Moeder Doris met een portret van haar zoon Wilfredo Moncada, die in 2018 de anti-protestbeweging tegen de regering leidde. Choluteca, Honduras, 29 mei 2019. Foto: Martín Cálix voor Contraccoriente. Gebruikt met toestemming.

Volgens de regering van Guatemala zijn tussen 15 en 16 januari 2020 meer dan 3.500 mensen te voet de grens van het land overgestoken, in de hoop een nieuw bestaan in de Verenigde Staten of Mexico op te bouwen. De meesten kwamen uit Honduras. Volgens internationale media, zoals  NPR, Wall Street Journal, en Reuters, ontvluchten de mensen in heel  Centraal-Amerika de armoede en het geweld. Maar er is meer waarom mensen duizenden kilometers liftend het land doorkruisen en een onzekere toekomst aan de grens tussen de Verenigde Staten en Mexico tegemoet gaan.

Een nieuwe karavaan

Hondurezen ontvluchten al jaren hun land, maar het begrip “Karavaan” kreeg pas in 2018 wereldwijde bekendheid toen meer dan 10.000 inwoners uit Centraal-Amerika samen optrokken om elkaar tijdens hun tocht door Guatemala en Mexico te ondersteunen.

De mensen in Honduras leven echter niet alleen in armoede en met geweld, maar ook in een zogenaamde narcostaat, waarvan de leiding door de Verenigde Staten wordt ondersteund. De bevolking lijdt onder een wijdverspreide corruptie, gendergeweld, bende-terreur, landroof en droogte door klimaatverandering.

Hoewel in 2020 de route voor migranten naar een beter leven moeilijker is dan vroeger, om redenen die buiten het kader van dit verhaal vallen, vonden duizenden toch dat hun lotsbestemming buiten Honduras beter is gewaarborgd.

De migrantenkaravaan in Ayutla, Guatemala, 17 januari 2019. Foto: Martín Cálix voor Contraccoriente. Gebruikt met toestemming.

Wat gebeurt er in Honduras?

We weten allemaal dat corruptie en drugshandel een slechte zaak is.

Ondanks het feit dat er slechte politici zijn, is het moeilijk  voorspelbaar dat ze worden veroordeeld voor het smokkelen van tonnen cocaïne naar de Verenigde Staten. Toch werd Tony Hernández, voormalig politicus en broer van de zittende president Juan Orlando Hernández, hiervoor aangeklaagd.

Maar nu is president Hernández, die door de U.S. Drugs and Enforcement Agency werd geprezen voor zijn strijd tegen de drugshandel, zelf het middelpunt van een onderzoek voor zijn rol in de cocaïnehandel.

Tijdens het proces tegen Tony Hernández's hebben getuigen, volgens rapporten van de The New York Times en Reuters, verklaard dat de president zijn broer tegen uitlevering wilde beschermen en miljoenen dollars smeergeld ontving om zijn politieke campagne te financieren. President Hernández ontkent de beschuldigingen.

Men zou kunnen redeneren dat de Hondurezen door vrije verkiezingen deze politici hebben gekozen en daarom de regering van Hernández hun vertrouwen hebben gegeven, maar dit argument betekent niet dat deze regering destijds echt de voorkeur van de Hondurezen had. De Hondurezen hebben protest aangetekend en velen zijn vervolgens tijdens demonstaties door de staatspolitie vermoord. Ze eisten nieuwe stemmingen, na de kennelijk frauduleuze verkiezingen in december 2017, waardoor Hernández aan de macht bleef. Tegelijkertijd besloten de Verenigde Staten om Hernández's verkiezing hoe dan ook te steunen.

Geconfronteerd met zware verdenkingen over de betrokkenheid van de president met drugsgelden, eisten de Hondurezen dat  hun president opnieuw zou vertrekken. Als antwoord zette de politie traangas in.

Een Hondurese politieagent gooit traangas naar demonstranten die het vertrek eisten van president Hernández, nadat zijn broer en voormalig politicus Tony Hernández door de rechter schuldig was bevonden aan drugshandel. Tegucigalpa, Honduras, 24 oktober 2019. Foto: Martín Cálix voor Contraccoriente. Gebruikt met toestemming.

Een andere optie voor Honduras is misschien om de anti-corruptiewetten toe te passen,  teneinde de topcriminelen te kunnen berechten. Maar op dezelfde dagen in januari 2020, toen duizenden Hondurezen noordwaarts trokken, boorde president Hernández en de wetgevende macht die hoop de grond in.

De Hondurese autoriteiten besloten om een einde te maken aan het mandaat over de internationaal geaccepteerde corruptiebestrijding, een missie ter ondersteuning van het gevecht tegen corruptie en straffeloosheid in Honduras (MACCIH). Volgens de non-profit journalisten en bemiddelingsorganisatie Insight Crime, die gespecialiseerd is in georganiseerde criminaliteit, heeft MACCIH spraakmakende corruptiezaken onderzocht. “De oplossing van MACCIH is een slecht voorteken om de strijd tegen corruptie in de regio, die zo sterk verweven is met omkoperij, te winnen”, aldus Insight Crime.

Wijdverspreide corruptie is niet alleen illegaal en immoreel, maar ontwricht ook de maatschappij.

Wanneer bijvoorbeeld “corrupte ambtenaren op het Ministerie van Volksgezondheid 49 lempiras (ongeveer 1,66 Euro) van elke 100 lempiras (ongeveer 3,39 Euro) achteroverdrukken”, zoals de National Anticorruption Council berichtte, kan dit de Hondurese gezondheidszorg aan de rand van de afgrond brengen.

Vorig jaar beleefde Honduras de ergste knokkelkoortsepidemie sinds vijftig jaar. Volgens The New York Times overleden meer dan 400 mensen en werd deze gezondheidscrisis nog verergerd door de klimaatverandering en een ondermaats functionerende regering.

Een kind met knokkelkoorts op de kinderafdeling van het Universiteitsziekenhuis van Tegucigalpa. Tijdens de foto-opname lag de ziekenkamer overvol met patiënten. Tegucigalpa, Honduras, 24 juli 2019. Foto: Martín Cálix vooor Contraccoriente. Gebruikt met toestemming.

Door het ineffectieve onderwijssysteem gaat het land een onzekere toekomst tegemoet. Op de dag dat de migrantenkaravaan uit San Pedro Sula vertrok, publiceerden de Hondurese media een nieuwe symbolische statistiek over de stand van het land, waaruit bleek dat een miljoen Hondurese kinderen geen onderwijs volgen. Ze zijn of te arm of ze denken dat de school er niet toe doet, omdat ze na afloop toch geen werk kunnen vinden.

Vorig jaar voerde het Hondurese Nationale Congres hervormingen door op het gebied van de gezondheidszorg en het onderwijs. Veel Hondurezen zagen dit als een opmaat naar nog meer corruptie en privatisering van deze sectoren. In mei/juni 2019 uitten de Hondurezen hun woede in de straten, waar ze opnieuw met traangas en kogels werden aangevallen. De wetgever draaide vervolgens de hervormingen terug.

Röntgenfoto van de arm met een kogelsplinter van een student na het politieoptreden op 24 juni 2019, waarbij het leger en de militaire politie een universiteit binnenvielen en studenten met traangas en scherpe munitie werden aangevallen. Tegucigalpa, Honduras, 27 juni 2019. Foto: Martín Cálix voor Contraccoriente. Gebruikt met toestemming.

Naast de repressie door hun eigen regering, moeten de Hondurezen zich ook voegen naar de regels die door de bendes worden opgelegd. In veel wijken regeren jeugdbendes die in de criminaliteit zijn beland, feitelijk alles controleren, de lokale bevolking afpersen en bedreigen. Dood en verderf is een dagelijks ritueel in een land met in 2019 meer dan 42 dodelijke incidenten op 100.000 inwoners. Het antwoord van de Hondurese regering op de bendes is steevast het inzetten van steeds meer soldaten.

Maar niet alleen het geweld door bendes is een reële bedreiging, ook de agressie tegen genders is tot in de maatschappij doorgedrongen. Volgens de Economische commissie van de Verenigde Naties voor Latijns Amerika en de Caraïben (ECLAC), kent Honduras het op twee na hoogste aantal vrouwenmoorden op het Amerikaanse continent. Tijdens de eerste twee weken in januari werden alleen al vijftien vrouwen vermoord.

Terwijl ze uien en wortelen snijdt, zit Doña Blanca voor de vitrine waarin het vlees wordt warm gehouden. Tegucigalpa, Honduras, 1 maart 2019. Foto: Martín Cálix.

Op het platteland riskeren inheemse gemeenschappen en boeren hun leven bij het verdedigen van hun bezittingen en tegen het onrechtmatig toe-eigenen van hun land. De moord op de bekende inheemse leider en milieuactivist Berta Cáceres, die in 2016 in haar huis door schutters werd gedood, is berucht en op z'n minst een geval van partijdig justitieel handelen .

Over de zaak Cáceres werd breeduit in de media bericht, maar veel andere moordenaars van milieuactivisten blijven buiten schot.

De internationale niet-gouvernementele organisatie Global Witness noemde Honduras in 2017 “het meest dodelijke land ter wereld voor milieuactivisten”. Begin januari 2020 werd de inheemse leider Vicente Saavedra dood gevonden. De etnische groepering Garifuna, die ook leeft onder de dreiging van verbanning van het land van hun voorvaderen, als gevolg van het toenemende toerisme en internationale  bedrijfsactiviteiten, verdedigt haar land en wordt ook met geweld geconfronteerd.

Deze duidelijk commerciële benadering heeft niets van doen met de groeiende gevolgen voor de klimaatverandering, waardoor boeren hun verdroogde, afstervende mais- en graanoogsten als verloren moeten beschouwen.

Maar er is nog meer. Dit verhaal laat slechts het topje van de ijsberg zien waarom Hondurezen van jong tot oud, genders, mensen met een verschillende seksuele geaardheid en een etnische achtergrond, toch hun hoop hebben gevestigd op de gevaarlijke migrantenroute in plaats van in Honduras te blijven.

De Hondurezen vluchten niet alleen voor “geweld en armoede”, maar ook voor een systeem waarbij moord, uitbuiting, racisme, vrouwenhaat en drugsgeld de norm is en waar, ondanks de inzet van de bevolking, voorlopig geen eind aan zal komen.