De muurschildering zal niet worden uitgewist: hoe dissidente dichter Joseph Brodsky nog steeds vrijdenkende Russen inspireert

Screenshot van Aleksej Navalny's YouTube-kanaal waarop Brodsky's graffiti met witte verf wordt overgeschilderd, 25 mei 2020.

De tachtigste geboortedag van de Russische dichter en Nobelprijswinnaar Joseph Brodsky werd dit jaar in Rusland gemarkeerd door een typerend incident, dat op 25 mei heeft plaatsgevonden, benadrukt de speciale plaats die schrijvers nog steeds innemen in de Russische politieke cultuur.

Iosif Brodsky[nl] (in de Engels en Frans sprekende wereld bekend als Joseph Brodsky) bezit een iconische status in de cultuur van de Russische taal. Hij wordt beschouwd als een meester van de Russische dichtkunst van de twintigste eeuw, een van de zeer weinigen die werden goedgekeurd door de gigant van de Russische dichtkunst van de twintigste eeuw, Anna Achmatova [nl]. Brodsky won in 1987 de Nobelprijs voor Literatuur, als een van de zes schrijvers in de Russische taal die de prijs hebben ontvangen (de anderen zijn Ivan Boenin, Boris Pasternak, Michail Sjolochov, Aleksandr Solzjenitsyn en Svetlana Aleksijevitsj). Brodsky was ook een politiek dissident die in 1972 uiteindelijk toestemming kreeg om de Sovjet Unie te verlaten, nadat hij gevangen was genomen, in psychiatrische inrichtingen was opgesloten en hem een publicatieverbod was opgelegd.

Ook al werd hij na de val van de Sovjet Unie in 1991 weer in Rusland uitgenodigd, is hij nooit naar zijn geboorteland teruggekeerd. Toch werd hij heel populair in Rusland, waar zijn werk uitgebreid gepubliceerd en bestudeerd en zelfs in het curriculum van het Russische schoolprogramma [ru] werd opgenomen. De viering van zijn geboortedag, 24 mei 1940, is een jaarlijks terugkerend gebeuren. De viering van wat zijn tachtigste verjaardag zou zijn geweest heeft vorig jaar al plaatsgevonden.

Een van de vele eerbetuigingen aan Brodsky is een fotorealistische muurschildering van de kunstenaar Oleg Lukyanov. De muurschildering is aangebracht op een muur in de straat waar nu het Brodsky museum in Sint-Petersburg is gevestigd. Het is tevens de locatie van Brodsky's “anderhalve kamer” [nl] bewoonde voordat hij het land kon verlaten.

Op 25 mei 2020 werd de afbeelding echter in opdracht van het schoolbestuur (en eigenaar van de muur) overgeschilderd met witte verf. De school beweerde dat Lukyanov geen toestemming van het gemeentebestuur had gekregen om de muur te beschilderen.

Deze tweet van het pro-regering tv-station REN TV toont de muur voor en na het overschilderen:

In Sint-Petersburg hebben de autoriteiten uitgelegd waarom ze het graffiti-portret van Brodsky hebben laten overschilderen. Volgens het schoolbestuur zou de schrijver, hoogstwaarschijnlijk, niet hebben toegestaan dat zijn afbeelding op de muur van een school werd geschilderd. Ze zeiden ook dat er vooraf geen toestemming van het betreffende comité van de stad was geweest en dat de muurschildering daarom was overgeschilderd.

Literatuur als verzet, een goed ingeburgerde Russische traditie

Maar hiermee was de kwestie niet afgedaan. Op de Russische media en in de blogosfeer werd het nieuws snel gedeeld. De muur werd een symbool van vrije meningsuiting in een land waarin de afgelopen twintig jaar, onder invloed van Vladimir Poetin, artistieke vrijheid en vrijheid van meningsuiting aan banden wordt gelegd. Een land dat is geobsedeerd door het controleren van de openbare ruimte.

Op 26 mei werd de witte verf bedekt door citaten van Joseph Brodsky en fans brachten bloemen en kaarsen. Zoals het populaire, onafhankelijke TJournal [ru] platform, tweette, niet zonder humor:

Het verhaal over Brodsky's afbeelding in Sint-Petersburg is nog niet afgelopen. Gisteren werd de graffiti overgeschilderd, maar mensen schreven er gedichten overheen, die vervolgens opnieuw werden bedekt. Het lijkt erop dat deze geschiedenis heel veel verf nodig heeft.

Memes en humor voeden de restanten van een alternatief politiek leven

Het verzet nam nog grotere proporties aan toen schrijvers, kunstenaars en makers van memes de kwestie aangrepen om hun frustratie te uiten over de censuur in Rusland en de slappe, laffe reacties van overheidsinstellingen als er een narratief opduikt dat afwijkt van de koers van het Kremlin, met name in de openbare ruimte.

In de geschiedenis van Rusland en de Sovjet Unie is een lange lijst van schrijvers, en vooral dichters, die de leiders hebben mishaagd en een hoge prijs hebben betaald voor hun weigering om zich te laten censureren: Poesjkin, Majakovski [nl], Pasternak, Achmatova en vele anderen – de lijst is niet uitputtend.

In deze video bespreken prominente schrijvers de kwestie in White Sound, een online televisieshow die in april 2020 voor het eerst werd uitgezonden met journalist Ksenya Burzhskaya. Onder hen Aleksandr Genis en Tatiana Tolstaya [en] – beiden bekend vanwege hun weigering om Poetin te steunen, in tegenstelling tot veel andere Russische intellectuelen. In deze episode van 4 juni, noemt Tolstaya Poetin spottend “de Keizer”, en legt schrijver en journalist Yakov Gordin [ru] uit waarom Brodsky op dit moment populair is bij jongeren beneden de 25 jaar.

De bekende Russische journalist en muziekcriticus Artemy Troitsky postte gefotoshopte afbeelding van de witgeschilderde muur, waarop, onder andere, een beeld in de stijl van Bansky, van Poetin als schoonmaker van de muur:

In de meme in onderstaande tweet wordt een vergelijking getrokken tussen het censureren van de Brodsky muurschildering en de recente Russische grondwetswijzigingen waarmee, als deze na een stemming op 1 juli (foto hieronder) worden goedgekeurd, Poetins macht nog verder zal worden verruimd.

The meme featured in the tweet below draws a comparison between the censoring of the Brodsky mural and the recent amendments to the Russian Constitution that would further extend Putin's rule if approved in a July 1 vote (lower image):

Ze hebben Brodsky overgeschilderd, laten wij de grondwet overschilderen

En de afbeelding in deze tweet toont een van Poetins kenmerkende toespraken op televisie aan het land, op dezelfde manier witgekalkt als de Brodsky muurschildering:

Aleksej Navalny [nl] een van Poetins weinige politieke tegenstanders, gaf ook commentaar op de affaire in een acht minuten durende video op zijn YouTube-kanaal die meer dan 100.000 keer werd bekeken. In de video met de titel “Overschilderen. Vernietigen. Verbieden”, noemt een lid van Navalsny's team een lange lijst van straatkunstwerken die onlangs in Rusland werden verboden en overgeschilderd:

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.