Vrouwen veroveren hun plek op het Carnaval van Oruro in Bolivia

 

Vrouwen maken zich de traditionele dansen uit de Andes eigen met de door vrouwen geleide machas caporales [en] op het Carnaval van Oruro in 2020. Foto gemaakt door Fabiola Gutierrez.

Zie de speciale Global Voices verslaggeving over hoe vrouwen vechten tegen sekse-gerelateerd geweld in Zuid-Amerika [en].

Voordat de COVID-19 pandemie allerlei landen wereldwijd tot een lock-down dwong, schoten in Bolivia mooie kleuren in brede strepen de lucht in en dreunde de muziek op het Carnaval van Oruro [en] dat werd gehouden van 17 tot 26 februari dit jaar.

Bands en dansers pronkten met handgeborduurde kostuums die glitterden en glansden in een optocht van lichtjes en vuur. Muzikanten dansten en dansers zongen.

Op 3.735 meter boven zeeniveau vierden 35.000 dansers en 5.000 muzikanten folklore op hun pelgrimsroute van 4 kilometer, die is toegewijd aan de Maagd van Socavón [en] (de Maagd van de Mijnschacht). Het Carnaval van Oruro, dat ieder jaar plaats vindt in het zuidwesten van Bolivia, is door UNESCO uitgeroepen tot “Meesterwerk van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid” [en].

Vrouwelijke bandleden op het Carnaval van Oruro in 2020. Foto gemaakt door Fabiola Gutierrez.

Hoewel het carnaval een podium is om feest te vieren, laat het ook de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen zien. Maar vrouwen en genderqueer personen, beiden lange tijd niet toegelaten tot het Carnaval, hebben nu een plek opgeëist, waarmee ze hun recht op deelname uitoefenen.

Op het gebied van de muziek werd voor de eerste keer dit jaar het traditionele bandsfestival geleid door een vrouw [es] – 18 jaar nadat het voor de eerste keer werd georganiseerd. De regisseur, pianiste en sopraan Vanina Miranda, selecteerde, plande en regisseerde de partituren voor 23 liedjes, samen met 3 andere regisseurs.

Bekkenspelers treden op tijdens de “Folkloric Entrance” ter ere van de Maagd van Socavón in Oruro. Foto gemaakt door Fabiola Gutierrez.

Nog geen tien jaar geleden, toen vrouwen voor het eerst mochten meedoen in de festivalbands op het Oruro Carnaval, verscheen er een foto in het nieuws met de seksistische titel: “Mooie vrouwen geven de bands een vernieuwend tintje”. Er vond een verandering plaats in respectievelijk 2017 en 2018, met de komst van de Candelaria Female Instrumental Band [es] en de Santa Cecilia Band, [es] gevormd door en bestaande uit enkel vrouwen.

Vrouwen beelden de deugden uit in de culturele demonstratie van de Dance de Diablos [en] door middel van beweging, muziek en kleding. Foto gemaakt door Fabiola Gutierrez.

Op het gebied van dans verzetten vrouwen zich ook tegen het machoritme bij de rolverdeling. Een voorbeeld is La Diablada [en] (Dans van de Duivels) die de strijd tussen goed en kwaad weergeeft. Voorheen werd het vrouwen alleen toegestaan om de duivelse karakters uit te beelden, maar tegenwoordig spelen ze de rollen van vrouwelijke engelen [es] die de Zeven Deugden [nl] vertegenwoordigen en de Aartsengel Saint Michael [en] begeleiden.

Las Machas spelen een karakter in de traditionele Caporaldansgroepen [en] uit de Andes. Foto gemaakt door Fabiola Gutierrez.

De Machas [es], een vrouwelijke versie van de Caporales [en], een traditionele dans uit de Andes, zijn een andere recente innovatie. Dat ze “Machas” worden genoemd en niet “Las Caporales/as” maakt duidelijk dat het nodig is om naar het mannelijke (macho) te verwijzen om de kracht van vrouwen duidelijk te maken. Een ander merkwaardig aspect is dat mannen niet proberen om de cholita's uit te beelden, een vrouwelijk karakter uit de Caporales-dans.

Transseksuele vrouwen openden de deur naar deelname aan het carnaval

Tot in de jaren zeventig was de Maagd van Socavón het enige vrouwelijke karakter in het Carnaval van Oruro. Patriarchaal conservatisme belemmerde vrouwen om deel te nemen, dus dit vrouwelijke karakter werd uitgebeeld door transseksuele, homoseksuele en heteroseksuele mannen, zo vertelt [es] onderzoeker en cultureel manager David Aruquipa.

De vrouwelijke karakters van de Morenadadans [en] zijn de zogenaamde China Morena (uitgebeeld met of zonder masker, en soms als een oude chola met verschillende roklengtes en laarzen), en de “Figure”, het meest geseksualiseerde karakter. Foto's gemaakt door Fabiola Gutierrez.

In de Morenada dans vertolkten mannen verkleed als travestiet het traditionele “China Morena” karakter. In de jaren zestig en zeventig vereiste de China Morena een meer geseksualiseerde esthetiek die overeenkwam met de travestie: de rok was heel kort, hoge hakken werden toegevoegd aan de nieuwe laarzen met plateauzolen en fantasieplaatsjes werden op de kleding geborduurd, waardoor “China Morena”, zoals Aruquipa uitlegt [es], een soort “China Morena Mariposa” (mariposa, oftewel “vlinder” is een Spaans slangwoord voor gays [en]) werd.

Maar midden jaren zeventig werden transseksuelen geweerd van deelname nadat een danser genaamd Barbarella de toenmalige president Hugo Bánzer [nl] kuste [es]. Na dat incident werden vrouwen tot het carnaval toegelaten.

Figuren van de Morenadadans op het Carnaval van Oruro. Ze stammen af van het China Morena Mariposakarakter, in de jaren zeventig uitgebeeld door travestieten. Foto gemaakt door Fabiola Gutierrez.

Tijdens carnaval ondergaat het machismo ook een gedaanteverwisseling

Hoewel carnavals worden gezien als een soort vrijbrief voor seksuele losbandigheid, worden vrouwen nog steeds geconfronteerd met de poging van anderen om hun lichaam bezitten. Nu ze toestemming hebben om te dansen en muziek te maken, zijn ze tegelijkertijd ook doelwit van seksuele intimidatie. Meestal gebeurt dit in de vorm van denigrerende opmerkingen als “Move it, move it!,” gefluit of de vraag om een zoen. Vrouwen die niet meewerken worden ervan beschuldigd “verbitterd” te zijn. Mannelijke dansers hebben hier ook last van, maar in veel mindere mate en zonder sanctie. Oudere volwassenen worden uitgescholden voor “schoonmoeder,” aangezien seksistische verwachtingen van vrouwen ze reduceren tot lichamen die een erotisch doel dienen of die van moeder.

Daarnaast versterkt seksuele intimidatie de verdeeldheid in vermaak van beide seksen. Waar kunnen vrouwen stoom afblazen van het zorgen, van de familie of van thuis, zonder dat ze de dreiging voelen van seksuele intimidatie, verkrachting of femicide? Bestaan zulke plekken wel voor vrouwen?

Chinas Supay (“duivelse vrouwen”) op het Carnaval van Oruro in 2020. Foto gemaakt door Fabiola Gutierrez.

Een mogelijke oplossing komt misschien van een andere Boliviaanse carnavalsrite, het Comadresfestival [es] in de stad Tarija [nl] in het zuiden van Bolivia. Deze traditie viert vriendschap tussen vrouwen door het uitwisselen van manden gevuld met eten, bloemen en slingers. Het festival vindt plaats op de donderdag voordat het Carnaval van Oruro begint en vrouwen zorgen ervoor [es] dat er geen mannen bij zijn. Deze traditie is overgewaaid naar andere Boliviaanse steden in de vorm van een party, en het is omarmd door de anarchofeministische beweging genaamd Mujeres Creando [en] (oftewel vrouwen die iets creëren), die dit jaar een Comadres Bandidas Party [es] heeft georganiseerd.

Samen zullen we manieren bedenken om het patriarchale mandaat niet te hoeven gehoorzamen. Met meer of mindere feministische bewustwording zullen we ons verenigen als comadres en we komen samen in de realiteit. Zoals feministe Emma Goldman [nl] zei toen ze het Carnaval van Oruro omschreef: “If I can't dance, I don't want to be in your revolution!” (“Als ik niet mag dansen dan doe ik niet mee aan jouw revolutie!”).

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.