Maia Sandu wordt de eerste vrouwelijke president van Moldavië na een overweldigende verkiezingsoverwinning op zondag.

Volgens voorlopige cijfers van de Centrale Kiescommissie van Moldavië (CEC) bemachtigde Sandu 57,7 procent van de stemmen, vergeleken met 42,3 procent voor de zittende president Igor Dodon. Sandu, een voormalig economist bij de Wereldbank, ijverde tijdens de campagne voor een platform voor anti-corruptie, het aantrekken van investeringen in Moldavië – één van de armste landen van Europa, hervorming van het rechtssysteem en meer openheid in de door schandalen geplaagde politiek.

Dit was het tweede duel. Dodon, verbonden aan de Partij van Socialisten (PSRM), werd president in 2016, en versloeg toen Sandu nipt met 5 procent. Hij pronkt graag met zijn connecties met Moskou, beloofde “stabiliteit” en gaf hoog op over nauwere economische banden met Moskou. Sandu, die de Partij voor Actie en Solidariteit (PAS) leidt, wordt als meer pro-Europees beschouwd.

Buitenlandse waarnemers zien in alle verkiezingen in Moldavië een geopolitieke, en zelfs maatschappelijke keuze tussen Rusland en Europa. Maar veel kiezers geven de voorrang aan de economie. Hoe dan ook is het land eng verbonden met beide partijen. Moldavië voert meer handel met de EU, met wie het een associatieovereenkomst sloot in 2014, maar ondertussen verzekeren Russische soldaten en Russisch geld de status-quo in Transnistrië, een zelf-verklaarde republiek die een strook land bezet op de linkeroever van de Dnjestr.

Honderduizenden Moldaviërs gingen oostwaarts, en toenemend richting Westen, op zoek naar economische perspectieven die hun land niet kan bieden. In een land met één van ‘s werelds hoogste ontvolkingsscijfers, hebben burgers in het buitenland een ongewoon grote invloed.

Sandu haalde meer dan 948.000 stemmen, het hoogste aantal uitgebrachte stemmen voor een presidentieel kandidaat in de geschiedenis van Moldavië. Veel kiezers leven in het buitenland – voornamelijk in de EU. De volgende scenes bij een stembureau in Duitsland tonen aan dat geëmigreerde Moldaviërs niet onverschillig staan ten opzichte van de verkiezingen in het thuisland:

This is the queue of Moldovans waiting to vote in the 2nd round of the presidential elections today – at a polling station in Germany. The choice is between the pro-Russian incumbent and his pro-European challenger. pic.twitter.com/I3n4nrqi1b

— Will Vernon (@BBCWillVernon) November 15, 2020

Dit is de wachtrij van Moldaviërs die aanschuiven om te stemmen in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen vandaag – bij een stembureau in Duitsland. De keuze is: de pro-Russische zittende president of zijn pro-Europese concurrent. https://t.co/I3n4nrqi1b

- Will Vernon (@BBCWillVernon) 15 november 2020

Door de recente politieke opschudding in Moldavië werd hun betrokkenheid extra gestimuleerd.

In 2014 werd een miljard dollar weggeheveld uit drie locale banken, met medeweten van invloedrijke politiekers. Het schandaal leidde tot een woedende publieke opinie en de val van de vroegere eerste minister Vlad Filat, één van de machtigste mannen van het land. Vanaf dat moment werd de politiek in Moldavië gedomineerd door de oligarch Vlad Plahotniuc. Een opeenvolging van nominaal pro-Europese coalitie-regeringen, geleid door de Democratische Partij (DPM) van Plahotniuc, stond tegenover de pro-Russische PSRM en een groep van anti-Plahotniuc, maar pro-Europese partijen, waarvan één onder leiding van Sandu. In 2018 verklaarde de EU Moldavië tot een staat “in de greep van oligarchische belangen”.

Na onbesliste parlementaire verkiezingen in de lente van vorig jaar verloor Plahotniuc de heerschappij en hij ontvluchtte het land. De PSRM en Sandu konden een eenheidsregering vormen voor “de-oligarchisatie”. Sandu vervulde een paar maanden de rol van eerste minister, tot ook die regering vorige november viel over een motie van wantrouwen van de PSRM en enkele van de nog resterende parlementsleden van de DPM.

Een tweede termijn voor Dodon zou een kans geweest zijn om de aanzienlijke invloed van de PSRM op de politiek in Moldavië te consolideren.

Als de verkiezing van Sandu al een hinderpaal is om dit te bereiken, onoverkomelijk is het doel misschien niet. Met een paar uitzonderingen – zoals het benoemen van een eerste minister en nationale referendums afkondigen – is de presidentiële functie in Moldavië eerder slechts ceremonieel. Het is wel een vooraanstaande positie en laat de houder van de functie toe de teneur van het politieke debat te bepalen. Als maatregelen in strijd zijn met de regeringspolitiek, kan de president heel gauw behoorlijk lastig worden voor de regering, zoals de door de DPM geleide coalitie ontdekte na de verkiezing van Dodon.

“Maia Sandu's overwinning betekent een dubbele wraak – enerzijds voor de afgezette regering in 2019, anderzijds voor de verloren verkiezingen in 2016. Toch moet Sandu's succes niet onvoorwaardelijk beschouwd worden als steun voor haar politieke agenda. Een groot gedeelte van de kiezers mogen haar graag en steunen haar en de partij die achter haar staat. Maar een kleiner gedeelte heeft gestemd tegen Igor Dodon en heeft een voorkeur voor andere leiders, bijvoorbeeld Renato Usatîi of Ilan Shor”, legt Dionis Cenusa uit, een Moldavisch politiek analyst en onderzoeker aan het Instituut voor Politieke Studies aan de Justus-Liebig-universiteit in Giessen.

“Dus, in een notedop, de stemmen voor Maia Sandu in de tweede ronde zijn niet gelijk aan haar echte populariteit op dit moment. Dit hoeft niet te betekenen dat dat niet kan veranderen als haar voorzitterschap goede resultaten behaalt”, vertelt Cenusa aan GlobalVoices.

Daarom kwam de steun voor Sandu uit een diverse groep, waaronder haar concurrenten uit de eerste ronde, de liberale en centrum-rechtse politici Andrei Năstase en Dorin Chirtoacă. Hun politiek wordt geassocieerd met eenmaking met het naburige Roemenië, wat dan weer duidelijk afgewezen wordt door de pro-Russische kiezers.

Deze keer sloot een ongewone bondgenoot zich aan. Renato Usatîi, burgemeester van Moldavië's tweede grootste stad Bălți, haalde tien procent van de stemmen in de eerste ronde. Usatîi leidt Onze Partij, een pro-Russische, populistische oppositiepartij met een min of meer gemeenschappelijk electoraat met Dodon. Maar toen Usatîi niet tot de tweede ronde doordrong, riep hij zijn kiezers op om te stemmen “tegen Dodon”.

In combinatie met de bedreiging van COVID-19 maakte de de deelname van Usatîi een groot verschil voor deze verkiezingen ten opzichte van de presidentiële race in 2016. Toch bleef ook veel onveranderd – vooral de thema's van de kandidaten.

Beide campagnes beschuldigden de ander van corruptie. De prominente PSRM politicus, Bogdan Țîrdea, suggereerde dat de bondgenoten van Sandu en toonaangevende onafhankelijke media agenten zijn van de filantroop en biljonair George Soros. Sandu vestigde met haar campagne daarentegen de aandacht op een in het geheim gefilmde ontmoeting tussen Dodon en Plahotniuc in 2019.

Dodon's campagnemateriaal betrof een zorgelijk thema voor Moldavische kiezers: de zogenaamde “optimisatie”, het inperken van de staatssector waar Sandu's politieke strekking voor pleit. Maar de dominante toon werd gezet door een cultuuroorlog: flyers beweerden dat de verkiezing van Sandu de status van de Russische taal in Moldavië zou verlagen, dat publieke viering van het overwinnen van Nazi-Duitsland door de Sovjet-Unie verboden zou worden, en dat de Christelijk-Orthodoxe waarden ondermijnd zouden worden door de legalisatie van het huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht. Ze riepen: “Moldavië heeft veel te verliezen!”

Dit noodzaakte Sandu ertoe om op 12 november in het Russisch een Facebook-video te lanceren, waarin ze al deze beschuldigingen afwijst.

Dodon sprak over electorale fraude op grote schaal, maar accepteerde het verkiezingsresultaat. Hij heeft nu geen andere keuze: op 16 November feliciteerde de Russische president Vladimir Putin Sandu met de overwinning van de verkiezingen.

In recente interviews met de Russische media, zoals TV Rain, heeft Sandu haar wens herhaald om nauwe banden met Rusland te behouden, terwijl ze anderzijds de associatie-overeenkomst met de EU nieuw leven wil inblazen.

Vladimir Soloviev, een vroegere Moldavië-correspondent voor het Russische dagblad Kommersant, schrijft voor Carnegie Moscow dat het Kremlin zelfs dezelfde taal zou kunnen spreken als Sandu. De journalist suggereert dat Rusland mogelijk op zijn lauweren gerust heeft in de afgelopen jaren, tevreden toekijkend terwijl opeenvolgende onpopulaire pro-Europese regeringen de credibiliteit van Europa beschadigden bij gewone Moldaviërs. Maar terwijl Moskou de hoop gevestigd had in één politicus, merkt hij op, had Brussel een wijder programma opgezet om het vertrouwen te herwinnen, onder meer door straten te herstellen en scholen te heroprichten. En ondanks de duidelijke ondersteuning van Kremlin-spindocters voor Dodon, was een vaag appel tegen verandering niet aantrekkelijk genoeg.

De symboliek van Sandu's overwinning is niet gering, vooral omdat ze geconfronteerd werd met sexistische uitlatingen, pogingen om onwaarheden te verspreiden over haar privé-leven, en kritiek van religieuze figuren omdat ze in de veertig is, en nog steeds ongehuwd. De hoop bestaat dat de eerste vrouwelijke president van Moldavië een nieuwe toon kan zetten over gelijkheid in het openbare leven, wat de symboliek van haar positie zeker zal toelaten.

Van essentieel belang is dat de rol haar ook zal toelaten op zeer korte termijn parlementaire verkiezingen uit te roepen, wat ze al tot prioriteit verklaard heeft. Dan zal de inzet nog hoger zijn.