Leden van Braziliaanse inheemse volken kregen een “vroegtijdige behandeling” met medicijnen die niet worden aanbevolen door de WHO | Foto: Gabriel Uchida/Amazônia Real
Dit artikel [1] [pt – alle links tenzij anders aangegeven] is geschreven door Luciene Kaxinawá, oorspronkelijk gepubliceerd in februari 2021 en hier opnieuw gepubliceerd in het kader van een partnerschap tussen Global Voices en Amazônia Real [1].
‘Onze vader heeft hard gevochten. Hij was een krijger en wij zullen zijn strijd voortzetten’, zeiden zijn dochters Borehá, Maitá en Mandeí over hun vader, de inheemse leider Aruká Juma [2][en], die op 19 februari stierf aan de gevolgen van COVID-19.
Zijn familie en bondgenoten van het Juma-volk vermoeden dat Aruká ergens tussen de 86 en 90 jaar oud moet zijn geweest. Omdat hij geen geboortecertificaat had is zijn exacte leeftijd onbekend. Het grondgebied van de Juma-stam ligt in het zuidelijke deel van de staat Amazonas, een bosrijke regio die onder hoge druk [3] staat vanwege ontbossing.
Belangenorganisaties COIAB en APIB hebben gewaarschuwd dat recent gecontacteerde en geïsoleerd levende inheemse stammen een extreem hoog risico lopen. De laatst overgebleven man van de Juma-stam is dood. Opnieuw heeft de Braziliaanse regering laten zien dat ze crimineel nalatig en incompetent is. “De regering heeft Aruká vermoord”, staat in een verklaring die is ondertekend door inheemse organisaties die de belangen van inheemse, Latijns-Amerikaanse stammen vertegenwoordigen zoals de Coordination of Indigenous Organizations of the Brazilian Amazon (COIAB), de inheemse belangenkoepel APIB (Articulação dos Povos Indígenas do Brasil; ‘Coördinatie van Inheemse Volken van Brazilië’ en het Observatory of Human Rights for Isolated and Recently-Contacted Indigenous Peoples (Opi).
APIB [4] registreerde op 24 juni meer dan 55.000 bevestigde besmettingen en 1.124 sterfgevallen van inheemse bewoners in het hele land. Op dezelfde datum had Sesai [5] (Special Secretariat of Indigenous Health, verbonden aan de federale overheid) meer dan 50.000 coronabesmettingen en 728 doden geregistreerd.
COIAB volgt de besmettingen sinds 19 maart 2020, toen de dood van een inheemse vrouw van de Borari [6]-stam in de staat Pará werd geregistreerd. Sesai beschouwt de dood van een 15-jarige Yanomami [7]-jongen op 9 april 2020 in Roraima echter als het eerste sterfgeval van een inheemse persoon in verband met COVID-19 in Brazilië. De twee sterfgevallen waren in het noorden van Brazilië.
Aruká is gestorven aan acuut ademhalingsfalen als gevolg van een besmetting met het nieuwe coronavirus in een veldhospitaal in Porto Velho, de hoofdstad van de deelstaat Rondônia, die grenst aan de staat Amazonas. De overdracht naar een andere staat, en niet naar de hoofdstad van Amazonas, Manaus, was te wijten aan de afstand tussen de twee gebieden en de geografische kenmerken van de regio.
Voordat hij werd overgeplaatst naar een ic-bed kreeg Aruká Juma in januari in een ziekenhuis [8] in Humaitá (Amazonas), wat in Brazilië wordt aangeduid als “vroegtijdige behandeling [9]“[en] tegen COVID-19.
De medicijnen, waaronder [10] ivermectine en azithromycine, aanbevolen door de regering van president Jair Bolsonaro, worden volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als ineffectief [11] [en] voor deze ziekte beschouwd.
Welke medicatie Aruká, die leed aan hoge bloeddruk, werd voorgeschreven, werd bekendgemaakt aan Amazônia Real door het Agentschap voor Inheemse Gezondheidszorg (Casai) in Humaitá (AM), een agentschap van het Ministerie van Volksgezondheid.
De familieleden van Aruká worden beschouwd als de laatste overlevenden van de Juma-stam, een etnische groep uit de taalgroep Tupi Kagwahiva, die ook andere volkeren omvat, zoals de Uru-Eu-Wau-Wau-stam, met wie de dochters van Aruká interetnische huwelijken sloten om uitsterven van de inheemse stam te voorkomen.
In zijn jeugd was Aruká getuige van het ergste bloedbad dat onder zijn volk plaatsvond toen in de jaren zestig rubbertappers en notenhandelaren hun territorium binnenvielen. De eerste historische bronnen [12] uit de 18e eeuw, vermelden dat het Juma-volk uit ongeveer 15.000 leden bestond.
Na opeenvolgende slachtpartijen bestond de stam in de jaren veertig nog slechts uit 100 leden. Vanaf de jaren zestig, na nieuwe aanvallen door indringers, werd het volk geleidelijk gedecimeerd totdat de Juma-stam bijna uitgestorven was. Aan het einde van de jaren negentig slaagde de stamoudste erin om de officiële afbakening [12] van het grondgebied in de stad Canutama, in het zuiden van Amazonas, te verkrijgen.
De strijd tegen COVID-19
Aruká Juma vertoonde begin januari symptomen van COVID-19, samen met 12 andere familieleden die bij hem in het inheemse gebied woonden. Op 17 januari werd hij overgebracht naar het Sentinela-ziekenhuis in Humaitá, een stad in de buurt van Canutama, waar hij vervolgens meerdere keren in het ziekenhuis werd opgenomen en ontslagen.
Op 2 februari verslechterde [13] de toestand van Aruká Juma. Hij werd aan een beademingsapparaat gelegd en moest worden overgebracht omdat het ziekenhuis waarin hij zich bevond – het tweede ziekenhuis waarin hij werd opgenomen – geen ic-bed aanwezig was. Een aantal openbare instituten en organisaties die opkomen voor inheemse volkeren, spanden zich in om zijn leven te redden. Hij werd naar het Hospital de Campanha in Porto Velho gebracht, maar is daar overleden.
Gedurende de hele periode van zijn ziekenhuisopnames in januari en februari heeft Amazônia Real medische rapporten over de gezondheidstoestand van Aruká Juma opgevraagd en geïnformeerd naar de medicijnen die hij kreeg.
Een medewerker van Casai Humaitá, een agentschap van het Speciale Secretariaat voor Inheemse Gezondheid, vertelde deze verslaggever via WhatsApp dat de inheemse leider in het Sentinela-ziekenhuis in Humaitá medicijnen ontving zoals azithromycine, ivermectine en chloroquine.
Geraadpleegd voor het rapport, zei Aurélio Tenharim, adviseur van de inheemse districtsraad van het ministerie van Volksgezondheid, dat toen hij besmet was met het virus, hij ook de “vroegtijdige behandeling” kreeg, waarmee hij de toediening van de medicijnen bevestigde. Ook aan de stamoudste Aruká Juma werd deze behandeling voorgeschreven. ‘Hij nam hetzelfde medicijn als ik. De dokter schreef dit [de vroegtijdige behandeling] voor’, zei hij.
Borehá, Maitá en Mandeí, de dochters van Aruká Juma, vertelden dat ze niet zijn geïnformeerd over de behandeling – waarvan de wetenschappelijke werkzaamheid niet bewezen is – van hun vader.
Gezondheidscrisis
Op 11 januari was de toenmalige minister van Volksgezondheid, generaal Eduardo [14] Pazuello, die in maart aftrad, in Manaus. Bij de lancering van het Strategisch Plan voor de Bestrijding van COVID-19 in de staat Amazonas beval hij publiekelijk de “vroegtijdige behandeling” aan [15].
Amazonas kreeg te maken met de ineenstorting [16] van het zorgsysteem door een gebrek aan ic-bedden en zuurstof in de ziekenhuizen.
‘Er is geen discussie meer over het feit dat deze of gene deskundige het ermee eens is. De federale en regionale gezondheidsdiensten hebben al een standpunt ingenomen. De raden zijn voorstander van een vroegtijdige behandeling, van klinische diagnose. Ik heb persoonlijk, via video, met hen gesproken’, zei hij toen.
‘Medische specialisten stellen de diagnose. De behandeling wordt door medisch specialisten gedaan. En de begeleiding is vroegtijdig. (…) Niemand zal erdoor sterven, maar het zal [levens] redden in gevallen van COVID-19,’ voegde hij eraan toe.
Pazuello werd ondervraagd [17] door het Federal Supreme Court (STF) [18] wegens vermeende nalatigheid in de gezondheidscrisis in Amazonas. Het aanbevelen van een kuur zonder bewezen effectiviteit is een van de zaken die wordt onderzocht door de parlementaire onderzoekscommissie [19] van de Senaat, die het coronabeleid van de regering van Bolsonaro analyseert.
Amazônia Real probeerde contact op te nemen met Humaitá's gemeentelijk gezondheidssecretariaat, verantwoordelijk voor het Sentinela-ziekenhuis, en het Special Secretariat for Indigenous Health, onderdeel van het ministerie van Volksgezondheid, om hen om commentaar te vragen over de “vroegtijdige behandeling” die Aruká Juma werd voorgeschreven. Ze kregen geen antwoord.
Sesai heeft via de Indigenous Special Health Department (Dsei) van Porto Velho een condoleancebericht gestuurd. ‘Dsei heeft alle mogelijke stappen ondernomen om de patiënt te verzorgen en blijft de familie ondersteunen. (…) Sesai en de Porto Velho Dsei betuigen hun diepste spijt over de dood van deze grote krijger en stamhoofd’, luidde de tekst.
Rouw om de dood van Amoim (grootvader)
Historicus Ivaneide Bandeira Cardozo, lid van de Kanindé-organisatie en een bondgenoot van de Uru-Eu-Wau-Wau en Juma, zei dat de gezondheidssituatie kritiek is voor de inheemse volkeren van het Amazonegebied.
Ze hoorde van de dood van Aruká Juma terwijl ze hielp bij de vaccinatie tegen COVID-19 van de Uru-Eu-Wau-Wau-bevolking in de deelstaat Rondônia.
‘Je moet de gezondheidssituatie begrijpen waarmee de inheemse bevolking van Brazilië en de Amazone te kampen hebben: de intense druk, de alomvattende invasie van hun grondgebieden en de precaire gezondheidszorg’, zei ze.
Begrafenis van een Juma krijger
De begrafenis van Aruká vond plaats op 18 februari in het Juma-dorp Canutama in het zuiden van Amazonas. Verschillende leiders werden uitgenodigd om op een brug de laatste eer te bewijzen aan de stamoudste, voordat de begrafenisstoet zijn weg vervolgde naar het inheemse grondgebied van de Juma-stam.
Mandeí Juma, een van zijn dochters, vertelde de verslaggever dat alle versieringen en toebehoren van de krijger met hem zouden worden begraven.
De oudste dochter van de leider, Borehá Juma, zei dat ze vanaf nu van plan is in de voetsporen van haar vader te treden: ‘Ik wil nu net als hij worden om te vechten zoals mijn vader. Mijn vader was een echte krijger. Hij was een stamhoofd, ik was een stamhoofd en nu is de afstamming voltooid’, zei ze.
Behalve de drie Juma-dochters, liet Aruká 14 kleinkinderen, achterkleinkinderen en een dochter na uit een relatie met een Uru-Eu-Wau-Wau-vrouw. Aruká's kleinkinderen zijn kinderen van leden van de Uru-Eu-Wau-Wau-stam (wiens grondgebied zich bevindt in de deelstaat Rondônia, dat grenst aan Amazonas), met wie Borehá, Maitá en Mandeí trouwden.
In overeenstemming met hun patrilineaire afstamming [20] [de verwantschap verloopt via de familie van de vader] werden hun kleinkinderen en hun kinderen ook Uru-Eu. Aruká was de laatst overgebleven man van zijn volk.