De missie van het Laz-volk om hun taal voor uitsterven te behoeden

Een standbeeld van een Laz-man en -vrouw in Artvin, Turkije. Screenshot van https://www.youtube.com/watch?v=feXQb1HV024

Honderden jaren geleden was er een koninkrijk dat zich uitstrekte van het westen van het tegenwoordige Georgië tot aan het Russische Sotsji en het Turkse Rize.

Het Colchis-koninkrijk [tr], gesticht door de vroege Kartveels sprekende Colchis-stammen, floreerde in dit gebied, dat ook bekend stond als Lazistan. Gedurende haar turbulente geschiedenis veranderde het Colchis-koninkrijk vele malen van naam. Na de Romeinse verovering van Colchis rond 65 voor Christus [en], werd het een Romeinse provincie, Lazicum genaamd. Toen de Ottomanen de regio in 1461 opeisten [en], werd het een sanjak, een onderdeel van de centrale administratieve structuur waarover de sultan regeerde, en waarvan de gouverneur in Rize was gevestigd.

Na de oprichting van de Turkse Republiek in 1923 was de geschiedenis van Lazistan grotendeels vergeten. Maar de afstammelingen van de Colchis, het hedendaagse Laz-volk, wonen nog steeds in Rize, en velen spreken het Laz of Lazuri [en]. Volgens verschillende bronnen zijn er tegenwoordig mogelijk tussen de 30.000 [en] en 200.000 [en] sprekers van deze taal.

In 1982 mochten er geen minderheidstalen worden onderwezen [tr] op Turkse scholen. In 2009 meldde [en] UNESCO dat het Laz één van de 15 talen van Turkije was die met uitsterven werden bedreigd.

Anita McNaught bezocht in 2010 de dorpen van Rize [en] en ze ontdekte dat het Laz voornamelijk door ouderen werd gesproken en zelden in geschreven vorm werd gebruikt.

Eveneens in 2010 vertelde de Laz-geleerde İsmail Bucaklişi, co-auteur van het allereerste Lazuri-woordenboek [tr], aan Al Jazeera [en] dat het verval van het Laz verband hield met hoe mensen de taal zelf zien. “Het Turks wordt gezien als een taal van moderniteit en commercieel succes”, zei hij.

UNESCO wijst er inderdaad op [en] dat het gebrek aan intergenerationele taaloverdracht en de eigen houding van de leden van de gemeenschap ten opzichte van hun taal, sleutelfactoren zijn die bijdragen aan het uitsterven van een taal. Ook het gebrek aan documentatie of gebruik ervan in de media, evenals een niet-ondersteunende houding van de overheid, spelen een doorslaggevende rol.

Maar sinds 1999, toen Turkije begon met besprekingen over toetreding tot de Europese Unie, een proces dat de implementatie van het beschermen van etnische minderheden [en] vereist, heeft het Laz een langzame opleving beleefd.

Sindsdien is er als gevolg hiervan een reeks hervormingen doorgevoerd, ook in het onderwijs. In 2002 werd de Wet op het Lesgeven en Onderwijs van Vreemde Talen gewijzigd [en] om “het leren van verschillende talen en dialecten die traditioneel door Turkse burgers in hun dagelijks leven worden gebruikt” mogelijk te maken.

Buiten veranderingen in het beleid, is er de afgelopen decennia een scala aan initiatieven en gepassioneerde individuen geweest, die ernaar hebben gestreefd de Laz-cultuur en -taal te behouden. We hebben er een aantal hieronder op een rijtje gezet.

Tijdschriften, romans en een instituut

In 1993 richtte Bucaklişi het eerste Laz-talige tijdschrift Ogni sJcani nena [tr] (“Luister naar je taal”) op. Bij het eerste nummer werd het tijdschrift door de Turkse regering als “separatistische propaganda” bestempeld, vanwege twee artikelen over Laz-nationalisme. De autoriteiten hebben juridische stappen ondernomen [en] tegen de publicatie en hebben tijdschriften uit de schappen gehaald en in beslag genomen.

Ondanks een rechterlijke beslissing, die later in het voordeel van het tijdschrift oordeelde, werd de publicatie ervan tegengehouden door interne meningsverschillenaldus het Wikipedia-artikel [tr] over Ogni.

In 2000 lanceerde een deel van de voormalige redactie van Ogni het tijdschrift Mjora [tr] (“Zon”), maar ook dat was van korte duur [en].

In 2011 werd Murat Ercan Murğulişi, 38 jaar, auteur van de allereerste roman die in het Laz is gepubliceerd. “Daçxuri”, dat “vuur” betekent, volgt het leven van een 7-jarige jongen nadat hij zijn ouders bij een auto-ongeluk verliest.

Murğulişi komt uit Rize en begon tijdens zijn universiteitsjaren in het Laz te schrijven. Tijdens een interview in 2011 met de krant Sabah stelde hij dat het Laz “ook een literaire taal was, met zijn unieke woordenschat en grammatica”.

Een recenter initiatief, in 2013, was de oprichting van het Laz Insitute [tr] (Laz Instituut) in İstanboel, door 37 oprichters [tr] en vele supporters en vrijwilligers. Tijdens de inauguratieceremonie van het instituut legde mede-oprichter prof. Mehmet Bekaroğlu uit wat ze in petto hadden [en]:

We will collect all cultural activities under one umbrella. We will work on the Lazuri language and will be preparing school books. We are planning to contact universities to educate Laz teachers. Besides, we would like to organize a Lazuri Congress. The Latin alphabet is not enough, we need two alphabets. Also, we are planning to contact Ankara for a Lazuri TV station.

We gaan alle culturele activiteiten onder één paraplu verzamelen. We zullen werken aan het Laz en zullen schoolboeken gaan voorbereiden. We zijn van plan contact op te nemen met universiteiten om Laz-leraren op te leiden. Daarnaast willen we graag een Lazuri-congres organiseren. Het Latijnse alfabet is niet genoeg; we hebben twee alfabetten nodig. Ook zijn we van plan contact op te nemen met Ankara voor een Laz tv-zender.

In 2014 werkte het Instituut samen met het ministerie van Onderwijs om een geschikt leerpakket te maken voor het onderwijzen van het Laz op middelbare scholen. Turkije introduceerde in 2012 [tr] minderheidstalen als keuzevak op de openbare scholen, en nu kan ook het Laz worden gekozen.

De eerste scholen die het Laz onderwezen bevonden zich in Vitze (Fındıklı), een district in Rize, en in Arkabi (Artvin), aan de Zwarte Zeekust. Deze twee openbare schoolcursussen begonnen met 65 studenten en bereikten in de loop van de tijd [tr] een totaal van 214 studenten.

In 2018 creëerde het instituut ook een Laz-lerarenprogramma [tr], waarmee tot nu toe 19 leraren een certificaat hebben behaald.

Studenten in heel Turkije kunnen Laz-lessen op hun scholen, die in theorie verplicht zijn dit aan te bieden, aanvragen [tr]. Er zijn echter nog maar heel weinig Laz-leraren beschikbaar en veel scholen ontmoedigen hun studenten om studies in de taal te volgen.

In een in 2018 gepubliceerd academisch artikel [en] stond:

When students choose an elective course in Laz, the administration in many schools tries to persuade them to change their minds by claiming that the school cannot find a teacher or that an insufficient number of students will enroll the course. As one Non-Governmental Organization working on the subject of the Laz language has noted, “local education authorities advise students and their families not to choose the Living Languages and Dialects elective language courses.”

Wanneer studenten ervoor kiezen het Laz als keuzevak te volgen, probeert de administratie van veel scholen hen over te halen van mening te veranderen, door te beweren dat de school geen leraar kan vinden of dat er onvoldoende studenten zich voor de cursus zullen inschrijven. Zoals een ngo die zich met het Laz-onderwerp bezighoudt opmerkte: “adviseren lokale onderwijsautoriteiten studenten en hun gezinnen om niet te kiezen voor de Levende Talen en Dialecten-keuzevakken”.

In 2020 lanceerde het Laz Institute (Laz Instituut) het door de EU gefinancierde project Network of Laz and Circassian Civil Societies (Netwerk van Laz en Circassiaanse Burgermaatschappijen). De coördinator van het project Eylem Bostanci vertelde [en] Global Voices tijdens een interview dat het instituut “praktische, innovatieve, gemakkelijk toegankelijke en diverse podcasts, video's en lesmateriaal, verrijkt met afbeeldingen en muziek zal produceren, zodat kinderen en jongeren hun moedertaal kunnen leren”.

Eén van de beroemdste muzikanten in Turkije en een voorstander van het behoud van het Laz was zanger Kazım Koyuncu [en], die in 2005 overleed. Zijn rockband Zuğaşi Berepe zong teksten in het Laz en tijdens zijn solocarrière bleef hij in zowel het Turks als het Laz zingen.

Zijn liedjes leven voort in de harten van velen, zowel Laz als Turken. De schoonheid van de Laz-taal is te horen in zijn lied “Didou Nana” over een geliefde die vertrok.

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.