Standbeelden neerhalen: Frankrijk wordt geconfronteerd met zijn koloniale slavernijverleden

Standbeeld van Generaal Faidherbe in Lille, Noord-Frankrijk. Foto: Fred Romero via Flickr  CC BY 2.0.

Terwijl de protesten tegen racisme over de hele wereld zijn opgelaaid, is Frankrijk al weken verdeeld over wat er moet worden gedaan met standbeelden van historische figuren die verband houden met slavernij of kolonialisme.

De dood van George Floyd op 25 mei in de Verenigde Staten en de wereldwijde heropleving van de antiracismebeweging Black Lives Matter (BLM) hebben het debat over institutioneel racisme tegen zwarte mensen in Westerse samenlevingen aangewakkerd. Frankrijk blijft niet gespaard van dit debat dat in een stroomversnelling is geraakt nadat de uit Mali afkomstige Fransman Adama Traoré [nl] in 2016 na een politieverhoor werd vermoord. Zijn familie vraagt tot op heden om gerechtigheid [fr].

Ondanks het betwiste erfgoed van deze voormalige koloniale macht kreeg de kwestie van de omstreden standbeelden weinig aandacht in de Franse media. Op 7 juni hebben activisten van Black Lives Matter het standbeeld van slavenhandelaar Edward Colston neergehaald in de Engelse haven Bristol, in de 17e en 18e eeuw een belangrijke plek van slavenhandel. In België werden in juni 2020 meerdere standbeelden van koning Léopold II vernield [fr]. De tweede koning der Belgen was verantwoordelijk voor de grote wreedheden die tussen 1885 en 1908  tegen het Congolese volk zijn begaan. Er is een petitie aangeboden waarin wordt verzocht om verwijdering van zijn standbeeld [fr].

Omstreden historische figuren in Europees Frankrijk en Frankrijk overzee

Het Franse koloniale rijk ontstond vanaf de 17e eeuw en verdween voor het grootste deel in de tweede helft van de 20e eeuw. Het imperium besloeg op een gegeven moment een oppervlakte van 12.898.000 km² verspreid over alle continenten en heeft aan omstreden historische figuren dus geen gebrek.

In Lille richt de beweging Faidherbe Must Fall de aandacht op de Franse generaal en eerste gouverneur in de Franse kolonie Senegal, Louis Faidherbe [nl]. Deze ‘vader van het Franse imperialisme’ werd geprezen om zijn prestaties in de Frans-Pruisische oorlog van 1870, maar was ook een sleutelfiguur in de verovering van Senegal en leidde bloedige ‘vredescampagnes’ in het midden van de negentiende eeuw.

In Parijs hebben activisten Jean-Baptiste Colbert, minister van Financiën tijdens de regeerperiode van koning Lodewijk XIV (1643-1715), in het vizier. Zijn standbeeld staat voor het Assembleé nationale, het Franse parlement. Colbert, auteur van Code Noir of Black Code voor Frans West-Indië, gepubliceerd in 1685, beschreef de rechten van slaveneigenaren over hun slaven, waarbij de tot slaaf gemaakten als bezit werden beschouwd en ontmenselijkt (chattel slavery). In Europees Frankrijk werd slavernij dus verboden maar in de koloniën nog steeds toegestaan. In 2017 zei Louis-George Tin, voorzitter van de Conseil représentatif des associations noires de France (CRAN): ‘Colbert stond lijnrecht tegenover het motto van de Franse Republiek liberté, l’égalité, fraternité (vrijheid, gelijkheid en broederschap). Onlangs deed de voormalige Franse premier Jean-Marc Ayrault een oproep tot naamswijziging van plaatsen met Colberts naam [fr].

Een andere omstreden historische figuur is de Franse natuuronderzoeker en anatomist Georges Cuvier (1769–1832) wiens standbeeld verschillende steden in Frankrijk siert. Cuvier was een rassentheoreticus die de “wetenschappelijke” rassentheorieën van die tijd aanhing. Hij verrichtte sectie op het ontzielde lichaam van Saartjie Baartman (bijgenaamd de Hottentot-Venus). De kwestie wordt met name aangekaart door actiegroep Coordination Action Autonome Noire:

“Frankrijk is niet racistisch”. Je moet echt wel voor de schaamte geboren zijn om dit te denken en te beweren in een land waar overal slavenhandelaren worden vernoemd en geëerd met standbeelden, straatnamen en gebouwen.
Van 8 tot 30 juni, laat ze uit hun comfortabele anonimiteit tevoorschijn komen!

Anatomist en naturalist. Rassentheoreticus. Ontleedde het lichaam van Saartjie (Saartje) Baartman, bekend als de Hottentot Venus.

OVERAL SLAVENHANDELAREN. NERGENS HERSTEL.

In Frankrijk overzee is de kwestie nog pregnanter. Op Martinique werden op 22 mei twee standbeelden van Victor Schoelcher (1804-1893) neergehaald en vernield. De Franse politicus en journalist ijverde voor afschaffing van slavernij in Frankrijk, maar was ook voorstander van compensatie voor kolonisten die slaven bezaten. In Guyana werd zijn standbeeld door de lokale autoriteiten onder politiebescherming geplaatst:

⚪️ #Guyane: Een avond op het Victor #Schoelcher plein, Cayenne, waar het standbeeld van de abolitionist meer dan 24 uur politiebewaking kreeg, aan het begin van plaatselijke herdenking van de afschaffing van slavernij.

Op het eiland Réunion [nl], een departement van Frankrijk overzee, in de Indische Oceaan, roepen bewoners op tot vervanging van het standbeeld van Mahé de La Bourdonnais (1699-1753) [nl], voormalig gouverneur van het eiland en admiraal in dienst van de Franse Oost-Indische Compagnie. Bourdonnais profiteerde van de slavenhandel en gebruikte slaven voor publieke werken.

Moi j’ai une vraie question : quand est-ce qu’on renverse la statut de Mahé de La Bourdonnais ? Qu’on enlève cette merde.

— zenfan larényon?? (@Laroussoly) June 10, 2020

Ik heb een serieuze vraag: wanneer kunnen we het standbeeld van Mahé de La Bourdonnais neerhalen? Zodat we die shit kwijt zijn?

Verwijdering uit de openbare ruimte en behoefte aan context: een balans vinden  

Terwijl sommigen pleiten voor het direct neerhalen van standbeelden die verband houden met kolonisatie en slavernij, geven anderen er de voorkeur aan om met informatieborden de omstreden figuur in een historische context te plaatsen.

Karfa Diallo, directeur van de vereniging Mémoires et Partages, zet zich al langer in voor contextualisering van straatnamen die behoren tot het Franse koloniale of slavernijverleden. Op het Franse radiostation Inter zei hij:

[Nous demandons] que quelques symboles tombent et que le reste des rues soit accompagné d'un dispositif explicatif qui permette de sauvegarder la mémoire que nous avons de ce crime contre l'humanité.

[Wij vragen] dat sommige symbolen komen te vervallen en dat in de overige straten informatieborden worden geplaatst waardoor we de herinnering aan deze misdaad tegen de menselijkheid kunnen bewaren.

Voor actiegroep Faidherbe Must Fall hangt alles af van contextualisering:

Si c’est pour raconter que le colonialisme a des aspects « positifs », […] pas sûr que cela soit la solution. S’il s’agit en revanche d’indiquer clairement, sur ces statues elles-mêmes, ce qu’est fondamentalement le colonialisme, à savoir un crime abominable dans son principe même, alors une telle solution pourrait se défendre.

Als dit zou betekenen dat we willen zeggen dat kolonialisme ook “positieve” kanten heeft […], dan betwijfelen we of dit de oplossing is. Als we echter duidelijkheid willen verschaffen over de standbeelden zelf, die in principe het kolonialisme vertegenwoordigen, en (het publiek) willen informeren over een in de grond afschuwelijke misdaad, zouden we achter deze keuze kunnen staan.

Standbeelden: geschiedenis of herinnering?

Sommige burgers verdedigen deze standbeelden omdat verwijdering een vorm van censuur zou zijn. Voor de historicus Dimitri Casali is het neerhalen van standbeelden van historische figuren geen oplossing. In 2017 schreef [fr] hij:

On ne réécrit pas l'Histoire. Déboulonner les statues de nos Grands Hommes c'est ouvrir la boîte de Pandore du révisionnisme historique. […] L'Histoire, on doit l'assumer. C'est autant glorieux qu'honteux.

We kunnen de geschiedenis niet herschrijven. Het neerhalen van de standbeelden van onze staatsmannen zou zijn als het openen van de doos van Pandora van het historisch revisionisme […] We moeten de geschiedenis accepteren die even glorieus als beschamend is.

Anderen betwijfelen echter het nut van standbeelden als ondersteuning voor de geschiedenis.

Françoise Vergès, politicologe, historica en dekoloniale feministische activiste, zegt in een interview op YouTube-kanaal Histoires Crépues dat verwijdering van deze standbeelden een kwestie is van “het recht op herdenken” en “niets te maken heeft met het uitwissen van de geschiedenis”. De standbeelden van historische figuren die in Franse steden staan zijn het resultaat van “politieke keuzes”.

Volgens Françoise Vergès is het neerhalen van racistische en koloniale beelden een RECHT OM TE HERDENKEN. Openbare monumenten zijn geen “geschiedenis”, maar politieke keuzes om iets of iemand te herdenken. Keuzes die we in twijfel mogen trekken. De oproepen om standbeelden neer te halen zijn onderdeel van een grote en belangrijke strijd tegen racisme die we moeten aanvullen met beter onderwijs over ons koloniaal verleden.

In zijn toespraak op de Franse televisie op 14 juni 2020 is de Franse president Emmanuel Macron heel duidelijk:

La République n’effacera aucune trace ni aucun nom de son histoire. Elle n’oubliera aucune de ses œuvres, elle ne déboulonnera pas de statue. Nous devons plutôt lucidement regarder ensemble toute notre histoire, toutes nos mémoires.

De Franse republiek zal geen enkel spoor of enige naam uit zijn geschiedenis wissen. Frankrijk zal geen van zijn werken vergeten en geen enkel standbeeld neerhalen. Het is eerder zaak om samen helder en objectief naar onze hele geschiedenis en al onze herinneringen te kijken.

Intussen delen Franse netizens de hashtag #JeVeuxUneStatueDe (#IkWilEenStandbeeldVan) om zich hard te maken voor zwarte historische figuren die ze graag in de publieke ruimte zouden willen zien.

 

Woke Witch schrijft:

Ik wil een standbeeld van Anarcha, de zwarte slavin waarop de Amerikaanse arts James Marion Sims, uitvinder van het speculum, zonder verdoving medische experimenten uitvoerde.

En Black Lullaby zegt:

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.