Jan Faber, voorzitter van de online prijsuitreiking voor de winnaars van de European Delegation contest voor de beste vertaling in het Tsjechisch. Screenshot van een YouTube video [1].
Voor het tweede opeenvolgende jaar werd een artikel van Global Voices geselecteerd als referentietekst voor een internationale vertaalwedstrijd, georganiseerd door het Institute for Language and Preparatory Studies [2] (ÚJOP) – onderdeel van de Karelsuniversiteit [3] van Praag – en het Directorate General for Translation [4] (DGT) van de Europese Commissie.
In 2019 werd Global Voices (GV) voor de eerste keer uitgekozen [5] om de tekst aan te leveren voor de vertaalwedstrijd. Vorig jaar werd voor de 4e editie van de vertaalwedstrijd een artikel uit 2018 gekozen dat ging over een geheel vrouwelijke cockpitbemanning [6] in Mozambique. Het artikel werd geschreven door een auteur van Global Voices, Dércio Tsandzana [7].
Een deelnemer uit Slovenië, een van de twee winnaars van de wedstrijd van vorig jaar vertelde [8] GV:
Op mijn universiteit in Ljubljana heb ik voor Tsjechisch gekozen, een taal met relatief weinig sprekers, omdat ik een liefhebber ben van de Tsjechische literatuur: De lotgevallen van de brave soldaat Švejk [de satirische roman van Jaroslav Hašek] en schrijvers zoals Kundera en Hrabal. Ik heb vorig jaar ook meegedaan aan de wedstrijd en toen hadden we het sprookje van Roodkapje als brontekst. Ik verwachtte nu dus geen verhaal over Mozambique!
Dit jaar kozen de wedstrijdorganisatoren een artikel van Meta.mk, een persbureau van *Metamorphosis Foundation, partner van Global Voices in Noord-Macedonië.
In het artikel [9] wordt beschreven hoe een Moldavische pop-rockband een bewerking maakt van een liedje waarmee ze in 2017 aan het Eurovisiesongfestival meededen, om mensen te informeren over de Covid-19-pandemie.
De winnaars van dit jaar zijn Gergana Dragoeva uit Bulgarije, Michal Patycki uit Polen en Natlaia Khonskaya uit Wit-Rusland.
Global Voices was nieuwsgierig naar de voortgang van de editie van 2020 en sprak met Jan Faber, EU-vertegenwoordiger van het Directoraat-generaal Vertaling in Praag en coördinator van het evenement.
Filip Noubel (FN): Hoeveel deelnemers deden mee aan de wedstrijd, uit welke landen kwamen ze en vanuit welke talen werd er vertaald?
Jan Faber (JF): Pokud jde o statistiky, letošní pátý ročník byl skutečně rekordní. Přihlásilo se nám celkem 20 pracovišť ze 13 zemí (Čína, Argentina, Jižní Korea, Egypt, Japonsko, ČR, Polsko, Slovinsko, Severní Makedonie, Bulharsko, Maďarsko, Francie, Itálie). Studenti, kterých se zúčastnilo 75, překládali z 18 jazyků (korejština, bulharština, slovinština, maďarština, italština, makedonština, srbština, francouzština, arabština, ruština, ukrajinština, běloruština, španělština, čínština, polština, japonština, angličtina a chorvatština).
Jan Faber (JF): Uit de statistieken blijkt dat de vijfde editie van dit jaar een record was. Twintig instituten uit 13 landen hebben aan de wedstrijd deelgenomen. We hadden deelnemers uit China, Argentinië, Zuid-Korea, Egypte, Japan, de Tsjechische Republiek, Polen , Slovenië, Noord-Macedonië, Bulgarije, Hongarije, Frankrijk en Italië. Er deden vijfenzeventig studenten uit Tsjechië mee, die vertaalden vanuit 18 talen (Koreaans, Bulgaars, Sloveens, Hongaars, Italiaans, Macedonisch, Servisch, Frans, Arabisch, Russisch, Oekraïens, Wit-Russisch, Spaans, Chinees, Pools, Japans, Engels en Kroatisch).
FN: Dit jaar hebben jullie een verhaal gekozen over Europa maar ook over het Covid-19-virus. Waarom is er voor dit artikel gekozen? Op wat voor manier heeft de pandemie invloed gehad op de organisatie van de wedstrijd, deelname en prijsuitreiking?
JF: Článek se nám líbil jednak proto, že byl aktuální, byl o solidaritě, hudbě. A také přirozeně proto, že byl o jazycích – vždyť písničku, o které článek pojednává, zpívají interpreti ve dvou jazycích a navíc má anglické titulky. Navíc také svou délkou a stylem odpovídal požadavkům na soutěžní text. Navíc slovy překladatelského nástroje Trados: “Perfect Match”.
Účast v soutěži byla vyšší než loni, asi díky tomu, že se hodně věcí rušilo bez náhrady, což my jsme nechtěli. Bylo to samozřejmě náročnější organizačně – příspěvky musely být buď online nebo nahrané předem. Složité je také zasílání cen a diplomů, které by si normálně studenti převzali osobně.
JF: We vonden het een leuk artikel omdat het van deze tijd is – het ging over solidariteit en muziek. En natuurlijk ook omdat het te maken heeft met taal – het liedje dat in het verhaal wordt beschreven, wordt door de artiesten in twee talen gezongen en is ondertiteld. Als tekst voor de wedstrijd beantwoordde het ook aan onze eisen qua lengte en stijl. Het was in termen van de Trados-vertaaltool: een “Perfect Match”.
Het niveau van de deelnemers was hoger in vergelijking met vorig jaar, waarschijnlijk omdat er veel dingen zijn afgezegd waar niets voor in de plaats is gekomen. Natuurlijk was het moeilijker om het evenement te organiseren – de sessies moesten online plaatsvinden of vooraf worden opgenomen. Een andere moeilijkheid was het toesturen van de prijzen en diploma's die de studenten anders persoonlijk in ontvangst zouden hebben genomen.
FN: Waarom denk je dat studenten uit zoveel plaatsen – soms uit afgelegen delen van de Tsjechische Republiek – hebben besloten om zoveel tijd en energie te steken in het leren van wat als een redelijk moeilijke taal wordt beschouwd, een taal die slechts in één land met 10 miljoen inwoners wordt gesproken?
JF: Důvody, které lidi vedou k tomu, aby se rozhodli pro studium „malého, zdáleného, exotického jazyka” bývají různé. Často jde o rodinnou historii, zamilovanost – ať už do osoby českého pohlaví nebo do české kultury, historie nebo sportu či třeba hudby. Znám případ studenta, kterého ke studiu přivedla písnička Ivana Mládka Jožin z Bažin a dnes je z něj nadějný maďarský bohemista.
JF: Er zijn veel redenen waarom mensen besluiten om een “kleine, verre en exotische taal” te leren. Het heeft vaak te maken met een familiegeschiedenis of een liefdesverhaal, met een Tsjechisch persoon of de Tsjechische cultuur, geschiedenis, sport of zelfs muziek. Ik ken het geval van een student die Tsjechisch is gaan studeren vanwege een song van Ivan Mládek (een countryzanger en bekende cabaretier). De student heet Jožin z Bažin [10] en is tegenwoordig een veelbelovend Hongaarse deskundige op het gebied van de Tsjechische taal en cultuur.
FN: Wat zijn typische fouten die niet-moedertaalsprekers maken als ze naar het Tsjechisch vertalen?
JF: Mezi typické chyby patří “nečeský” slovosled, který je ve srovnání s jinými evropskými jazyky poměrně volný. Také samozřejmě dělají problémy koncovky, i když zrovna v soutěžních překladech mnoho chyb v koncovkách nebylo. A pak samozřejmě někdy až přílišná doslovnost, hlavně ustálená slovní spojení a předložkové vazby dělají problémy.
JF: Een veelgemaakte fout is een woordvolgorde die niet Tsjechisch klinkt. In vergelijking met andere Europese talen heeft het Tsjechisch een vrije woordvolgorde [de afzonderlijke zinsdelen hoeven niet noodzakelijkerwijs in een vaste volgorde te worden geplaatst]. Natuurlijk zijn er de woorduitgangen (in het Tsjechisch worden, zoals de meeste Slavische talen, zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en werkwoorden verbogen), hoewel er in de vertalingen van de wedstrijd niet veel van dat soort moeilijkheden zaten. Soms zijn vertalingen te letterlijk, met name van uitdrukkingen en voorzetselconstructies.
FN: Je bent zelf vertaler. Wat zijn jouw gedachten over de toekomst van de niet-literaire vertaling? Hoe denk jij dat de relatie tussen menselijke vertalers en kunstmatige intelligentie (AI) zich in de komende vijf jaar zal ontwikkelen?
JF Odborný překlad čeká další technologizace, nicméně si myslím, že stroje překladatele nenahradí. Spíše ulehčí a urychlí jejich práci. Strojový překlad se však nehodí na všechny typy textu. Navíc neupravený strojový překlad není okamžitě použitelný a vyžaduje důkladnou redakci zkušeného překladatele. Myslím si, že se dobrý překladatel bez výborné znalosti zdrojového a cílového jazyka neobejde ani v budoucnu – bez ohledu na pokrok v oblasti strojového překladu, který, a tady si troufnu hrát na proroka, nikdy nebude překládat stejně kvalitně jako překladatel z masa a kostí.
JF: Professionele vertalers zullen vaker gebruik maken van technologie maar ik denk niet dat machines menselijke vertalers zullen vervangen. Tijdens het vertalen kan computergestuurde vertaalsoftware handig zijn en het vertaalproces versnellen. Computervertalingen zijn echter niet geschikt voor alle soorten teksten. Bovendien is een niet geredigeerde computervertaling niet meteen bruikbaar en vereist een grondige redactie [nabewerking] door een ervaren vertaler. Ik denk dat vertalers in de toekomst alleen succesvol zijn als ze een goede beheersing hebben van de bron- en doeltalen, ongeacht de vooruitgang die er gemaakt wordt op het gebied van computerondersteunde vertalingen. Als ik een voorspelling mag doen: computervertalingen zullen nooit van dezelfde kwaliteit zijn als vertalingen van een echte vertaler van vlees en bloed.
Lees Global Voices’ speciale verslaggeving over de wereldwijde impact van COVID-19 [11].
* De Metamorphosis Foundation [12] richt zich op innovatief gebruik van digitale technologie om democratie en mediapluriformiteit te bevorderen.