Foto van de bergen in Nagorno-Karabakh. Wikipedia [1], foto door Sonashen, gebruikt onder licentie CC BY-SA 3.0 [2]
Op 27 september 2020 laaide een gewapend conflict [3] [Engels, alle links tenzij anders aangegeven] op tussen de twee staten Azerbeidzjan en Armenië, gelegen in de zuidelijke Kaukasus, waarbij aan beide kanten militairen en burgers werden gedood. De voornaamste aanleiding voor het conflict is de controle over een territoriale enclave die in het Engels Nagorno-Karabakh wordt genoemd. Deze enclave maakt volgens het internationale recht deel uit van Azerbeidzjan, maar wordt sinds 1994 [4] gecontroleerd door de zelfverklaarde etnisch Armeense autoriteiten.
De enclave die centraal staat in dit reeds meer dan drie decennia durende conflict is een bergachtig gebied en wordt sedert eeuwen bewoond door een mengeling van bevolkingsgroepen [5] [ru]: voornamelijk christelijke Armenen en sjiitische Azerbeidzjanen, maar ook andere groepen zoals Russen, Koerden en Grieken.
Zoals altijd wanneer meerdere bevolkingsgroepen met een eigen taal samen een gebied delen, zijn er ook hier meerdere woorden voor een en dezelfde plaatsnaam. In dit geval spreken de Azerbeidzjanen een Turkse taal, het Azerbeidzjaans, en de Armenen gebruiken een Indo-Europese taal, het Armeens. Bovendien werd de regio in het verleden overheerst door meerdere koloniale mogendheden met eigen talen waaronder Perzisch, Turks en Russisch, die eveneens werden ingezet voor de benaming van entiteiten.
De naam die meestal in het Engels wordt gebruikt is Nagorno-Karabakh en bestaat uit een mengeling van Russische, Turkse en Perzische termen. Het eerste deel, ‘Nagorno-‘ of ‘Нагорно-‘ in het Russisch, betekent letterlijk ‘bergachtig’, wat verwijst naar de geografische eigenschap van het gebied. Karabakh is de Engelse weergave van twee Turkse woorden, ‘kara’, wat zwart betekent en ‘bağ’, wat tuin betekent, maar op zichzelf is het een woord van Perzische oorsprong dat veel wordt gebruikt in alle Turkse talen.
De term Nagorno-Karabakh is afgeleid van een Sovjet bestuursrechtelijke naam, het Autonoom Gebied Nagorno-Karabakh, in het Russisch Нагорно-Карабахская автономная область dat werd gesticht in 1923. Deze administratieve entiteit omvatte een deel van wat in het Russisch ook Bergachtig Karabakh werd genoemd, Нагорный Карабах [6] [ru].
De meest gebruikte term om het gebied te beschrijven wordt in Azerbeidzjan gespeld als ‘Qarabağ’. In het Engels worden twee termen gebruikt om de bevolking en de taal aan te duiden: Azerbaijani en Azeri maar Azerbaijani heeft de voorkeur want het klinkt officieel en eerbiedig.
Het Armeens kent twee termen die verwijzen naar het gebied. Het ene is Ղարաբաղ, dat wordt gelezen als Qarabag en dat verwijst naar de historische naam van hetzelfde gebied zoals dat wordt gebruikt in Azerbeidzjan. De tweede term is Արցախ, en wordt doorgaans in het Engels weergegeven als Artsakh. [7]Deze benaming wordt aanbevolen door de zelfverklaarde autoriteiten die het gebied de facto politiek en militair controleren onder de naam De Republiek van Artsakh. De Republiek van Artsakh wordt onder deze naam erkend [8]door drie andere, niet erkende gebieden: Transnistrië, Zuid-Ossetië en Abchazië. Alhoewel officiële erkenning van Armenië uitbleef, biedt het land politieke, economische en militaire steun aan de Artsakh autoriteiten en heeft het gezegd dat erkenning zou volgen in geval van escalatie.
De tweeledigheid van de namen geldt ook voor de hoofdstad van het gebied genoemd Ստեփանակերտ in het Armeens, wat wordt weergegeven als Stepanakert in het Engels. Deze naam werd in 1923 door de Sovjet autoriteiten aangenomen [9] als eerbewijs aan de Armeense bolsjeviek-held, Stepan Shaumian. [10] In het Azerbeidzjaans staat deze stad bekend als Xankəndi, in het Engels meestal geschreven als Khankendi.