetten van de Russische Federatie. En toch werd hij kort daarna gearresteerd en vastgehouden in een cel, waar hij bezoek kreeg van een man in burgerkledij, die de Sámi-man vertelde hoe zwaar de dingen zouden kunnen zijn voor iemand die dichtbij zulke overdreven actieve burgers staat.

Vervolgens veroordeelde de stadsrechtbank van Monchegorsk Danilov tot vijf dagen hechtenis omdat hij weigerde een huiszoeking zonder getuigen te laten doen. In het vonnis citeerde de rechter een wet die de politie toelaat om de bezittingen van individuen bij publieke bijeenkomsten te doorzoeken, maar toen de politieagent werd ondervraagd, [was zijn verklaring] volledig in overeenstemming met Danilov's getuigenis.

Toen Arsenty Nikolaev van de Evenken, een lid van het parlement van Jakoetsk en hoofd van een dorpsvereniging, onlangs overleed na een jaar huisarrest, werd het nieuws aangekondigd door medewerkers van het goudmijnbedrijf dat een weg had aangelegd door het land van het dorp. Nikolaev had zogenaamd het bedrijf onder druk gezet om de diensten van de transportbedrijven van Evenk te gebruiken. Alhoewel bemiddeling oordeelde dat het mijnbedrijf vrijwillig had gehandeld, liet men de rechtszaak tegen Nikolaev niet vallen.

Stepan Petrov uit Jakoetië (ook bekend als Sakha) is twee keer een “buitenlands agent”, geregistreerd op de “lijst van massamedia-organisaties die de rol van buitenlandse agenten uitvoeren”.  De Russische toezichthouder op communicatie en internet beschuldigde Petrov er ook van dat hij niet de tag “buitenlands agent” had gezet op 14 Facebook posts. Uit wanhoop deed Petrov een beroep op Mark Zuckerberg om de “buitenlandse agenten” van Rusland te helpen door een algoritme te schrijven die hun publicaties automatisch tagt.

Tweede golf

Dit is de tweede golf van repressie tegen inheemse volkeren in de geschiedenis van Rusland. De eerste gebeurde tijdens de jaren van de industrialisatie, toen de Sovjets het poolgebied en Siberië koloniseerden, en hen ondergeschikt maakten aan de noden van het land. Ze dwongen de rendierherders op de knieën en brachten hen gewoon onder in reservaten, zij die rebelleerden, werden naar de woestenij van Levashovo gebracht, die is nu een herdenkingsplaats. Dit was hoe het gebeurde in Oblast Moermansk, waar de kaart van de Sámi kerkhoven toont dat de inheemse bevolking in het centrum van het schiereiland Kola werd geperst.

Ten tijde van de politieke zuiveringen van de Grote Terreur, werden 125 van de 2,000 Kola Sámi gearresteerd door de Sovjetautoriteiten en de meerderheid van hen werd doodgeschoten; 55 werden naar de Goelag gestuurd. Slechts vijf overleefden het. Onder de gearresteerden bevonden zich bijna de gehele Sámi intelligentsia en de ontwerper van de eerste Sámi primer. Ze waren weinig in aantal, dus de Sámi onderwierpen zich gedwee.

Ondertussen kwamen de Nenetsen van het schiereiland Yamal in opstand, in een beweging die ze de Mandalada [en] noemden, die ronduit weigerden hun rendieren aan de staat over te dragen. In de toendra achtergelaten worden zonder rendieren is gelijk aan de dood. Een veroordeling tot 10 jaar in een gevangenkamp werd uitgesproken op dezelfde dag als het proces, zonder enig onderzoek. Interessant genoeg was de eerste Mandalada tamelijk succesvol, en de leiders hielden zelfs rechtstreekse gesprekken met de regering . Zij stelden een ultimatum: herstel van de rechten van de sjamanen, gelijkheid tussen de koelakken (rijkere boeren die land bezaten) en de armen, afschaffing van beperkingen op de voedselvoorziening, en bijna totale uitschakeling van de Sovjetmacht in de Yamal. Als gevolg daarvan werd de Mandalada zelf opgeheven, zonder bloedvergieten. De tweede opstand, in de jaren '40, werd brutaal onderdrukt.

De Dolganen, die in het noorden van de huidige regio Krasnojarsk wonen, kwamen ook in opstand tegen de verdeling tussen de koelakken en de armen . Hier is een fragment uit het bezwaarschrift van de leiders van de opstand van Tajmyr van 1932 [ru]:

Acknowledging Soviet power as the power of the working people, and in no way striving to overthrow it, we, the natives of the Taimyr national district, from the very foundation of [the Soviet state] began to experience the burden of taxes and unprecedented pressure by the local authorities. The reconstruction of our economy on socialist lines began at the speed of central parts of the Union, without any consideration of the specific conditions of the north. The imposition of taxes, payments, strict fur quotas exceeding our real ability, incorrect definition of class structure, patrols by armed [ethnic] Russians, and the local authorities exceeding national policy in various ways among the local population, have led to complete fury.

Terwijl we de Sovjetmacht erkennen als de de macht van het werkende volk, en er geenszins naar streven haar omver te werpen, begonnen wij, de inheemse bewoners van het nationale district Tajmyr, vanaf de stichting van [de Sovjetstaat] de last van de belastingen en de ongekende druk van de plaatselijke autoriteiten te ondervinden. De wederopbouw van onze economie op socialistische leest begon in het tempo van de centrale delen van de Unie, zonder rekening te houden met de specifieke omstandigheden van het noorden. Het opleggen van belastingen, betalingen, strenge bontquota's die onze reële mogelijkheden te boven gaan, een onjuiste definitie van de klassenstructuur, patrouilles door gewapende [etnische] Russen, en de plaatselijke autoriteiten die het nationale beleid op verschillende manieren te buiten gaan bij de plaatselijke bevolking, hebben tot complete woede geleid.

De opstand op het schiereiland Tajmyr werd verijdeld door geweervuur van een detachement van de NKVD (Volkscommissariaat voor Binnenlandse Zaken), het ministerie van Binnenlandse Zaken van Sovjet-Rusland.

Echo's uit het verleden

Als je leest over de kolonisatie van het noorden in de jaren '30, is het onmogelijk om geen parallelen te trekken met vandaag. Eenvoudige en volledig redelijke verzoeken- zelfs geen eisen, in het begin – van de inheemse bewoners werden afgeweerd met disproportionele brutaliteit. Ondertussen droegen de beslissingen van de autoriteiten het stempel van een wrede onwetendheid – bijna analfabetisme – over de plaatselijke gronden en volkeren. Zij waren het die de noordelijke stammen op de rand van overleven dreven, en zij waren het die protest uitlokten.

Bijna honderd jaar later koloniseren we het noordpoolgebied opnieuw. Het staat altijd op de agenda van de persbureaus; het is een voortdurend refrein in officiële toespraken. Voor het Rusland van de 21e eeuw is het Noordpoolgebied hetzelfde gekoesterde doel geworden als de ruimtevaart was voor de Sovjet-Unie – zij het zonder de romantische flair. Het Noordpoolgebied betekent, olie, gas, platinum! Het Noordpoolgebied is een wapen. Het is macht. Kolonisatie gaat op volle snelheid verder, en niet minder wreed dan een eeuw geleden.

Er is echter een verschil. Terwijl de eerste kolonisatie werd uitgevoerd in het belang van de staat, belooft de huidige kolonisatie, met al haar geopolitieke beschouwingen, kolossale rijkdommen voor privé-ondernemingen. Het Noordpoolgebied is geld. Dit keer dient de staatsmachine niet het idee van universeel geluk; het dient de belangen van de privésector.

Het is de Arctische agenda die volgens Rodion Sulyandziga aan de basis ligt van deze golf van repressie tegen inheemse volkeren. Hij stond aan het hoofd van de grootste non-profitorganisatie die zich bezighoudt met de problemen van het Noordpoolgebied, het Centrum voor Steun aan Inheemse Volken van het Noorden [en] (CSIPN), tot het in 2019 door de Moskouse stadsrechtbank werd gesloten [en] vanwege een formaliteit. De organisatie was er eerder in geslaagd zichzelf uit het register van “buitenlandse agenten” te schrappen, maar de eindoverwinning ging naar het repressiemechanisme. Sulyandziga is ervan overtuigd dat de vervolging van inheemse volkeren verband houdt met Arctische kwesties:

For Russia, the Arctic is a matter of development, balancing the budget, gaining access to resources.

Voor Rusland, is het Noordpoolgebied een kwestie van ontwikkeling, het in evenwicht brengen van de begroting, toegang krijgen tot hulpbronnen. Inheemse volken zijn op geen enkele manier tegen de economische ontwikkeling van het land. Maar er is een evenwicht nodig tussen de belangen van het bedrijfsleven en de rechten van inheemse volkeren. Bedrijven hebben kolossaal gebied nodig – maar land is [ook] nodig voor rendierherders, bijvoorbeeld. De staat zou moeten garant staan voor dat evenwicht, en de hoeder van de rechtsstaat op dit gebied. Maar in plaats daarvan geeft de staat bedrijven gewoon groen licht. Iedereen die zich daartegen verzet, komt onder druk te staan van de autoriteiten.

“Geacht worden een ‘buitenlands agent’ te zijn, of gek, of een crimineel – dat is wat een activist te wachten staat in Rusland,” zo vat Andrei Danilov het somber samen, terwijl hij zich opmaakt voor een nieuwe juridische strijd met lokale ambtenaren die de uitspraak van het Constitutionele Hof niet zonder slag of stoot willen accepteren. Op dezelfde dag zal hij opnieuw terechtstaan wegens “ongehoorzaamheid aan de politie” wanneer hij voor de regionale rechtbank beroep probeert aan te tekenen tegen zijn reeds uitgezeten hechtenis. Zijn Facebook-status luidt: “We moeten spreken, zelfs als er geen hoop is,” een citaat uit een film over de Sámi's antikoloniale opstand in Noorwegen. De opstand werd brutaal neergeslagen. De Sami hebben echter gelijke rechten gekregen – na 200 jaar. En nu kan niemand een voet op de Noorse Noordpool zetten zonder hun toestemming.

De Sámi van Rusland beschouwen zichzelf ook als de bewakers van het noorden. Zij hebben nooit eigendomsrechten gehad op hun land. Het veiligstellen van een deel van de toendra of van een meer voor een familie betekende niet een gebruiksrecht, maar een verplichting om dit kleine stukje van het Arctische gebied te beschermen en te verbeteren. En het zou geen slecht idee voor ons zijn om van hen te leren.