Priesteres bij de Ọ̀ṣun tempel in het zuidwesten van Nigeria. Foto: Carsten ten Brink, 15 november 2018 (CC BY-NC-ND 2.0).

Noot van de redacteur: dit persoonlijke verslag werd geschreven na een Twitter-campagne [en-alle links], georganiseerd door Global Voices Sub-Saharaans Afrika en Rising Voices, waar iedere week een taalactivist zijn of haar opvatting deelt over het snijpunt van digitale rechten en Afrikaanse talen als onderdeel van het project ‘De identiteitsmatrix: Platformregulering van online bedreigingen van vrije meningsuiting in Afrika.’

Over de hele wereld worden groepen mensen gekenmerkt door een unieke cultuur en identiteit. Helaas heeft de koloniale inval in Afrika de trots aangetast die de meeste Afrikanen voelen voor hun culturele identiteit – zoals het onjuiste narratief dat de geschiedenis van Afrika pas na de inval van Europese ontdekkingsreizigers is begonnen.

Dankzij baanbrekend werk van Afrikaanse historici zoals Kenneth Dike, die gesproken verhalen van onze culturen gebruikt in plaats van op schrift gestelde geschiedenissen, is dit narratief onhoudbaar. Bovendien wordt door codificatie van Yoruba literatuur in gedrukte en digitale boeken de historiciteit van de taal opnieuw versterkt.

Het Yoruba is een toontaal die wordt gesproken door ongeveer 30 miljoen mensen in het zuidwesten van Nigeria en in de buurlanden Benin, Togo en Sierra Leone. De taal heeft ongeveer 100.000 sprekers in het Verenigd Koninkrijk en circa 190.000 in de Verenigde Staten.

Hoewel het Yoruba staat niet op de lijst van bedreigde talen van de wereld staat, is het de vraag of het behoud van de Yoruba taal en cultuur gegarandeerd is. Zal de komende generatie zich identificeren met de Yoruba cultuur of over honderd jaar de taal nog spreken?

Deze vragen waren voor mij reden om Yobamooda Cultural Heritage op te richten. Dit is een belangenbehartigingsorganisatie gericht op herleving en documentatie van het Yoruba in digitale omgevingen.

Waarom online taaldiversiteit van belang is

‘Geen mens is een eiland geheel op zichzelf’ – of heeft een alleenrecht op kennis. Mijn mensen zeggen: ‘Ibi tí ọgbọ́n ẹnìkan pin sí ni ti ẹlòmìíràn ti bẹ̀rẹ̀‘ (Waar de wijsheid van de ene persoon eindigt, begint de wijsheid van een ander).

Om onze wereld vooruit te helpen, moeten we onze kennis putten uit verschillende bronnen en wereldstreken. Zoals de adẹ́mu (de tapper van palmwijn) wijn tapt van de palmboom waar iedereen van drinkt. Bovendien zijn er duizenden manieren om hetzelfde te doen. Wij zeggen: ‘Kò sí ibi tí a ì í kó ẹdìẹ alẹ́, omi ọbẹ̀ ló dùn ju ara wọn lọ‘ (Overal worden stoofschotels bereid, maar ze zijn niet allemaal even lekker).

Culturele waarden zijn basisprincipes en idealen waarop een hele gemeenschap is gebouwd. Dit omvat alle elementen in het wereldbeeld van een volk: gewoonten, bestaande uit tradities en rituelen; waarden, overtuigingen of geloven; cultuur of gedeelde waarden van een groep mensen. Culturele elementen zoals gastronomie, volksverhalen, mode, filosofie, geneeskunst, muziek, ideeën enz.

Taal is lange tijd omschreven als de transportband van cultuur. Èdè ẹni ni ìdánimọ̀ ẹni (Je taal is je identiteit). Identiteit is ingebakken in de cultuur – het is de creatieve uitdrukking waarmee we onze verhalen vertellen, ons verleden herinneren en onze toekomst voorstellen.

Helaas is het Yoruba naar de uithoeken van het internet verbannen en wordt het vaak bespot of genegeerd.

Zo kun je bijvoorbeeld geen tweet versturen aan een overheidsinstantie of -vertegenwoordiger die van oorsprong Yoruba is en daarop een antwoord verwachten. Als er al gereageerd wordt, gaat dit vaak vergezeld van een opdracht: “Please tweet in English“. En dan voel ik me belachelijk gemaakt, omdat ik in mijn eigen taal heb getweet. Alsof ik in een medium communiceer dat niemand wil horen.

En dan de haatspraak of liever de “taalhaat” die rondgaat op het Nigeriaanse internet. Ik herinner me dat ik een bericht stuurde naar een influencer, een Yoruba man die zijn naam schrijft in het Yoruba, een taal met diakritische tekens. Toch negeerde hij mijn oprechte vragen. Misschien omdat ik verkoos in het Yoruba te schrijven!

Maar deze ervaringen zullen mij er niet van weerhouden mijn eigen taal te gebruiken. Het Yoruba vormt een schat aan ervaringen die op het internet moeten worden bewaard omdat ‘ẹnìkan kì í pa ohùn mọ́ agogo lẹ́nu‘ (niemand het geluid van de gong het zwijgen durft op te leggen). Iedereen die probeert om mij ervan te weerhouden om in de lingua franca van mijn geboorteland te communiceren, probeert de verspreiding van mijn cultuur tegen te gaan. Hij of zij staat mijn recht op vrijheid van meningsuiting in de weg.

Cultuur is een lijm die mensen samenbrengt. Het creëert gemeenschapszin en geeft levendigheid. Bloeiende economieën worden vooral ondersteund door economische voordelen die voortvloeien uit culturele kennis en creativiteit.

Cultuur is een recht – zowel offline als online.

Yobamoodua Cultural Heritage wil met dit recht op gebruik van de Yoruba taal het Yoruba culturele erfgoed verspreiden. Het recht op toegang tot informatie op het internet in de taal van de Ọmọ Káàárọ̀-o-ò-jí-ire (Yoruba mensen, met verwijzing naar de begroetingsrituelen), het recht om de Yoruba taal te gebruiken op alle digitale platformen.

Het openen van digitale ruimten voor alle talen

Deze week tweette ik over een set indicatoren met betrekking tot de Universaliteit van het internet (Human rights, Openness, Accessibility and Multistakeholder participation, samengevat in het acronym ROAM) zoals gepromoot door de UNESCO. De ROAM-principes zijn vier kaders waarmee wordt gemeten of op het internet mensenrechten, openheid, toegankelijkheid en multistakeholderparticipatie (betrokkenheid van alle belanghebbenden) wordt nageleefd.

Ik benadrukte hoe de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG's) – de blauwdruk van de Verenigde Naties voor een ‘betere en duurzamere toekomst voor iedereen’ – alleen zal slagen als het internet open is voor iedereen.

Elke taal en cultuur dient vrijelijk en gemakkelijk online toegankelijk te zijn. Dit is op dit moment niet het geval. Bijna vijftig procent van online content is geschreven in het Engels.

De meeste talen, zoals het Yoruba, zijn online niet gemakkelijk toegankelijk vanwege een digitale kloof die dieper wordt door trage, dure internettoegang in Afrika.

Helaas heeft dit ook een negatief effect op deelname aan het bevorderen van culturele en taalkundige diversiteit op internet.

Àgbájọ ọwọ́ ni a fi ń sọ àyà; àjèjì ọwọ́ kan ò gbé ẹrù dé orí – one beat the chest with the combination of fingers of the palm; one hand can't lift a load onto the head. Multi-skakeholder participation is the last piece of the R.O.A.M principles. #IdentityMatrix #Yoruba— GV SSAfrica
(@gvssafrica)

For four days, I have been tweeting about the Yorùbá language & its Rights on the Internet. I've presented background info on the development of the Yorùbá orthography, its acceptance & how we have been employing tools on the digital space for advocacy. #IdentityMatrix #Yoruba
May 15, 2020

Ik heb vier dagen lang getweet over het Yoruba en de Yoruba rechten op het internet. Ik heb achtergrondinformatie gegeven over de ontwikkeling van de Yoruba orthografie, acceptatie en hoe we belangenbehartiging tools gebruiken in de digitale ruimte.

Gebrek aan adequate steun van overheidsinstanties en andere organisaties belemmert de herstelinspanningen van verdedigers van taalkundig en cultureel erfgoed. De meeste fondsen zijn externe subsidie-instellingen en -agentschappen. Slechts weinige zijn afkomstig uit het continent.

In Nigeria is geen overheidsbeleid om taalherstelactiviteiten te bevorderen. Er drukt vaak een zware last op de schouders van individuele taalactivisten.

Onder mijn Twitter-gebruikersnaam (@yobamoodua) deel ik de oude kennis van mijn voorvaderen. Ik wil mijn volgers informeren en motiveren ons kostbaar cultureel erfgoed te bewaren. Iedere woensdag doe ik een quiz en meestal krijgt de winnaar een deel gratis zendtijd.

Om terminologieën die in het Yoruba nooit hebben bestaan beschikbaar te maken, creëert Yobamoodua nieuwe wetenschappelijke en technologische vocabulaires. Om dit initiatief te bevorderen wil ik voor het einde van 2020 een baanbrekende conferentie organiseren over Yoruba meta-talen..

De kennis van de wereld moet gedeeld worden. Daarom heb ik ook educatief materiaal in het Yoruba gemaakt over klimaatverandering.

Om te voldoen aan de Duurzame ontwikkelingsdoelstellingen moeten we een omgeving creëren waarin inheemse talen kunnen bloeien. Onze wereld zal beter worden als het internet een thuis wordt voor vele talen. Met een gevoel van verbondenheid en trots zullen sprekers van het Yoruba zoals ik, ervaren dat hun cultuur en identiteit online wordt beschermd voor toekomstige generaties.

The Identity Matrix wordt gefinancierd door het Africa Digital Rights Fund van The Collaboration on International ICT Policy for East and Southern Africa (CIPESA).