Armeens politicus en analist Mikayel Zolyan. Foto: Mikayel Zolyan, met toestemming gebruikt.

Het conflict dat momenteel in Nagorno-Karabach woedt betreft niet alleen Armenië en Azerbeidzjan. Het heeft belangrijke internationale dimensies: buurlanden met belangen in de Zuid-Kaukasus kunnen een beslissende rol spelen in het aanwakkeren of kalmeren van het geweld. Armenië is lid van de door Rusland geleide Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie (CSTO) en heeft daardoor nauwe banden met Moskou. Ondertussen lijkt het erop dat Turkije uitgebreide politieke en militaire steun aan Azerbeidzjan toegezegd heeft tijdens de recente gevechten. Naastliggend Iran en Georgië kijken behoedzaam mee.

Er is in Armenië veel veranderd sinds 1994 toen een staakt-het-vuren de status quo in Nagorno-Karabach vastlegde. Afwisselende machthebbers werden gemaakt of gebroken door hun aanpak van dit wrange geschil. In 2018 leidden massaprotesten tot het aftreden van Serzj Sarkisian, de uit Nagorno-Karabach afkomstige premier en oud-president. Door deze gebeurtenissen, die beter bekend staan als de fluwelen revolutie, kwam een nieuwe generatie politici aan de macht — waaronder de belangrijke figuur van Nikol Pasjinian, een voormalig journalist die actief was in de oppositie en die tenslotte Armenië's premier werd.

Mikayel Zolyan behoort ook tot deze nieuwe generatie. Tijdens de parlementsverkiezingen in 2018 begon hij zijn politieke carrière als vertegenwoordiger van de My Step coalitie, de heersende partij van Pasjinian. Zolyan is ook lid van de permanente raad voor buitenlandse betrekkingen van het Armeense parlement. Voordat Zolyan aan zijn politieke carrière begon, promoveerde hij in politieke wetenschappen, en was een vooraanstaande analist en criticus van de Zuid-Kaukasus voor verschillende onderzoeksinstituten. In dit interview geeft hij zijn mening over het recentelijk opgelaaide geweld in Karabach en de gevolgen die dit voor Armenië en voor de regio kan hebben.

Filip Noubel (FN): Wat is het verschil tussen het geweld dat sinds 27 september opgelaaid is en eerdere conflicten tussen Azerbeidzjan en Armenië?

Mikayel Zolyan (MZ): Een kort antwoord zou zijn dat het niet meer om “oplaaiend geweld” gaat. Het is nu een volwaardige oorlog, met artillerie, tanks, raketten, vliegtuigen en killer drones. Al deze wapens worden ingezet tegen de burgerbevolking.  De hoofdstad van Nagorno-Karabach, Stepanakert, en andere steden van Artsach [een Armeense naam voor Nagorno-Karabach] zijn dagenlang zwaar gebombardeerd, met veel burgerslachtoffers als gevolg. De eerste oorlog van Karabach — zo kunnen we die wel noemen — kwam in 1994 met een wankel staakt-het-vuren tot een einde. Dit werd regelmatig door min of meer serieuze voorvallen onderbroken maar liet de meeste Armeniërs en Azerbeidzjanen een relatief vreedzaam bestaan voeren. Deze nieuwe oorlog kent daarentegen een heel ander soort geweld, erger dan alles van de laatste 26 jaar. En veel van de jonge mensen die aan de frontlinie hun leven geven, zijn pas lang na de eerste oorlog geboren.

Een ander belangrijk verschil is dat we dit keer zeker zijn van wat er gebeurd is. Deze oorlog begon rond 7 uur ‘s morgens op zondag 27 september. Het bevel om het offensief te beginnen kwam van de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev, daarin aangemoedigd door de Turkse president [Recep Tayyip] Erdoğan. Deze twee mensen dragen de volledige verantwoordelijkheid voor alle doden en vernietigingen van dit moment. Het is zo overduidelijk dat het de Azerbeidzjaanse legermacht was die het conflict begonnen is, dat zelfs Aliyev's propaganda het niet probeert te ontkennen. Net als het feit dat Turkse militaire troepen deelnemen aan de gevechten aan de kant van Aliyev, samen met pro-Turkse huursoldaten uit Syrië die door Erdoğan geronseld en gemobiliseerd worden.

FN: Waarom betuigt Turkije dit keer zo overduidelijk zijn steun aan Bakoe? Wat houdt dat in voor de ambities van Turkije en de Armeense politiek?  

MZ: De oorlog in Artsach is onderdeel van de regionale strategie van Erdoğan, die erop uit is een nieuwe versie van het Ottomaanse Rijk in het leven te roepen. Artsach is slechts één van de vele landen die het doelwit zijn geworden van Erdoğan's agressie, net als Noord-Syrië, Noord-Irak, Libië, Griekenland en Cyprus. Zijn doel is om de macht in handen te houden en van Turkije een hoofdrolspeler in al deze regio's te maken, in directe concurrentie met zowel Rusland als het Westen.

In dit specifieke geval maakt Erdoğan gebruik van Azerbeidzjan's president Aliyev in het kader van zijn neo-imperialistische agenda. En Aliyev laat dat gewillig toe aangezien zijn overerfelijke olie-dictatuur gebukt gaat onder een gebrek aan populariteit en grote economische problemen. Zegevierend uit een “oorlogje” komen, is natuurlijk de perfecte manier om een stervende autocratie nieuw leven in te blazen, temeer daar de anti-Armeense houding het enige is dat de Azerbeidzjaanse voor- en tegenstanders van Aliyev verenigt.

De Turkse inmenging maakt het huidige conflict van existentieel belang voor Armenië. Er is maar weinig empathie voor nodig om te begrijpen wat de rechtstreekse betrokkenheid van Turkije betekent voor een volk dat zich nog zeer levendig de genocide van 1915 in het Ottomaanse Turkije herinnert. Genocide die trouwens nog steeds door Erdoğan’s regering ontkent wordt.

FN: Denk je dat Rusland tot nog toe geen staakt-het-vuren kan of wil opleggen, misschien omdat Pasjinian een dubbelzinnige houding heeft omtrent Armenië's afhankelijkheid van Rusland?

MK: Als mede-voorzitter van de Minsk-Groep van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) is Rusland een van de bemiddelaars in het conflict, samen met de VS en Frankrijk. Jarenlang is het Karabach conflict een van de weinige gebieden geweest waar Rusland en het Westen een relatief goede samenwerking kenden. De huidige oorlog is een zware proef voor de drie bemiddelaars omdat het hun rol in de regio ondergraaft. Het is een nog dringendere uitdaging voor Rusland, aangezien het zich in de buurt van zijn grenzen afspeelt. Als lid van de Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie (CSTO) is Rusland ook een militaire bondgenoot van Armenië, hoewel de garanties van de CSTO alleen van toepassing zijn op het grondgebied van de Armeense Republiek en niet op die van de Republiek van Artsach die geen lid is van de CSTO.  Daarnaast heeft Rusland ook een lopend bondgenootschap met Azerbeidzjan dat het niet in de waag wil stellen en daar komt nog bij dat er in Rusland een sterke Azerbeidzjaanse lobby heerst die probeert de huidige Armeense regering als “geheim pro-Westelijk” af te schilderen. In ieder geval heeft Armenië zich sinds de revolutie [van 2018] aan alle afspraken gehouden. Wat we vandaag doen is onze partners, zowel Rusland als andere mede-lidstaten, op de hoogte houden van de situatie. Zij moeten dan zelf beslissen welke acties het meeste effect kunnen hebben om deze oorlog tot een einde te brengen. We zien op het moment dat zowel Rusland als Frankrijk en de VS eraan werken om een einde te maken aan dit conflict.

FN: Wat zijn volgens jou de meest optimistische en pessimistische scenario's voor de komende dagen en weken? 

MK: Nou, we hopen dat het vechten zo snel mogelijk gestaakt wordt, maar dat is moeilijk te zeggen. De blitzkrieg strategie van het Aliyev regime heeft zijn doel niet bereikt, maar toch verdubbelt hij zijn inzet als een gokker die al veel verloren heeft. Met openbare verklaringen en het sturen van wapens en huurlingen naar Azerbeidzjan, moedigt Erdoğan Aliyev aan om de inzet constant te verhogen. Als dit zo doorgaat dan kan deze oorlog op oncontroleerbare wijze escaleren en rampzalige gevolgen hebben voor alle betrokken partijen. De Zuid-Kaukasus wordt beschouwd als een raakpunt tussen Oost-Europa en de post-Sovjetstaten van Centraal Eurazië. Zowel Azerbeidzjan als Armenië zijn lid van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (CIS), de Raad van Europa, de OVSE en het Oostelijk Partnerschap van de Europese Unie. Maar het voortduren van deze oorlog, met de aanwezigheid van huursoldaten en terroristen, zou er toe kunnen leiden dat de instabiliteit vanuit de Zuid-Kaukasus Oost-Europa en het voormalige Sovjet-gebied overspoelen. Daarom ben ik ervan overtuigd dat het in het belang van zowel Rusland als het Westen is, om deze oorlog zo snel mogelijk een halt toe te roepen.

FN: Zie je ruimte voor dialoog in Azerbeidzjan en Armenië? Is er iemand die daarom vraagt? Wie dan en waar? 

MK: Officiële onderhandelingen kunnen pas beginnen nadat de aanvallen op de burgerbevolking tot een einde gekomen zijn. Op dit moment is het moeilijk om zich een contact tussen de burgermaatschappijen voor te stellen. In Armenië zijn zowel de regering als de maatschappij bereid tot dialoog, maar op dit moment vechten we voor de levens van de mensen in Artsach, onze vrijheid, onze onafhankelijkheid en de verworvenheden van de fluwelen revolutie van 2018. Ik weet niet waar de Azerbeidzjanen voor vechten, maar ik neem aan dat ze geloven dat ze een of andere rechtvaardige zaak verdedigen. Dus ja, op dit moment is het moeilijk zich een dialoog voor te stellen. Als de oorlog voorbij is, zal er een heleboel werk nodig zijn om nieuwe besprekingen mogelijk te maken. Ik ben ervan overtuigd dat de Armeniërs en Azerbeidzjanen er ooit toe in staat zullen zijn om bij elkaar te komen en over hun verschillen te praten, niet als vijanden, maar als volken die naar een oplossing zoeken. Maar deze oorlog heeft de mogelijkheid tot het oplossen van het conflict nog verder verwijderd. Na de oorlog van 1990 was er al een heleboel pijn en lijden door het scheiden van Armeniërs en Azerbeidzjanen. Helaas wordt door deze nieuwe oorlog die kloof alleen maar groter.

Lees hier een interview met de Azerbeidzjaanse journalist Rovshan Aliyev