Foto Solen Feyissa, https://unsplash.com/photos/1S1w1c4_VyA

Het was een satirische video,  gepost door twee 23-jarigen op TikTok, getiteld “Gebieden waar het Turkse paspoort wordt gebruikt”, waarin de draak gestoken werd met de onmogelijkheid om te reizen tijdens de pandemie — maar de alternatieve manier waarop het duo het reisdocument gebruikte (als bladwijzer, ovenhandschoen en onderzettertje) schoot bij de autoriteiten in het verkeerde keelgat. Ze werden beschuldigd van het bagatelliseren van nationale symbolen door hun karikatuur van het Turkse paspoort, en aangeklaagd voor “publiekelijk beledigen van het soevereine embleem”.

Na hun arrestatie probeerden de TikTokkers uit te leggen dat hun video komisch bedoeld was. In een verklaring tijdens hun ondervraging zei een van de videomakers, “We hadden absoluut niet de bedoeling de Turkse Republiek, haar paspoort of de Turkse vlag te beledigen of te bagatelliseren.”

Ze werden toch vervolgd. Eenmaal voorwaardelijk vrij moesten ze zich dagelijks melden bij het politiekantoor en — wel ironisch gezien het onderwerp van hun video — kregen ze een reisverbod tot hun hoorzittingen zouden beginen.

Twitteraar Can Okar kon de absurditeit en tegelijk de dreigende aard van de overheidsreactie nauwelijks geloven:

” Ik kwam haast niet bij van het lachen toen ik “Şanlı Türk Pasaportu” las.

Een nationalist zijn, oké, maar beweren dat een Turks paspoort “glorieus” is, is volslagen onzinnig. Het is een uiterst moeilijk paspoort om mee te reizen.

En jongeren proberen te vernietigen op zo'n manier is moreel verwerpelijk. https://t.co/Nxk5P8fi09

— Can Okar (@canokar) 25 april, 2021

Dit doet echt pijn. Twee jongeren die een TikTok maken waarin ze de waarde van het Turkse paspoort persifleren zijn aangehouden, GEBOEID, en mogen het land niet uit.

Dat is zo'n ongelooflijke overreactie op een komische video. Het is een absurd donkere en gevaarlijke respons.

pic.twitter.com/J3bAHLadbE

— Can Okar (@canokar)  28 april, 2021

Niet alle socialemediagebruikers echter vonden de video grappig:

Devletime açık açık sesleniyorum
Şanlı Türk Pasaportunu bu izansızların elinden kurtarın. pic.twitter.com/MaMeSPYX2z

— SON LAİK BÜKÜCÜ ???? (@TheLaikYobaz) April 25, 2021

Ik doe een beroep op mijn overheid. Red het schitterende Turkse paspoort uit de handen van deze incompetente lui.

Om de discrepantie in de ernst van de overheidsreactie te benadrukken haalden sommige netizens de kwestie van Turkijes dienstpaspoort aan. Dit is ook bekend als het grijze paspoort, dat wordt uitgereikt [en – alle links] aan burgers zoals nationale atleten om op officiële of overheidsgerelateerde trips te gaan. Ook familieleden van deze paspoorthouders kunnen het privilege van een grijs paspoort krijgen, met als voordeel zonder visum  naar Schengenlanden te kunnen reizen.

Begin april kwam de regerende partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling terecht in een grijspaspoortschandaal toen 43 van haar leden die naar Duitsland waren gereisd daar onderdoken en weigerden terug te keren. Als reactie schorste het Turkse ministerie van binnenlandse zaken de uitreiking van nieuwe dienstpaspoorten in afwachting van verder onderzoek, hetgeen een twitteraar ertoe aanzette de twee incidenten te vergelijken:

İstanbul'da 23 yaşındaki iki genç Türk pasaportunun değerini TikTok'ta mizahi bir dille eleştirdiği bahanesiyle gözaltına alındı. Gençlere yurt dışına çıkış yasağı verildi.

Gri pasaport aracılığıyla yurtdışına insan kaçakçılığı yapan AKP'li belediyelere ise işlem yapılmadı. pic.twitter.com/1ojK6GO3hz

— Hergele Postası #0 (@HergelePostasi) 28 april 2021

In Istanbul werden twee 23-jarigen gearresteerd onder het voorwendsel het imago van Turkse paspoorten met humor te bekritiseren op TikTok. Jonge mensen werd verboden naar het buitenland te gaan. Geen actie werd ondernomen tegen AKP-gemeentebesturen die mensen naar het buitenland smokkelen met behulp van grijze paspoorten. [AKP is een acroniem voor de regerende partij, Adalet ve Kalkinma, wat staat voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling.]

Nog steeds verbolgen over de dubbele standaard wees Can Okar erop hoe makkelijk het is een Turks paspoort te krijgen eens je je kan veroorloven in Turkije onroerend goed te kopen:

sChiTTerend TurKs pAsPooRt  pic.twitter.com/CmW6tXhutN

— Can Okar (@canokar) 25 april 2021

Onder de huidige regering is humor een van de vele items geworden op de regeringslijst van onduldbare misstanden, ongeacht of het mikpunt de president is, leden van de regerende partij of de staat en haar symbolen.

In 2018 werden drie universiteitsstudenten gearresteerd omdat ze tijdens hun diploma-uitreiking een satirisch spandoek ophielden “Nu is het […] Koninkrijk van de Tayyips” — samen met tekeningen van dieren met het gezicht van de president. De politie pakte ook de student die het spandoek had helpen vervoeren op en de manager van de drukkerij waar het doek gemaakt werd. Ze werden allemaal berecht onder artikel 299 van het Turkse strafwetboek voor “het beledigen van de president”, maar werden uiteindelijk vrijgelaten zonder gevangenisstraf. Toen de leider van de oppositiepartij CHP, Kemal Kılıçdaroğlu, de spandoektekst tweette als steun voor de studenten, begon het openbaar ministerie van Ankara een voorbereidend onderzoek tegen hem op dezelfde gronden.

In 2016 werd een voormalige Miss Turkije veroordeeld tot 14 maanden voorwaardelijke gevangenisstraf omdat ze een Instagrampost met een satirische twist op het nationale volkslied had gedeeld. Juist een jaar eerder kregen twee cartoonisten van het populaire magazine Penguen 14 maanden celstraf omdat ze een cartoon hadden getekend van president Recep Tayyip Erdoğan die hij beledigend vond; het vonnis werd later omgezet in een boete. In dezelfde geest werden in 2014 40 redacteurs van het satirische Wrange Woordenboek [tr] (Eksi Sozluk) berecht voor het beledigen van de godsdienst.

In een opiniestuk voor The Guardian in 2017 schreef de internationaal gerenomeerde Turkse auteur Elif Safak:

In het verleden hadden wij een stevige traditie van zwarte humor. Politiek is altijd ruw geweest, maar het was oké om met politici te lachen. Dat is niet meer zo.

In een land waar diversiteit beknot wordt en vrije meningsuiting aan banden gelegd, komt zelfs satire in het visier en kan ze overtreders achter de tralies doen belanden — of op z'n minst in een verhoorkamer, zoals in het geval van het TikTok-koppel.

Indien schuldig bevonden riskeert [tr] het stel ofwel een boete ofwel tot één jaar cel. Er zijn echter geen verdere updates van het verhoor omdat de regering lockdownmaatregelen heeft ingevoerd in een poging de groeiende COVID-19-infectiegraad af te remmen.